Η τέχνη πάντα έπαιζε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της αντίληψης για τον κόσμο, ενώ στον 21ο αιώνα η επιστημονική φαντασία, ως λογοτεχνικό είδος, διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό τις αντιλήψεις μας για τα ρομπότ, την Τ.Ν., τη γενετική μηχανική και την κλιματική κρίση (Harrari,2019). Χρειαζόμαστε την επιστήμη, αλλά σε επίπεδο επικοινωνίας με την κοινωνία μία ταινία επιστημονικής φαντασίας στο Νetflix έχει μεγαλύτερη επίδραση από ένα άρθρο στο Nature.
Στις 200 σελίδες της πρόσφατης έκδοσης του Millennium Project για το μέλλον της Εργασίας, υπάρχει ολόκληρη ενότητα με συγκεκριμένες προτάσεις για τον ρόλο της τέχνης στη διαμόρφωση μίας νέας κουλτούρας για την ανθρωπότητα, που θα μας επιτρέψει να αγκαλιάσουμε τις ραγδαίες αλλαγές.
Τέχνη και Κλιματική Κρίση
Σε μία άλλη διάσταση των αναδυόμενων ρόλων της, η τέχνη προσφέρει σήμερα νέα εργαλεία κατανόησης του κόσμου σε συνεργασία με τις “hard-core” θετικές επιστήμες.
Τα τελευταία χρόνια οι άνθρωποι, ιδίως οι νέες γενιές στον ανεπτυγμένο δυτικό κόσμο, άρχισαν να υψώνουν τη φωνή τους καθώς καταλαβαίνουν ότι δεν τους μένει πολύς χρόνος για να σώσουν το μέλλον τους. Οι επιστήμονες εδώ και μερικές δεκαετίες μας προειδοποιούν για το λιώσιμο των παγετώνων, τις νησίδες πλαστικού στους ωκεανούς, αλλά και την απώλεια ολόκληρων οικοσυστημάτων, ωστόσο πλέον βιώνουμε τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης που εκδηλώνεται και με τη μορφή ραγδαίων φαινομένων (έντονες βροχοπτώσεις πλημμύρες, πυρκαγιές, κλπ).
Ο κόσμος της τέχνης, επίσης, έχει επιλέξει να έχει ρόλο σε όλα αυτά. Πολλοί καλλιτέχνες, από γλύπτες μέχρι καλλιτέχνες του δρόμου, βρίσκουν νέους τρόπους για να καταπολεμήσουν την κλιματική αλλαγή και άλλες περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Ο Pelto παρουσίασε δεδομένα που σχετίζονται με λιώσιμο των πάγων και η Rustein το τσουνάμι που χτύπησε τη Χιλή το 2010, ενώ η Nathalie Miebach έχει παρουσιάσει δεδομένα που αφορούν την κλιματική κρίση, μέσω τρισδιάστατων φυσικών εγκαταστάσεων. Ο Βραζιλιάνος Vik Muniz καταπιάνεται με το θέμα των απορριμμάτων δημιουργώντας έργα από σκουπίδια ενώ το έργο του παρουσιάστηκε στο υποψήφιο για Όσκαρ ντοκιμαντέρ, Waste Land.
Από την άλλη μεριά, για κάποιους, η ιδέα της σύγχρονης τέχνης με περιβαλλοντική συνείδηση είναι αντιφατική. Ο κόσμος της τέχνης παγκοσμίως είναι ανεπαρκώς εξοπλισμένος για να αντιμετωπίσει την κλιματική αλλαγή, επειδή η εμπορική πλευρά της λειτουργεί χωρίς καμία συνείδηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Επίσης, όπως έχει από το 2007, σημειώσει η επιμελήτρια Stephanie Smith και πρώιμη υποστηρίκτρια της περιβαλλοντικής τέχνης «Αν η βιωσιμότητα ή η κλιματική αλλαγή γίνουν συνηθισμένες τάσεις στην τέχνη, κινδυνεύουμε να προσφέρουμε παρηγοριά στους εαυτούς μας και στο κοινό μας χωρίς να συμβάλλουμε ουσιαστικά, στη διαφοροποιημένη συζήτηση ή στη διαρκή κοινωνική αλλαγή».
Στην Ελλάδα, τo MOMus, ο Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης –MOMus που προέκυψε από τη συνένωση τεσσάρων μουσείων/χώρων τέχνης της Θεσσαλονίκης -του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης- και ενός στην Αθήνα, του Μουσείου ‘Αλεξ Μυλωνά, με συνέπεια επικεντρώνεται σε κοινωνικά ζητήματα, στοχεύοντας να διαδραματίσει στο μέλλον, ακόμη πιο κεντρικό ρόλο στην κατανόηση των αναδυόμενων προκλήσεων και την ενεργοποίηση των πολιτών.
Αν επιθυμούμε ένα δίκαιο μέλλον, θα πρέπει να είναι ένα μέλλον που συμπεριλαμβάνει όλη την κοινωνία και για ένα τέτοιο μέλλον χρειαζόμαστε την τέχνη να εμπνεύσει και να ενθαρρύνει να γίνουμε μέλος της αλλαγής.
* Ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος είναι Πρόεδρος του ΔΣ, του MOMus (Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης)
