Του Νίκου Λαγαρία*
Οι κοινωνικές συνθήκες επιβάλλουν τον εκσυγχρονισμό του Οικογενειακού Δικαίου, κυρίως προς την κατεύθυνση του συμφέροντος των παιδιών. Στις 21.10.2016 ο Υπουργός Δικαιοσύνης κ. Νίκος Παρασκευόπουλος, απαντώντας στη Βουλή για το ενδεχόμενο νομοθέτησης της συνεπιμέλειας και της εναλλασσόμενης κατοικίας παιδιών σε περιπτώσεις διαζυγίου, είχε εκφράσει την ελπίδα ότι η νομοπαρασκευαστική επιτροπή που είχε ήδη συσταθεί θα παρέδιδε το έργο της, αν όχι για τη συνολική αναθεώρηση του Οικογενειακού Δικαίου, πάντως για σημαντικά κεφάλαιά του, μέχρι τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς.
Η συνολική αναθεώρηση του Οικογενειακού Δικαίου όχι μόνο δεν έγινε τότε, αλλά με απόφαση του επόμενου Υπουργού Δικαιοσύνης κ. Σταύρου Κοντονή, τον Φεβρουάριο του 2018, συστάθηκε νέα νομοπαρασκευαστική επιτροπή με συναφές αντικείμενο (αναμόρφωση διατάξεων του οικογενειακού δικαίου και ειδικότερα με έμφαση σε θέματα επιμέλειας, επικοινωνίας και σχέσεων γονέων τέκνων), η οποία θα πρέπει να παραδώσει το έργο της μέχρι τις 20.9.2018.
Ένα από τα θέματα της τρέχουσας πολιτικής επικαιρότητας είναι η αναδοχή παιδιών από ομόφυλα και ετερόφυλα ζευγάρια που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, ρύθμιση που προτείνεται με νομοσχέδιο του Υπουργείου Εργασίας. Η ποιότητα των εκάστοτε νομοθετικών ρυθμίσεων εξαρτάται, πρώτα απ' όλα, από την τήρηση των αρχών καλής νομοθέτησης όπως είναι μεταξύ άλλων η αποφυγή ρυθμίσεων που αποκλίνουν από την κατά περίπτωση γενική πολιτική.
Στην προκειμένη περίπτωση είναι προφανές ότι λείπει η επιβαλλόμενη συστηματική προσέγγιση, η ένταξη δηλαδή στη γενική πολιτική, αφού η συγκεκριμένη ρύθμιση για την αναδοχή παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια δεν εντάσσεται στα πλαίσια της συνολικής αναθεώρησης του Οικογενειακού Δικαίου. Και δεν εντάσσεται, πιθανώς, γιατί στα πλαίσια μιας ανοιχτής δημοκρατικής κοινωνίας, όπως η ελληνική, θα πρέπει πρώτα να δοθεί απάντηση στο ερώτημα ποια είναι η νομική έννοια της οικογένειας στην εποχή μας.
Στο νομοσχέδιο θεωρείται δεδομένο ότι όσοι ετερόφυλοι ή ομόφυλοι έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, συγκροτούν οικογένεια. Ο Άρειος Πάγος έκρινε πέρυσι το Νοέμβριο, με την απόφασή του επί της γνωστής υπόθεσης του γάμου της Τήλου, ότι η νομική έννοια της οικογένειας έχει ως σταθερά στοιχεία το γάμο και τη συγγένεια, χωρίς να κάνει ρητή αναφορά στο σύμφωνο συμβίωσης, αν και στο άρθρο 5 του Ν. 4356/2015 προβλέπεται ότι «στις προσωπικές σχέσεις των μερών του συμφώνου (συμβίωσης) μεταξύ τους εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις για τις σχέσεις των συζύγων από το γάμο, εφόσον δεν υπάρχει διαφορετική ειδική ρύθμιση στον παρόντα ή άλλο νόμο».
Τα ίδια, περίπου, έχει γνωμοδοτήσει κατά πλειοψηφία και το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους το 2016 με γνωμοδότηση της Α΄ Τακτικής του Ολομέλειας, η οποία έχει γίνει αποδεκτή: ως οικογένεια νοείται ο/η σύζυγος και τα τέκνα, ο ορισμός δε αυτός συμπλέει και με το άρθρο 12 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο συνδέει την ίδρυση οικογένειας με τη σύναψη γάμου μεταξύ ανδρός και γυναικός.
Η μειοψηφία όμως της Ολομέλειας του Ν.Σ.Κ., στην ίδια γνωμοδότηση, διατύπωσε την άποψη ότι « … η έννοια της ''οικογένειας'' και της ''οικογενειακής ζωής'' δεν ορίζεται πουθενά στον Νόμο, η δε ύπαρξη ή μη αυτών συνιστά πραγματικό ζήτημα, το οποίο εξαρτάται από την ύπαρξη πραγματικών, στενών προσωπικών δεσμών. Με βάση το λειτουργικό αυτό κριτήριο, η έννοια της ''οικογενειακής ζωής'' έχει διευρυνθεί σημαντικά στη νομολογία του ΕΔΔΑ (σ.σ.: Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) … ώστε, πέραν της οικογένειας που θεμελιώνεται σε γάμο, να εξομοιώνονται με προστατευόμενη ''οικογενειακή ζωή'' ακόμα και οι de facto οικογενειακές σχέσεις, εφόσον, βεβαίως, υφίστανται πραγματικοί στενοί δεσμοί … ». Στο επίπεδο του ακτιβισμού, έχει ανακοινωθεί ότι από τις 20 μέχρι και τις 23 του ερχόμενου Ιουνίου θα πραγματοποιηθεί το έβδομο Thessaloniki Pride, που φέτος είναι αφιερωμένο στον θεσμό της οικογένειας, με σύνθημα «Άκρως Οικογενειακόν».
Για να ανοίξει η συζήτηση, σε πολιτικό επίπεδο, για ένα τέτοιο θέμα όπως αυτό του γάμου ομόφυλων και της ομογονεϊκότητας (gay parenting), ίσως θα ήταν σκόπιμο να προηγηθεί μια ολιστική προσέγγιση προς και μαζί με την κοινωνία (society wide approach), αναζητώντας τυχόν δίκαιη ισορροπία μεταξύ εννόμων αγαθών και δικαιωμάτων, και όχι αποσπασματικές «λύσεις».
* Ο Νίκος Λαγαρίας είναι δικηγόρος, συντονιστής Ομάδων Εργασίας Τομέα Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της ΝΔ
