Την δεύτερη ημέρα του Πάσχα του 1944 (17 Απριλίου) ο συνταγματάρχης Δ.Ψαρρός δολοφονήθηκε, αιχμάλωτος ων, μαζί με 150 αξιωματικούς και οπλίτες του, από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ.
Την διαταγή για την διάλυση του 5/42 Συντάγματος την είχε δώσει τυπικά η ΠΕΕΑ υπό την προεδρία του Μπακιρτζή, ουσιαστικά η ηγεσία του ΚΚΕ. Αλλωστε, ο ΕΛΑΣ είχε διαλύσει άλλες δύο φορές, κατά το παρελθόν, το 5/42 Σύνταγμα.
Αυτήν την φορά, προχώρησε και στην φυσική εξόντωση σχεδόν όλων των αιχμαλώτων, του συνταγματάρχου συμπεριλαμβανομένου. Ας σημειωθεί πως στις 15 Απριλίου 1944 ο Δ.Ψαρρός είχε αποδεχθεί τους όρους της ΠΕΕΑ, αλλά η μοιραία απόφαση είχε ληφθεί.
Δεν είναι του παρόντος να ερμηνεύσουμε τα κίνητρα που ώθησαν την ηγεσία του ΚΚΕ να διατάξει την διάλυση του 5/42 Συντάγματος. Το θέμα έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών συζητήσεων στις οποίες διατυπώθηκαν ποικίλες απόψεις.
Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός πως, επί πολλές δεκαετίες, η δολοφονία του συνταγματάρχη Ψαρρού και των 150 ανδρών του αποτελούσε ένα περιθωριακό κομμάτι στην ιστοριογραφία του Εμφυλίου πολέμου, καθώς οι διανοούμενοι της Αριστεράς είχαν κάθε λόγο να το υποβαθμίζουν.
Οταν βέβαια από τα τέλη της δεκαετίας του 90 άρχισε να εμφανίζεται δειλά-δειλά η λεγόμενη «αναθεωρητική σχολή», δηλαδή η σχολή που αμφισβήτησε την επίσημη εκδοχή του Εμφυλίου που είχε επιβάλει η Αριστερά, τότε οι ιστοριογράφοι της αναγκάσθηκαν να ορθώσουν δύο γραμμές άμυνας σχετικά με την δολοφονία του Ψαρρού.
Η πρώτη γραμμή άμυνας υποστηρίζει πως το Σύνταγμα 5/42 διαλύθηκε, γιατί δεν υπάκουσε στις εντολές της ΠΕΕΑ, κάτι που είναι ψευδές. Και η δεύτερη γραμμή άμυνας, υποβαθμίζει την δολοφονία του Ψαρρού, καθώς την ανάγει είτε σε προσωπικές διαφορές του θύματος με τον δράστη είτε στον ιδιόμορφο χαρακτήρα του τελευταίου. Δηλαδή, σε τελική ανάλυση επρόκειτο—σύμφωνα με αυτήν την ερμηνεία—για ένα γεγονός τυχαίο, καθώς οφειλόταν σε μια κακή στιγμή. Στην στιγμή της συνάντησης των δύο ανδρών.
Βέβαια, οι ιστοριογράφοι της Αριστεράς αδυνατούν να ερμηνεύσουν την ταυτόχρονη ύπαρξη άλλων 150 «κακών στιγμών» που επέφεραν τον θάνατο και των 150 ανδρών του συνταγματάρχη.
Είναι γεγονός πως η επανασυγγραφή του Εμφυλίου πολέμου που πραγματοποιήθηκε μετά την Μεταπολίτευση, οφείλεται σε τελική ανάλυση, στην διαφορετική φιλοσοφία που διέπει έναν αριστερό διανοούμενο από έναν φιλελεύθερο.
Οπως πολύ εύστοχα είχε επισημάνει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής σε επιστολή του προς τον Κωνσταντίνο Τσάτσο το 1966 η πνευματική ηγεσία της Ελλάδος στάθηκε ανίκανη να «διαπαιδαγωγήσει ηθικώς και πολιτικώς τον λαόν και να τον προστατεύει από τας πλάνας». Ο προσανατολισμός της φιλελεύθερης πνευματικής ηγεσίας ήταν ακαδημαϊκός και όχι ιδεολογικοπολιτικός. Δεν διαπαιδαγωγούσε, δεν καθοδηγούσε.
Εδώ βέβαια προκύπτει το ερώτημα κατά πόσον συνάδει με την φύση του φιλελεύθερου διανοούμενου η καθοδηγητική λειτουργία. Κατά πόσον δηλαδή μπορεί να εντάξει τον επιστημονικό του λόγο στην οργανωμένη υπηρέτηση των ιδεολογικοπολιτικών αρχών που αυτός ασπάζεται. Κατά πόσον μπορεί να γίνει μέρος ένος όλου που λειτουργεί συγκροτημένα προς συγκεκριμένη κατεύθυνση.
Σε αυτό ακριβώς το σημείο υστερεί δραματικά ο φιλελεύθερος χώρος. Ετσι, άφησε για δεκαετίες, ελεύθερο το πεδίο στους διανοούμενους της Αριστεράς που, έχοντας μια ριζικά αντίθετη άποψη για την στράτευση, μέσα από διάφορες συλλογικότητες, κατόρθωσαν να προωθήσουν και να επιβάλουν τις θέσεις τους.
Το παράδειγμα της δολοφονίας του συνταγματάρχη Ψαρρού και των 150 ανδρών του δεν είναι το μοναδικό. Είναι όμως ένα υπόδειγμα, πώς η παραχάραξη και η αποσιώπηση αποτελούν πολύτιμα εργαλεία για την επιβολή του ερμηνευτικού σχήματος της Αριστεράς για τον Εμφύλιο πόλεμο 1943-1949.
