Αν η εποχή μας ήταν βιβλίο, ο τίτλος του θα ήταν ακριβώς αυτός: «Η τρομακτική φαντασία της πραγματικότητας». Αλλά και τα βιβλία του, παρότι μυθοπλασία, καίτοι αστυνομικά, αυτόν τον γενικό τίτλο θα μπορούσαν να έχουν.
Διότι, όπως υποστηρίζει και με το «Κβάντι» το καινούργιο του βιβλίο ο συγγραφέας Μίνως Ευσταθιάδης, «πάντα ελπίζω πως η λογοτεχνία σώζει κομμάτια της πραγματικής Ιστορίας». Κατορθώνοντας, όπως και με τον «Δύτη» του, στα ελληνικά και πάλι από τον Ίκαρο, που κυκλοφορεί και αγαπιέται και βραβεύεται ταυτοχρόνως στη Γαλλία, να μεταφέρει στην εποχή μας κάτι από την αρχαία τραγωδία.
«Νομίζω πως η τραγωδία είναι η καταστατική πράξη του ανθρώπου. Η πρώτη αλήθεια μας. Τις στιγμές που κατορθώνουμε να ξεγλιστρήσουμε από την σκιά της, παίζουμε μια κωμωδία. Ηθοποιοί και θεατές οι ίδιοι.» θα μας πει.
Καθώς, επίσης, ότι τα οικογενειακά εγκλήματα είναι τα πιο αιματηρά. Το τονίζει αυτό στις ιστορίες του:
«Δυο άντρες μαχαιρώνονται με μανία στο δρόμο. Ένας από τους θεατές της συμπλοκής γυρίζει και λέει στον διπλανό του: Αυτοί οι δύο για να μισιούνται τόσο πολύ, πρέπει να είναι αδέλφια.
»Φυσικά το έγραψε ο Ντοστογιέφσκι, κι όχι εγώ. Μήπως σχεδόν όλες οι αρχαίες τραγωδίες, δεν είναι ”οικογενειακές”»;
Εντούτοις, παρά το δράμα του και στο «Κβάντι» που θυμίζει Ατρείδες, ο Μίνως Ευσταθιάδης επιμένει: «Το “Κβάντι” είναι -πρώτα απ’ όλα- ένα βιβλίο για την Αφρική».
Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα
- Κύριε Ευσταθιάδη, τι λέτε; Να ξεκινήσουμε από τον τίτλο μια που αποδεικνύεται, τελικά. ότι στα δυο τελευταία τουλάχιστον μυθιστορήματά σας είναι η φράση- κλειδί; Το σχεδόν μονολεκτικό, δηλαδή, αίνιγμα του βιβλίου: «Δύτης» και τώρα «Κβάντι». Γιατί;
Έχω μια αδυναμία στους μονολεκτικούς τίτλους και στην οικονομία λέξεων γενικότερα. Μου φαίνεται γοητευτικό αυτό το κρέμασμα από μια λέξη. Κι ακόμα καλύτερα αν δεν ξέρεις, αν δεν μπορείς να φανταστείς τι σημαίνει.
- Γιατί αισθανθήκατε την ανάγκη να τονίσετε εκ των προτέρων την επιρροή σας από τη Μαύρη Ήπειρο; Το ότι αυτό το καινούργιο βιβλίο σας, δηλαδή, αποτελεί δημιούργημα του πρώτου αυτού ταξιδιού;
Το «Κβάντι» είναι -πρώτα απ’ όλα- ένα βιβλίο για την Αφρική. Κατά κάποιο τρόπο, θεώρησα χρέος μου να γράψω για όσα είδα, άκουσα και αισθάνθηκα. Μπορεί μόνο ένα μέρος της πλοκής να διαδραματίζεται εκεί, προσπάθησα όμως να το ξεκαθαρίσω: Είναι μια ιστορία που τυλίγεται γύρω από τον Μαύρη Ήπειρο.
- Τι συναντήσατε στην Αφρική που δεν συναντάμε ή δεν διανοούμαστε να υπάρχει στον υπόλοιπο κόσμο;
Η Αφρική περιλαμβάνει ένα σωρό κράτη που κινούνται σε διαφορετικές ταχύτητες. Η τεράστια περιοχή που εκτείνεται κάτω από την Σαχάρα, έχει ωστόσο ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Είναι δύσκολο -αν όχι αδύνατο- να περιγραφεί με λίγες λέξεις η κατάσταση εκεί. Ας πούμε, ότι ακόμη και ο τελευταίος ζητιάνος των δρόμων της Αθήνας ή κλοσάρ του Παρισιού, είναι σε καλύτερη θέση από έναν Αφρικανό στην άκρη μιας ατελείωτης έρημης έκτασης, που έχει συστηματικά ξεζουμιστεί από τους «πολιτισμένους» της Δύσης ή της Κίνας. Για όποιον θέλει να πάρει μια ιδέα για το τι συμβαίνει στην Αφρική, θα πρότεινα το συγκλονιστικό βιβλίο “The looting machine” του Tom Burgis. Δεν πρόκειται για μυθοπλασία, αλλά για πραγματική καταγραφή όσων συμβαίνουν αυτή την ώρα, κι όχι πριν από 100 ή 200 χρόνια (που ήταν ομολογουμένως πολύ χειρότερα).
