Του Επαμεινώνδα Κορώνη*
Όλα τα κοινωνικά συστήματα αλλάζουν, ακόμα και όταν δεν το θέλουν. Από το κλισέ ποτάμι του Ηράκλειτου, που δεν επιστρέφει, μέχρι την φιλοσοφία του Heidegger, η αλλαγή συνυπάρχει με την ίδια την ζωή και την οργάνωση της κοινωνίας. Ακόμα και ο αυτιστικός προσλαμβάνει τα μηνύματα από το εξωτερικό περιβάλλον και μεταβάλλει την συμπεριφορά του, έστω και οριακά.
Κάπως άλλαξε η σχεδόν αυτιστική Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, χωρίς αμφιβολία. Το 2019 βρίσκει την Ελλάδα με καλύτερες υποδομές, αρκετές απελευθερωμένες αγορές, ορισμένα παραδείγματα ηλεκτρονικής διοίκησης και μια κάπως πιο ανθρώπινη και υπεύθυνη δημόσια διοίκηση.
Το taxisnet, το αργοκίνητο κτηματολόγιο, η ηλεκτρονική συνταγογράφηση φαρμάκων και η παροχή online πληροφόρησης στους ασφαλισμένους είναι μερικά παραδείγματα βελτίωσης. Θεσμοί όπως τα ΚΕΠ και ο συνήγορος του Πολίτη επέδρασαν θετικά στην ποιότητα της σχέσης του πολίτη με το κράτος.
Αυτό που όμως δεν φαίνεται να αλλάζει καθόλου είναι οι προθέσεις της πολιτικής απέναντι στο κράτος και στην ανεξαρτησία της δημόσιας διοίκησης. Το 1991 ο Γιώργος Κοσκωτάς περιέγραψε στην κατάθεσή του στο Ειδικό Δικαστήριο με μια κάποια ειλικρίνεια τον τρόπο με τον οποίο έβλεπε το κράτος η κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου.
Με αφοπλιστική περιγραφικότητα μας διηγήθηκε το περιβάλλον του Παπανδρέου που σχεδίαζε την ολική άλωση των ΜΜΕ, την δημιουργία φίλιων οικονομικών ομίλων ενώ η Τράπεζα Κρήτης δεχόταν κρατικές βοήθειες (π.χ. από την ΔΕΗ) για να επιστρέφει στο κραταιό ΠΑΣΟΚ προεκλογική στήριξη και οικονομικές ανάσες.
Ο Ολυμπιακός, ο Τύπος, οι εξωτερικές επενδύσεις περνούσαν από ένα στενό παρασκηνιακό περιβάλλον που απάρτιζαν οι έμπιστοι συγγενείς και φίλοι του λαοφιλούς Ανδρέα. Η στελέχωση των κρατικών οργανισμών ήταν υπόθεση κομματική. Τριάντα χρόνια μετά θα ήλπιζε κανείς ο άνεμος της αλλαγής να έχει δημιουργήσει νέες λογικές στις πολιτικές ηγεσίες. Οι πρωθυπουργοί να μην επιχειρούν την καθολική χειραγώγηση των οικονομικών και κρατικών λειτουργιών.
Όμως το 1989 έχει πολλές ομοιότητες με το 2019. Ο Ιβάν Σαββίδης, ανεξάρτητα από την προέλευση του πλούτου του και των προθέσεων του, ξεπρόβαλλε ως ο νέος εθνικός επενδυτής, ιδιοκτήτης λαοφιλούς ποδοσφαιρικής ομάδας και συμμέτοχος στην δημόσια σφαίρα και στα ΜΜΕ.
Ο Νίκος Παππάς ελέγχει την καμαρίλα του Μαξίμου και πρόσωπα χωρίς ειδικό βάρος και εμπειρία εξελίσσονται ραγδαία σε συμβούλους με απροσδιόριστους ρόλους. Υπουργοί και δημόσιοι παράγοντες ξεπετάγονται από το πουθενά ως προσωπικές επιλογές του κυρίου Τσίπρα, χωρίς αυτός να νιώθει την ανάγκη να υποστηρίξει τις επιλογές του.
