Ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, ο πόλεμος για την εξασφάλιση των εμβολίων, μπορεί να έχει μια επιπλέον παράπλευρη απώλεια, μια ακόμη άγνωστη πτυχή. Στην καινούργια γεωπολιτική «Μεγάλη Σκακιέρα» ένα από τα πιόνια πιθανόν να είναι οι Ουιγούροι, η κινεζική μουσουλμανική μειονότητα, την προστασία της οποίας έχει αναλάβει εδώ και χρόνια η Τουρκία. Τώρα, όμως, ο Ερντογάν έχει άλλη προτεραιότητα: Τα κινεζικά εμβόλια!
Το Πεκίνο έχει χαρακτηρίσει τους Ουιγούρους τρομοκράτες και δεν έχει σταματήσει να απαιτεί από όσες χώρες έχουν προσφέρει καταφύγιο σε μέλη της μειονότητας να τους εκδώσουν στην Κίνα. Ένας πραγματικός πονοκέφαλος για τον Ερντογάν, που προσπαθεί να ενισχύσει τους δεσμούς του με την Κίνα και τώρα ψάχνει τρόπους να ξεφορτωθεί τους προστατευόμενούς του.
Ενδεχόμενη έκδοσή τους στην Κίνα θα του δημιουργούσε μεγάλο εσωκομματικό πρόβλημα, καθώς το ίδιο του το κόμμα θα τον κατηγορούσε πως πουλάει τους «αδελφούς Ουιγούρους» έναντι δόσεων εμβολίου. Και κάποιοι λένε πως το ζήτημα θα μπορούσε να λυθεί αν οι Ουιγούροι διοχετεύονταν στην Δύση, όπου θα ζητούσαν πολιτικό άσυλο.
Με λίγα λόγια, η καινούργια ανάλυση λέει πως ο Τούρκος πρόεδρος θα προσπαθήσει, κατά την συνήθειά του, να μετατρέψει τον πονοκέφαλό του σε μια μεγάλη κρίση ημικρανίας για τη Δύση.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή:
Το μεγάλο αγκάθι
Στην Τουρκία ζουν πενήντα χιλιάδες περίπου Ουιγούροι. Πρόκειται για την μεγαλύτερη κοινότητα Ουιγούρων στον κόσμο. Η παρουσία τους στην Τουρκία υπήρξε πάντοτε το μεγάλο αγκάθι στις σχέσεις Άγκυρας – Πεκίνου, αλλά τώρα φαίνεται ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει.
Πρόσφατα, η Πρόεδρος του κεντροδεξιού «Καλού Κόμματος» Μεράλ Ακσενέρ κατήγγειλε ενώπιον της κοινοβουλευτικής της ομάδας ότι ο Ερντογάν και το κόμμα του δεν ακούνε τις κραυγές των «αδελφών Τούρκων μουσουλμάνων της Κίνας που υφίστανται διωγμούς και βασανιστήρια επειδή δηλώνουν την εθνική τους ταυτότητα».
Η ομιλία της Ακσενέρ μεταδιδόταν απευθείας από την κρατική τουρκική τηλεόραση και διεκόπη απότομα όταν εκείνη κάλεσε στο βήμα την πολιτική πρόσφυγα Νουρσιμάν Αμπντουρασίντ, προκειμένου να διεκτραγωδήσει τα πάθη του λαού της. Η μετάδοση συνεχίστηκε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και εκεί η Νουρσιμάν ακούστηκε να περιγράφει πώς η οικογένειά της βρίσκεται διασκορπισμένη σε διάφορα κινεζικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Στην Κίνα, οι τουρκόφωνοι Ουιγούροι ζουν ως αυτόνομη, ως έναν βαθμό, μουσουλμανική μειονότητα, βρίσκονται εγκατεστημένοι στην δυτική αυτόνομη επαρχία του Σιντζιάνγκ (το 45% των κατοίκων, περίπου 8,5 εκατομμύρια άνθρωποι) και επιδιώκουν την απόσχισή τους, κάτι που το Πεκίνο δεν αποδέχεται.
Τον Ιούλιο του 2009 στην περιοχή ξέσπασαν ταραχές, με αιματηρές συγκρούσεις ανάμεσα στους Ουιγούρους και τους Χαν. Η επαρχία Σιντζιάνγκ, πλούσια σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, διαθέτει στρατηγική θέση, καθώς συνορεύει με την Μογγολία, τη Ρωσία, το Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Εκεί έχει κατασκευαστεί μια σημαντική διακλάδωση αγωγού πετρελαίου, που διασχίζει το Καζακστάν, όπου το Πεκίνο διαθέτει μερίδια σε πολυάριθμες εταιρίες παραγωγής πετρελαίου. Το 2009 ο αγωγός επεκτάθηκε μέχρι την Κασπία.