- Και στο «Κβάντι» υπάρχει στο βάθος η τραγωδία των Ατρειδών. Αναγνωρίζοντας, μήπως κατά βάθος, ότι η τραγωδία μεταφέρεται μέσα από τα ανθρώπινα ανεξαρτήτως χρόνου, τελικά;
Νομίζω πως η τραγωδία είναι η καταστατική πράξη του ανθρώπου. Η πρώτη αλήθεια μας. Τις στιγμές που κατορθώνουμε να ξεγλιστρήσουμε από την σκιά της, παίζουμε μια κωμωδία. Ηθοποιοί και θεατές οι ίδιοι.
- Γιατί τα «οικογενειακά εγκλήματα» είναι, εν τέλει, τα πιο τραγικά και… αιματηρά;
Δυο άντρες μαχαιρώνονται με μανία στο δρόμο. Ένας από τους θεατές της συμπλοκής γυρίζει και λέει στον διπλανό του: Αυτοί οι δύο για να μισιούνται τόσο πολύ, πρέπει να είναι αδέλφια.
Φυσικά το έγραψε ο Ντοστογιέφσκι, κι όχι εγώ. Μήπως σχεδόν όλες οι αρχαίες τραγωδίες, δεν είναι «οικογενειακές»;
- Εκδικείται το αίμα όταν αδικείται, κύριε Ευσταθιάδη;
Φυσικά και εκδικείται. Είναι η πρώτη και η πιο καθαρή πορεία του. Αυτό άλλωστε δεν προσπαθούν όλα τα συστήματα απονομής δικαιοσύνης από καταβολής κάθε πολιτισμού; Να σταματήσουν την εγγενή τρέλα του αίματος;
- Και στο «Κβάντι» εκμηδενίζετε τις τοπικές αποστάσεις: το έγκλημα, όπως και οι πανδημίες, δεν γνωρίζουν από σύνορα πια;
Ζούμε πλέον σε έναν κόσμο που οι αποστάσεις και ο χρόνος έχουν εκμηδενιστεί. Ας πάρουμε το εξής παράδειγμα: Ένας κύριος μπαίνει σ’ ένα αεροπλάνο, φτάνει στην Μαλαισία, βρίσκει εύκολα το κατάλληλο πρακτορείο, αγοράζει πάμφθηνα δύο παιδάκια 6 και 8 χρονών (για παράδειγμα), περνάει αξέχαστα μαζί τους για ένα Σαββατοκύριακο σε κάποιο πολυτελές μπανγκαλόου και ύστερα γυρίζει πίσω στην πατρίδα του, ίσως λίγο αγχωμένος για να προλάβει το επόμενο meeting της εταιρείας του. Αν γράψουμε ότι αυτό συμβαίνει με εκατομμύρια «κυρίους» κάθε χρόνο, θα γίνει πιο πιστευτό; Πιο υποφερτό;
- Συμβαίνει όντως εκείνο το φρικτό που καταγγέλλετε; Θέλω πολύ να σας το ρωτήσω. Όπως και στο προηγούμενό σας, δηλαδή, αν το μαρτύριο του δύτη υπήρξε όντως αληθινό!
Δυστυχώς, ένα «βασικό» συστατικό της πλοκής δεν αποτελεί εφεύρημα. Και στον «Δύτη», αλλά και στο «Κβάντι» ξεκινάω από γεγονότα που, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, έχουν συμβεί. Μπαίνει βέβαια σε κάποιο σημείο η μυθοπλασία. Πάντα ελπίζω πως η λογοτεχνία σώζει κομμάτια της πραγματικής Ιστορίας.