Και όπως ο Γιώργος Παπανδρέου και ο Κατσανέβας, η έμπιστη τότε οικογένεια, μεσολαβούσαν για τον πανίσχυρο πρωθυπουργό, έτσι σήμερα ανακαλύψαμε και τον ξάδερφο του κυρίου Τσίπρα. Εν μέσω της μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης στην χώρα, η Τράπεζα Αττικής δεν δρα με την απαραίτητη διαφάνεια. Και η κυρία Θάνου είναι απλώς η αποκάλυψη της ώσμωσης εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας.
Όλα άλλαξαν και όλα έμειναν τα ίδια από ένα κόμμα που αντιμετωπίζει τους θεσμούς εργαλειακά και ως προνομιακό του πεδίο. Ο κύριος Φλαμπουράρης, άλλο ένα ιδιότυπο θεσμικά «εργαλείο» ανακοινώνει την επαναφορά της 13ης σύνταξης ενώ όλοι πλέον μιλάνε για την ολική επαναφορά του μεταμνημονιακού ΣΥΡΙΖΑ στα «θέλω» του μέσου πολίτη. Τσοβόλα, δωσ'' τα όλα (ακόμα και αυτά που δεν έχουμε).
Το ιδιότυπο πρόβλημά στην Ελλάδα δεν είναι, όπως είπε ο Χάγιεκ, ότι η δημόσια σφαίρα κυριαρχείται από μη ορθολογικές και λαϊκίστικες φυγόκεντρες δυνάμεις που επηρεάζουν την πολιτική. Αλλά το εντελώς αντίθετο. Οι ακτιβιστές, τα think tanks, η ερευνητική δημοσιογραφία, η ακαδημαϊκή κοινότητα και τα κινήματα έχουν παραδοσιακά μικρή δύναμη στην χώρα μας στερώντας από τις αλλαγές και μεταρρυθμίσεις τον αναγκαίο καταλύτη.
Το πραγματικό πρόβλημα είναι ο ασύμμετρος ρόλος του κράτους και η ακόρεστη διάθεσή του για παρέμβαση σε όλες τις εξουσίες και σε όλα τα επίπεδα της οικονομικής ζωής καθώς το αναλλοίωτο ένστικτο αυτοσυντήρησης της κομματικής βάσης. Αυτό είναι που δεν άλλαξε.
Ο ΣΥΡΙΖΑ επανήλθε πριν από τέσσερα χρόνια με μια συγκεκριμένη Παπανδρεϊκή ατζέντα και στόχο να συστήσει ένα ολοκληρωμένο πλέγμα ελέγχου της χώρας. Από την στατιστική και την δημοσιογραφία, μέχρι τις τράπεζες και του ελεγκτικούς μηχανισμούς, όλα κεντρικοποιούνται και πάλι, από τους μηχανισμούς ελέγχους των τροφίμων μέχρι την φαρμακευτική πολιτική.
Η υπερσυγκέντρωση των αποφάσεων στα χέρια των Γενικών Γραμματέων τους μοιάζει φυσιολογική. Η παλιά λογική του κράτους που «ξέρει καλύτερα» μας επιστρέφει προς τα πίσω, εμποδίζοντας της αποκεντρωτικές αλλαγές. Πονάει κεφάλι, το κόμμα πρέπει να γιατρέψει το κεφάλι και ας μην έχει ειδικότητα στις κεφαλαλγίες.
Χαμένος στις ιδεοληψίες του ο νεοαριστερισμός δεν αφήνει την αλλαγή να συμβεί, βάζει εμπόδια την εξέλιξη και μας επιστρέφει στις πηγές του χειρότερου εαυτού μας, όπως τριάντα χρόνια πριν. Η μεγαλύτερη πρόσκληση για τον Κυριάκο Μητσοτάκη θα είναι να μην ενδώσει σε αυτή την λογική, να μας αφήσει να αλλάξουμε, να εξελιχθούμε, βάζοντας το κόμμα κάτω από τις δυνάμεις της κοινωνίας. Ελπίζουμε.
* Ο Επαμεινώνδας Κορώνης είναι Reader στον Πανεπιστήμιο Westminster του Λονδίνου και διδάσκει Θεωρία και Διαχείριση Κρίσεων στην Κύπρο και στις Η.Π.Α.