Παράλληλα, ένας αγωγός αερίου μήκους 4.000 χλμ συνδέει την επαρχία με τη Σαγκάη, ενώ η επαρχία είναι η μεγαλύτερη παραγωγός βαμβακιού και ντομάτας στην Κίνα.
Η ύποπτη σιωπή του Ερντογάν
Το ζήτημα είναι ότι τον τελευταίο καιρό, ο Ερντογάν, που συστηματικά συνήθιζε να καταγγέλλει την Κίνα για παραβιάσεις των δικαιωμάτων των μουσουλμάνων, τηρεί σιγήν ιχθύος. Πού η εποχή όταν, το 2009, ο Ερντογάν είχε καταγγείλει την Κίνα για «γενοκτονία» κατά των Ουιγούρων! Πού η εποχή όταν, την Άνοιξη του 2012, επισκεπτόταν τους Ουιγούρους σε ένα επικοινωνιακό και εθνικοπατριωτικό σόου, το οποίο η κινεζική ηγεσία είχε αποφύγει να σχολιάσει.
Πού η εποχή όταν ο Ερντογάν, έστελνε μήνυμα ενσωμάτωσης των τουρκόφωνων Ουιγούρων, εκπαιδεύοντας 5.000 μέλη της κοινότητας και στέλνοντάς τους να πολεμήσουν στη Συρία, στο πλευρό των αντικαθεστωτικών και κατά του Άσαντ. Όλοι τους ανήκουν στο «Ισλαμικό Κόμμα Τουρκιστάν» (Türkistan İslam Partisi), γνωστό ως TIP, το οποίο συστηματικά ενισχυόταν από την Τουρκία.
Αξίζει να σημειωθεί πως όταν αυτοί οι 5.000 Ουιγούροι προωθήθηκαν στη Συρία, η Κίνα είχε αποφασίσει να στείλει στη Συρία 5.000 (ακριβώς) άνδρες, στελέχη των κινεζικών ειδικών δυνάμεων, προκειμένου να συμμετάσχουν σε επιχειρήσεις εναντίον του ISIS και των αντικαθεστωτικών.
Έτσι, στην διάρκεια του πολέμου στη Συρία – φέτος κλείνουν δέκα χρόνια πολεμικών επιχειρήσεων – οι σχέσεις Τουρκίας και Κίνας είχαν επιδεινωθεί δραματικά.
Απειλή μέσω εμβολίων
Αλλά στο μεταξύ ήλθε η πανδημία και ο Ερντογάν χρειάστηκε να στραφεί στην Κίνα για να αποκτήσει το πολυπόθητο εμβόλιο! Και πολλοί πιστεύουν πως οι 50.000 Ουιγούροι οι οποίοι ζουν στην Τουρκία απολαμβάνοντας την κοινή γλωσσική, πολιτιστική και θρησκευτική κληρονομιά, απειλούνται από την συμφωνία Άγκυρας – Πεκίνου για την προμήθεια των εμβολίων!
Στα τέλη του περασμένου Δεκεμβρίου, διαπιστώθηκε πως η αποστολή εμβολίων από την Κίνα καθυστερούσε, παρά τις υποσχέσεις και τις συμφωνίες. Τότε ήταν που το Πεκίνο αποφάσισε να κυρώσει μια συμφωνία του 2017 με την Άγκυρα για θέματα εκδόσεων πολιτών για τους οποίους έχει εκδοθεί ένταλμα σύλληψης. Αμέσως μετά το Πεκίνο άρχισε να πιέζει την Άγκυρα να πράξει το ίδιο, κάτι που δεν έχει ακόμη συμβεί, ούτε έχει προσδιοριστεί κάποια ημερομηνία κύρωσης από την τουρκική Εθνοσυνέλευση.
Υπάρχουν, όμως, ήδη κάποια σημάδια: Ο Ερντογάν που συστηματικά παριστάνει τον υπερασπιστή των δικαιωμάτων των μουσουλμάνων ανά τον κόσμο, οικειοποιούμενος τους πάντες, στην περίπτωση των Ουιγούρων έχει σταματήσει κάθε αναφορά.
Η οπισθοχώρηση είχε ξεκινήσει νωρίτερα, όταν ο Τούρκος πρόεδρος συνειδητοποίησε πως το Πεκίνο μπορεί να βοηθήσει στην ανόρθωση της χειμαζόμενης τουρκικής οικονομίας. Και κορυφώθηκε όταν αποφάσισε να προμηθευτεί εκατομμύρια δόσεις κινεζικών εμβολίων.
Στην Τουρκία έχουν σωρευτεί από καιρό κινεζικά αιτήματα έκδοσης Ουιγούρων που η Κίνα κατηγορεί για πράξεις τρομοκρατίας. Ο Τούρκος υπουργός των Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου επαναλαμβάνει με κάθε ευκαιρία ότι κανένας Ουιγούρος δεν πρόκειται να εκδοθεί βάσει της συμφωνίας με το Πεκίνο. Υπάρχουν, όμως, κρατούμενοι Ουιγούροι στην Τουρκία την έκδοση των οποίων ζητά η Κίνα.
