Του Κωνσταντίνου Βέργου*
Υπάρχει μια κρυμμένη «δεύτερη ανάγνωση» στα διαγράμματα τιμών. Για να την δούμε, όμως, πρέπει να διαβάσουμε τα διαγράμματα «ανάποδα»! Τα διαγράμματα των χρηματιστηριακών δεικτών αποκαλύπτουν πολλά για την οικονομία μιας χώρας, όμως οι τιμές των εμπορευμάτων (commodities) δείχνουν τη μεγάλη εικόνα για το πού βαδίζει η παγκόσμια οικονομία! Τι εφιαλτικό όμως αποκαλύπτουν οι τιμές εμπορευμάτων σήμερα;
Παρότι τα χρηματιστήρια μετοχών έχουν μόνο 400 χρόνια ζωής, πληροφορίες για τιμές εμπορευμάτων έχουμε εδώ και 4.000 περίπου χρόνια! Η ιστορία διδάσκει ότι οι τιμές των εμπορευμάτων επηρεάζονται με δραματικό, με υπερβολικό αν θέλετε, τρόπο από την προσφορά και τη ζήτηση. Η απότομη αύξηση τιμής είναι κυρίως αποτέλεσμα απότομης πτώσης παραγωγής λόγω πολέμου αλλά και καιρικών συνθηκών για βρώσιμα εμπορεύματα, ενώ σε πολύτιμα μέταλλα είναι κυρίως αποτέλεσμα φόβου για το αύριο (και σε στρατηγικά μέταλλα, βιομηχανικών παραγγελιών)!
Μεσοπρόθεσμα, πάντως, για όσους κοιτάνε τη μεγάλη εικόνα, είναι οι δημογραφικοί παράγοντες εκείνοι που ανατρέπουν τη σχέση προσφοράς/ζήτησης/αποθεμάτων! Στη μεσαιωνική περίοδο, για παράδειγμα, όπου υπήρχε κακό κλίμα και δημογραφική ανάπτυξη, οι τιμές πενταπλασιάστηκαν από το 1220 ως το 1320, για να καταρρεύσουν όμως, λόγω υπερπαραγωγής, στη συνέχεια, χάνοντας στη συνέχεια στη Γαλλία τα 2/3 της αξίας τους και στην Αγγλία 55% μέσα σε 13 χρόνια! Η τιμή σε κάθε τύπο εμπορευματικού αγαθού, π.χ. τιμή μοσχαρίσιου κρέατος ή αλευριού, εξελίσσονταν άλλοτε από κοινού με άλλα αγαθά και άλλοτε μεμονωμένα. Η τιμή αλευριού, για παράδειγμα, αυξήθηκε 85% από το 1263 ως το 1271, μετά μια 4ετή περίοδο πτώσης 54%, χάνοντας μετά το 1271 3% ετησίως επί 25 χρόνια! Όμως η τιμή του μοσχαριού ανέβαινε σταθερά κατά 4% ετησίως από το 1248 ως το 1276, δηλαδή ως και 5 χρόνια μετά το 1271, οπότε σημείωσε ανώτατες τιμές το αλεύρι(!), για να πέσει 30% στα επόμενα 8 χρόνια!
Η βιομηχανική επανάσταση, κατά τα τελευταία 150 χρόνια, μέσω αυτοματισμών και φαρμάκων, οδήγησε σε υπερπαραγωγή αγροτικών αγαθών και κρέατος και συνακόλουθη πτώση τιμής. Δεν απέτρεψε όμως τις αυξομειώσεις τιμών! Ακόμη και σε «ειρηνικές περιόδους», σαν αυτή που διανύουμε, η κατανάλωση αυξομειώνεται σημαντικά ανάλογα με τη φάση του (7ετούς συνήθως) οικονομικού κύκλου, ενώ η παραγωγή ακόμη εξαρτάται από τη βροχόπτωση, την ηλιοφάνεια και τη θερμοκρασία, που είναι εντελώς απρόβλεπτα, αν και επηρεάζονται από τις (11ετούς κύκλου περίπου) ηλιακές κηλίδες! Παρά την ερρατική, απρόβλεπτη, κίνηση, οι σοβαροί επαγγελματίες των επενδύσεων μπορούν να διακρίνουν και εν μέρει να προβλέψουν τις τάσεις στις αγορές εμπορευμάτων, σε ένα βάθος χρόνου, διότι 40% ως 60% των αγοραπωλησιών κατευθύνεται στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες και αυξανόμενα επηρεάζονται από την αγορά παραγώγων, που επιτρέπει χρηματιστηριακή κερδοσκοπία χωρίς φυσική κατοχή αγαθού!
