Του Κωνσταντίνου Βέργου*
Όταν σύμβουλος του Ταγίπ Ερντογάν, του προέδρου της Τουρκίας δήλωσε ότι ο Τούρκος πρόεδρος ίσως σκεφτεί να αγοράσει την προβληματική Γερμανική τράπεζα Deutsche Bank, ασφαλέστατα αυτό δημιούργησε ενδιαφέρον για την οικονομική ευρωστία της χώρας αυτής. Είναι άραγε η Τουρκία μια οικονομική υπερδύναμη;
Τυπικά η Τουρκία φαίνεται να πηγαίνει καλά. Σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση του Τουρκικού υπουργείου εξωτερικών, αποτελεί μία από τις 11 χώρες που κατάφεραν να εξοφλήσουν όλες τις υποχρεώσεις τους στο ΔΝΤ. Η Τουρκία επίσης, παρά το αρχικό κτύπημα στην ισοτιμία της πέρυσι, κατάφερε σταδιακά να επουλώσει τις πληγές της, και η ισοτιμία της Τουρκικής Λίρας έναντι σκληρών ισοτιμιών να σταθεροποιηθεί, λίγο-πολύ, σε συγκεκριμένα επίπεδα, τουλάχιστον προσωρινά. Η χώρα επίσης, εν μέσω σημαντικού μαύρου εμπορίου (πρόκειται για εισροή της τάξης των 20 δισ. ετησίως), εν μέρει λόγω της κατάστασης στη γειτονική της Συρία, όπου είχε στηθεί κύκλωμα λαθρεμπορίας πετρελαίου και ανθρώπινων ζωών (μεταφορά προσφύγων σε βάρκες, που κατέληγαν στην Ελλάδα), κατάφερε σημαντική ενίσχυση των οικονομικών της και κατά ορισμένους οργανισμούς η ανάπτυξη της χώρας θα συνεχιστεί.
Το «μυστικό» για την ανάπτυξη της Τουρκία δεν έχει να κάνει μόνο με λαθρεμπόριο και μαύρη οικονομία. Η χώρα δεν είχε επίσης σκληρό πρόγραμμα λιτότητας, όπως η Ελλάδα, αλλά είναι και κάτι άλλο, που πολλοί ξεχνούν να δουν, το δημογραφικό. Η χώρα έχει ταχύτατη δημογραφική ανάπτυξη που ενισχύεται από την αναβίωση «παραδοσιακών αξιών».
Παρότι η λίρα υποτιμάται 15% ετησίως τα τελευταία χρόνια, επίσης, αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα ακόμη. Αυτό όμως, απέχει από το να θεωρηθεί ότι η χώρα έχει διατηρήσιμη αύξηση. Ο λόγος που η ανάπτυξη δεν είναι διατηρήσιμη έχει να κάνει με το ότι η ανάπτυξη αυτή βασίστηκε στον δανεισμό, το ύψος του οποίου πλέον έχει φτάσει σε κρίσιμα επίπεδα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΝΤ, το χρέος της χώρας προς το ΑΕΠ εκτοξεύτηκε από 30% περίπου που ήταν πριν την κρίση, το 2008, σε 80% του ΑΕΠ φέτος! Ουσιαστικά η Τουρκία ανήκει πλέον στις 3 πιο υπερχρεωμένες χώρες από εκείνες που εξετάζει το ΔΝΤ στην πρόσφατη έκθεσή του. Δεν είναι απλά το ύψος του χρέους, αλλά η εξυπηρέτησή του! Όσο ο δανεισμός στέκεται σε επίπεδα 20%-50% του ΑΕΠ, εξυπηρετείται εύκολα και με μαλακό νόμισμα.
Όμως, δανεισμός σε επίπεδα πάνω από 75% είναι δύσκολα διαχειρίσιμος, σε αυτή την περίπτωση. Οι μεσοσταθμικοί ρυθμοί ανάπτυξης του πραγματικού ΑΕΠ κατά 3%-3,5% του παρελθόντος, επιτεύχθηκαν με ετήσια αύξηση του Δανεισμού ως ποσοστό του ΑΕΠ κατά 7%, δηλαδή ουσιαστικά η ανάπτυξη ήταν λόγω δανείων. Καθώς η χώρα θα υποχρεωθεί να βάλει φρένο στην πιστωτική επέκταση, καθώς το σπιράλ πιστωτικής ανάπτυξης «σπάει», η Τουρκία θα έχει, συντομότερα από ότι πολλοί φαντάζονται «προσγείωση» των ρυθμών ανάπτυξης της σε επίπεδα μηδενικά ή και ύφεση. Η χώρα έχει επίσης ένα συνταξιοδοτικό σύστημα μη διατηρήσιμο οδηγώντας σε ανάγκη σημαντικών αναδιαρθρώσεων που αν εφαρμοστούν οδηγούν σε πολιτική αστάθεια.
Οι πόλεμοι, τέλος, στους οποίους έχει εμπλακεί η χώρα, και τα αλυτρωτικά κηρύγματα του Ερντογάν, που είναι γεμάτα με αρκετό πολιτικό σανό, είναι δυστυχώς ιστορικά ασφαλής ένδειξη ότι η φτώχεια που έρχεται, ως αποτέλεσμα έλλειψης ανάπτυξης, θα αντιμετωπιστεί, αντί με ορθολογισμό, με μπόλικο πολιτικό σανό, όπως εξάλλου πάντα γίνεται σε κοινωνίες φτώχειας και κρίσης. Πολιτικό σανό, που πάντως δεν θα λύσει το βασικό, ότι η χώρα μπαίνει σε φάση προσγείωσης του δανεισμού, και ενδεχόμενη ανάγκη χρηματοδότησης, αν τα προβλήματα της ενταθούν, σε οργανισμούς όπως το ΔΝΤ, ότι και αν αυτό σημαίνει για τη χώρα σε βάθος χρόνου...
* Ο κ. Κωνσταντίνος Βέργος είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικών, Πανεπιστήμιο Πόρτσμουθ, Αγγλία
Το παρόν άρθρο εκφράζει τις προσωπικές απόψεις του γράφοντος, δεν αποτελεί οδηγό ή σύσταση για επενδύσεις οποιασδήποτε μορφής προς οιονδήποτε και για οτιδήποτε τίτλο ή παράγωγο αυτού.