Στις 18 Ιανουαρίου μάλιστα, οι τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας πραγματοποίησαν εφόδους σε σπίτια Ουιγούρων, στο πλαίσιο επιχείρησης κατά του ISIS, και συνέλαβαν τουλάχιστον δέκα άτομα.
Ήδη, οι οργανώσεις των Ουιγούρων, με επικεφαλής το Παγκόσμιο Συμβούλιό τους, που εδρεύει στο Μόναχο της Γερμανίας, έχουν προειδοποιήσει πως αν υπάρξει έστω και μία έκδοση στην Κίνα, μέλη τους θα μεταβούν στην Άγκυρα και θα αυτοπυρποληθούν μπροστά στην προεδρική κατοικία.
Εργαλείο πίεσης από την αντιπολίτευση
Η υπόθεση γίνεται ακόμη πιο σοβαρή αν σκεφθούμε πως ειδικά στο κόμμα του Ερντογάν, το AKP, το ζήτημα είναι πολύ σοβαρό, καθώς τα μέλη του έχουν γαλουχηθεί με την ιδέα στήριξης των Ουιγούρων. Και το ενδεχόμενο πρόωρης προσφυγής στις κάλπες δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο τα πράγματα.
Κάτι που η αντιπολίτευση θέλει να εκμεταλλευτεί, με την Ακσενέρ να προειδοποιεί πως όποιος προχωρήσει στην κύρωση και την εφαρμογή της συμφωνίας έκδοσης «θα έχει το αίμα των αδελφών μας στα χέρια του».
Κάθε άλλο παρά τυχαία, πρόσφατα, ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου επισκέφθηκε τους Ουιγούρους που διαδήλωναν έξω από το κινεζικό προξενείο, υποσχόμενος ότι θα κάνει ό,τι μπορεί για την υπόθεσή τους.
Ωστόσο, πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν πως οι μυστικές συμφωνίες έχουν ήδη γίνει. Γι’ αυτό και τελικά τα κινεζικά εμβόλια της εταιρίας Sinovac έφθασαν στην Τουρκία στις 30 Δεκεμβρίου. Με (ύποπτη) καθυστέρηση αφού η Τουρκία είχε ανακοινώσει την 11η Δεκεμβρίου ως ημέρα έναρξης εμβολιασμών. Αλλά τελικά τα εμβόλια έφθασαν όταν η Κίνα, αιφνιδιαστικά στις 27 Δεκεμβρίου, προχώρησε στην κύρωση της συμφωνίας έκδοσης.
Άλλωστε, το έδαφος έχει από καιρό προετοιμαστεί – κυρίως λόγω της ανάπτυξης οικονομικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών.
Για παράδειγμα, οι τουρκικές αρχές έχουν δύο φορές συλλάβει τον 45χρονο Ουιγούρο συγγραφέα και ποιητή Αμπντουρεχίμ Παράχ, ενώ υπάρχουν πολλές μαρτυρίες ομοεθνών του που δηλώνουν ότι συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν σε τουρκικά στρατόπεδα κράτησης χωρίς καν να πληροφορηθούν τους λόγους.
Ο ποιητής, όπως συμβαίνει και με πολλούς άλλους ομοεθνείς του, αφέθηκε και τις δύο φορές ελεύθερος, με την «σύσταση» ότι πρέπει να σταματήσει τις καταγγελίες του κατά της Κίνας. Ο Παράχ έφθασε στην Τουρκία το 2014 και την ίδια χρονιά εξαφανίστηκε ο εντεκάχρονος γιος του. Η γυναίκα του, η Μπουχελτσέμ Μεμέτ, έμεινε πίσω με τα άλλα πέντε τους παιδιά, ελπίζοντας ότι εκείνος θα κατάφερνε να τους πάρει μαζί του. Τελικά, συνελήφθη, φυλακίστηκε και ο Παράχ πληροφορήθηκε ότι η Μπουχελτσέμ πέθανε στη φυλακή.
Διάσημος για την συλλογή ποιημάτων την αφιερωμένη στα πάθη του λαού του – με τον εύγλωττο τίτλο «Αναπνέοντας στην εξορία» - που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2018, βρίσκεται συνεχώς στην πρώτη γραμμή. Οι συλλήψεις στην Τουρκία ξεκίνησαν τον Ιανουάριο του 2019, ενώ υπολογίζεται ότι στα τελευταία δύο χρόνια στην Τουρκία έχουν συλληφθεί πάνω από 400 Ουιγούροι. Οι οποίοι θεωρείται ότι αποτελούν την «δεξαμενή» όταν θα αρχίσει η διαδικασία των εκδόσεων.