Πολλοί ερμηνεύουν την πρόσφατη ανάκαμψη της τιμής του πετρελαίου ως ένδειξη ισχυρής ζήτησης της οικονομίας. Δυστυχώς, δεν υπάρχει τίποτα που να δείχνει κάτι τέτοιο! Αντίθετα, είναι προϊόν συνεννόησης των παραγωγών χωρών στη συνάντηση στο Κατάρ, στις αρχές του 2016. Η ζήτηση για πετρέλαιο είναι σταθερά πτωτική, όχι μόνο λόγω υποκατάστατων προϊόντων, αλλά, κυρίως, διότι η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας που ξεκίνησε με το πέρας της κρίσης του 2008 είναι πολύ αδύναμη! Αυτό εξάλλου φανερώνουν και οι τιμές άλλων εμπορευμάτων, τόσο στρατηγικών μετάλλων, όσο και τροφίμων! Οι τιμές έχουν κυριολεκτικά γκρεμιστεί τα τελευταία χρόνια!
Ουσιαστικά, ό,τι ανάπτυξη δημιούργησε η πιστωτική φούσκα που δημιούργησε ο Αμερικανός «μάγος» Alan Greenspan, πρώην διοικητής (1987 ως 2006) της FED, της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ, κρατώντας τα επιτόκια τεχνητά χαμηλά επί πολλά έτη, κατέστρεψε την αμερικάνικη αλλά και την παγκόσμια οικονομία, καθώς χαμήλωσε ψεύτικα το κόστος δανεισμού τόσο στις ΗΠΑ, αλλά και σε όλες τις χώρες του κόσμου, που ακολουθούν την πρώτη οικονομία, την κυρίαρχη οικονομία του πλανήτη, τις ΗΠΑ. Τα χαμηλά επιτόκια που επέβαλε (και χαλαρές κεφαλαιακές απαιτήσεις σε τράπεζες) παράλληλα επέτρεψαν τον υπερδανεισμό των τραπεζών που έκαναν την αμερικάνικη οικονομία μια τεράστια φούσκα, χρηματοδοτώντας χρεοκοπημένα νοικοκυριά όχι μόνο για αγορά σπιτιών, αλλά και για καταναλωτικά αγαθά! Στο διάστημα 15ετών χαμηλών επιτοκίων, οι πραγματικοί μισθοί στις ΗΠΑ μειώθηκαν κατά 30%, καθώς αυξάνονταν 2,5% χαμηλότερα ετησίως από το ΑΕΠ, ενώ παράλληλα αυξήθηκε το ποσοστό εταιρικών κερδών προς αμερικάνικο ΑΕΠ από 6% που ήταν σε περίπου 12%. Η μεσαία αστική τάξη έχασε εισόδημα. Ο μέσος Αμερικανός δεν αισθάνθηκε όμως άμεσα επίπτωση, καθώς το απολεσθέν εισόδημα εν μέρει αντισταθμίστηκε από δανεισμό! Όταν όμως ο προσωπικός δανεισμός έφτασε σε υψηλά επίπεδα και αυξήθηκαν λίγο τα επιτόκια (2006), η φούσκα έσκασε με κρότο! Ο Greenspan ουσιαστικά «κόπιαρε» το σάπιο σύστημα ανάπτυξης της Ιαπωνίας. Ιαπωνίας η οποία είχε σχεδόν μηδενικά επιτόκια «τρομπάροντας» με απεριόριστη πίστωση τις κατασκευαστικές της εταιρείες επί 15 χρόνια, με αποτέλεσμα τη χρεοκοπία των εταιρειών το 1990 από τα απούλητα επαγγελματικά ακίνητα, το φόρτωμα του «μουτζούρη» στις τράπεζες και στη συνέχεια το φόρτωμα χρέους στο κράτος που τις διέσωσε, χρέος κοντά στο 250% του ΑΕΠ!