- Να πούμε πώς υποδέχτηκαν τον «Δύτη» σας στο εξωτερικό;
«Ο Δύτης» έχει μεταφραστεί στα γαλλικά και πριν από 3 μήνες κυκλοφόρησε στις γαλλόφωνες χώρες. Η υποδοχή του ήταν ενθουσιώδης. Μέχρι τώρα έχουν δημοσιευτεί περισσότερες από είκοσι κριτικές σε διάφορα μέσα ενημέρωσης, έχουν διαβαστεί αποσπάσματα στην κρατική γαλλική ραδιοφωνία, με έχουν καλέσει σε 3 διεθνή φεστιβάλ –ας ελπίσουμε βέβαια να πραγματοποιηθούν. Κι ένα νέο της τελευταίας στιγμής: “Ο Δύτης” είναι υποψήφιος στην Γαλλία για το βραβείο Violeta Negra Occitanie του 2021.
- «Τα λάθη τραβάνε όμως τις δικές τους τεθλασμένες γραμμές, μέχρι που ανάμεσά τους αρχίζει να σχηματίζεται ένας χάρτης. Πολλές φορές αργώ να καταλάβω ότι μόνο σ’ αυτόν θέλω να χαθώ, γιατί είναι ο δικός μου»: Τώρα αυτό είναι μοίρα, κάρμα ή ελεύθερη βούληση; Ή και τα δυο;
Μακάρι να ‘ξερα! Νομίζω πως τα λάθη μας μαρτυρούν πολύ περισσότερα για εμάς απ’ ότι όλες οι σωστές μας αποφάσεις. Όπως οι ήττες είναι απείρως σημαντικότερες από τις νίκες.
- Πιστεύετε ότι υπάρχει λύτρωση, όπως και στην αρχαία τραγωδία, μέσα στα βιβλία σας πέρα και πάνω από τα φονικά;
Η αλήθεια είναι ότι στα βιβλία μου δεν θριαμβεύουν πάντα οι «καλοί». Συχνά η απονομή δικαιοσύνης κουτσαίνει, το έγκλημα δεν ξεριζώνεται, οι πληγές μένουν ανοιχτές. Αυτό όμως δεν συμβαίνει και στην πραγματικότητα; Γιατί πρέπει να την εξωραΐζουμε; Για να πέφτουμε ήσυχοι για ύπνο; Ας πούμε ότι εγώ προτιμώ το αντίθετο.
- Η πανδημία δεν φέρνει κάπως σαν θεία κατάρα; Αυτό που δεν φαίνεται σκοτώνει ό,τι υψώθηκε ως σύγχρονη Βαβέλ ξαφνικά…
Η Ιστορία δείχνει πως κάθε 100 χρόνια (σχεδόν μάλιστα με μαθηματική ακρίβεια) εμφανίζεται μια πανδημία που σκοτώνει εκατομμύρια. Προσωπικά, μάλλον δεν τα καταφέρνω καλά στην μεταφυσική. Από την άλλη, ειδικά τον τελευταίο αιώνα, όχι μόνο αψηφήσαμε την Φύση, μα την καταστρέψαμε συστηματικά. Δεν ξέρω αν μας εκδικείται. Θα πληρώσουμε πάντως το τίμημα των έργων μας, αυτό είναι σίγουρο.
-Η πανδημία, ο εγκλεισμός που ζούμε, τι λέτε, ευνοεί το αστυνομικό μυθιστόρημα;
Ο εγκλεισμός ευνοεί τους αναγνώστες. Φαίνεται πως οι πωλήσεις βιβλίων -και όχι μόνο αστυνομικών- σημειώνουν άνοδο. Την ίδια ώρα που αυξάνεται η κατανάλωση ψυχοφαρμάκων, η ενδοοικογενειακή βία και η ανεργία… ας υπάρξει κι ένα καλό νέο. Το χρειαζόμαστε. Τα βιβλία άλλωστε είναι ο πιο κοντινός παράδεισος.
- Να βάλουμε τίτλο στην τελευταία χρονιά μας; Αυτό που ζούμε, αν ήταν βιβλίο τι θα είχε στο εξώφυλλό του, τι θα έγραφε; Να το τολμήσουμε;
«Η τρομακτική φαντασία της πραγματικότητας».
- Τι δεν θα ξεχάσετε ποτέ από την Μαύρη Ήπειρο; Ή μάλλον καλύτερα τι ήταν εκείνο που σας αποκαλύφθηκε στην Αφρική, κύριε Ευσταθιάδη;
Δύο πράγματα δεν θα ξεχάσω. Πρώτα απ’ όλα τη μυρωδιά. Η Αφρική μυρίζει αλλιώς. Σαν να σου λέει: Τώρα ήρθες και θα αναγκαστείς να με αναπνεύσεις.
Σίγουρα θα μείνει μέσα μου και η έρημος. Μια απίστευτη αίσθηση, πολύ έξω απ’ αυτόν τον κόσμο.