Στο πλευρό τους από το 1952
Σημειώστε ότι η Τουρκία πρόσφερε άσυλο στους πρώτους Ουιγούρους το 1952, μετά την επικράτηση του κομμουνιστικού καθεστώτος και έκτοτε εκδίδει γι’ αυτούς προσωρινές ή μόνιμες άδειες παραμονής.
Πολλοί από τους νεοαφιχθέντες, ωστόσο, από αυτούς δηλαδή που έφθασαν μετά το 2014, δεν καταφέρνουν να εξασφαλίσουν μια άδεια παραμονής και διαμένουν στην Τουρκία παράνομα με τα ληγμένα κινεζικά διαβατήριά τους.
Όλοι τους βλέπουν την Τουρκία ως δεύτερη πατρίδα τους. Ζουν συγκεντρωμένοι σε δύο γειτονιές της Κωνσταντινούπολης, την Ζεϊτινμπουρνού και το Σεφάκιοϊ, όπου λειτουργούν ειδικά σχολεία, πολιτιστικά κέντρα, καταστήματα και παζάρια.
Στο Σεφάκιοϊ έχει και το «στρατηγείο» του ο επικεφαλής της κοινότητας Αλί Ακμπέρ Μοχαμάντ.
Ζουν σε καθεστώς ημιπαρανομίας, αποφεύγουν να αποκαλύψουν τα πραγματικά τους ονόματα και συχνά δέχονται στο κινητό τους τηλεφωνήματα από τα οποία προκύπτει πως οι μυστικές υπηρεσίες γνωρίζουν ποιοι είναι και πού κατοικούν.
Την ίδια ώρα, δέχονται και τις πιέσεις της τουρκικής πλευράς, καλούμενοι να αποδείξουν ότι ανήκουν στην μειονότητα.
Σύμφωνα με την Κίνα, εκατοντάδες Ουιγούροι είναι μέλη του ISIS. Ειδικά μετά το 2014, οι τουρκικές αρχές προχώρησαν σε συλλήψεις Ουιγούρων ως υπόπτων για τρομοκρατική δραστηριότητα – όλα αυτά αφού προηγουμένως η ίδια η Τουρκία είχε εμπλακεί (από την πρώτη στιγμή) στον πόλεμο της Συρίας, στρατολογώντας και Ουιγούρους.
Πρώτα τους εξέθρεψαν, τώρα θέλουν να τους ξεφορτωθούν
Τώρα, με δεδομένο ότι η Κίνα δανείζει την Τουρκία και χρηματοδοτεί πολλά έργα εκεί, είναι σαφές ότι το κλίμα έχει αλλάξει.
Τούρκοι αξιωματούχοι όλο και πιο συχνά υποστηρίζουν ότι οι Ουιγούροι πρέπει να λύσουν τα προβλήματά τους με την Κίνα. Και πως δεν πρέπει τέτοιου είδους θέματα να τραυματίζουν τις σχέσεις των δύο χωρών. Προσθέτουν μάλιστα ότι η κοινότητα των Ουιγούρων πρέπει να αποτελέσει γέφυρα επικοινωνίας με την Κίνα και όχι σημείο τριβής.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και Τούρκοι επιχειρηματίες που επιδιώκουν την ενίσχυση των σχέσεων με την Κίνα. Όπως υποστηρίζουν, οι Ουιγούροι πρέπει να σταματήσουν να διαμαρτύρονται συνεχώς, διότι αυτό βλάπτει την Τουρκία.
Ανάλογη στρατηγική έχουν υιοθετήσει και πολλές άλλες μουσουλμανικές χώρες όπου οι Ουιγούροι έχουν βρει καταφύγιο τα τελευταία χρόνια, προσβλέποντας προφανώς στην κινεζική οικονομική βοήθεια.
Αλλά η στάση της Τουρκίας ξεπερνά κάθε όριο: Τους υποδέχθηκαν, τους εξέθρεψαν, τους εκπαίδευσαν, τους έστειλαν στη Συρία, τους αποκαλούν «αδελφούς», τους υποκινούν και τους ενθαρρύνουν, τους εφοδιάζουν με άδειες παραμονής και τώρα τους εγκαταλείπουν.
Και εδώ μπαίνει μια ακόμη παράμετρος: Πολλοί Ουιγούροι σκέπτονται να εγκαταλείψουν την Τουρκία και να αναζητήσουν καταφύγιο στην Ευρώπη. Δημιουργώντας προφανώς έτσι μια νέα κατηγορία μεταναστών που θα επιδιώξουν να εξασφαλίσουν άσυλο στην γηραιά ήπειρο…
* H Σοφία Βούλτεψη είναι Βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών της Ν.Δ., υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, δημοσιογράφος