Τόσο οι ΗΠΑ, όσο και η Ιαπωνία, οι δυο σημαντικότερες οικονομίες παγκοσμίως, μας πρόσφεραν σε αυτά τα χρόνια πολύτιμα, αλλά και… πανάκριβα μαθήματα του πώς μπορεί ο υπερδανεισμός να χρεοκοπήσει ακόμη και τις ισχυρότερες οικονομίες του πλανήτη και την παγκόσμια οικονομία, διότι υπεισέρχεται ένα σημείο στο οποίο ο καταναλωτής δεν δύναται ούτε να δανειστεί, ούτε να αποπληρώσει ότι δανείστηκε. Και η φούσκα σκάει με θόρυβο!
Οι τιμές εμπορευμάτων αυξάνονταν επί 9 έτη συνεχώς μέχρι την κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας το 2008. Παρότι στη διετία 2009-2011 οι τιμές είχαν σοβαρή ανάκαμψη, που αντικατοπτρίζει την οικονομική ανάκαμψη ως αποτέλεσμα της «ποσοτικής χαλάρωσης» στις ΗΠΑ, με διοχέτευση 2,1 δισ. δολαρίων στην αγορά, οι τιμές έκτοτε γκρεμίστηκαν ξανά σε επίπεδα 50% χαμηλότερα σε βάθος 4,5 ετών. Η κατάρρευση της κινέζικης αγοράς έδωσε μία επιπλέον πτώση 20% που δείχνει σε πόσο άσχημη κατάσταση βρίσκεται η κινεζική αλλά και η παγκόσμια οικονομία σήμερα. Η παγκόσμια οικονομία είναι τόσο άρρωστη που, παρά την τεχνητή (συνεννοημένη μεταξύ των παραγωγών) ανάκαμψη της τιμής πετρελαίου και των συνακόλουθων αυτού, το 85% των Εμπορευμάτων (Commodities) είναι χαμηλότερα από τις τιμές που είχαν πέρσι!
Αν λοιπόν κάτι δείχνουν οι τιμές των εμπορευμάτων, είναι επιβεβαίωση ότι η παγκόσμια οικονομία δεν πάει καλά. Ο καπιταλισμός παγκόσμια δεν διακρίνεται από ισχυρή καταναλωτική ζήτηση πλέον, ίσως διότι τμήμα της αγοραστικής δύναμης, που παλιά ήταν γνήσιο, στηρίζονταν σε εισόδημα, σταδιακά αντικαταστάθηκε από δανεισμό σε προσωπικό επίπεδο. Δανεισμό που έφτασε σε υπερβολικά επίπεδα, δεν μπορεί πλέον να συνεχιστεί και οδηγεί σε μία νέα, βαθιά, κρίση. Κρίση που μπροστά στην οποία εκείνη του 2008 θα φαίνεται σαν «πρωινός περίπατος», καθώς οι καταναλωτές δεν μπορούν πλέον να διασωθούν ούτε από τα, χρεοκοπημένα πλέον, κράτη…
* Ο κ. Κωνσταντίνος Βέργος είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικών, Πανεπιστήμιο Πόρτσμουθ, Αγγλία.
Το παρόν άρθρο εκφράζει τις προσωπικές απόψεις του γράφοντος, δεν αποτελεί οδηγό ή σύσταση για επενδύσεις οποιασδήποτε μορφής προς οιονδήποτε και για οτιδήποτε τίτλο ή παράγωγο αυτού.
