Γίνεται να ζητάς την εθνική σου αυτοδιάθεση ή την οικονομική σου ανεξαρτησία και τελικά να αναιρείς τον λόγο σου όταν πλέον έχεις στα χέρια το ισχυρότερο υποτίθεται όπλο, τη λαϊκή εντολή; Σαφώς και γίνεται όπως απέδειξαν οι περιπτώσεις της Ελλάδας, της Καταλονίας και του Ιράκ.
Οι λαϊκιστές, όπως τους χαρακτηρίζει ο διεθνής Τύπος, ηγέτες τους, αφού έπεισαν τους πολίτες να ψηφίσουν υπέρ της απόσχισης από Ισπανία και Ιράκ αντίστοιχα, τώρα κάνουν ότι δεν καταλαβαίνουν τι συνέβη. Στο κάδρο μπαίνει και το ελληνικό δημοψήφισμα του 2015, το οποίο σύμφωνα με τους αναλυτές άνοιξε έναν κύκλο λαϊκισμού που επαναλαμβάνεται έκτοτε με διαφορετικές αφορμές.
Παρά τις μεγάλες και προφανείς διαφορές και στις τρεις περιπτώσεις, αποδείχτηκε ότι τα δημοψηφίσματα χωρίζονται σε δύο πολύ ευδιάκριτες περιόδους: Πριν και μετά την κάλπη.
Πριν την κάλπη είναι η περίοδος του μέλιτος, αφού οι ψηφοφόροι είναι εύκολο να χειραγωγηθούν με ερωτήματα που απευθύνονται στο θυμικό, παρά στη λογική σκέψη: «Ναι ή όχι στην εθνική ανεξαρτησία», «ναι ή όχι στο Μνημόνιο». Επιπλέον, οι λαϊκιστές ηγέτες είχαν ανέκαθεν την ικανότητα να θέτουν στο τραπέζι της συζήτησης μια σειρά από ορθά ερωτήματα. Εγείρουν, για παράδειγμα, ζητήματα αυτοδιάθεσης, πολιτικής και οικονομικής λογοδοσίας, ανισότητας κ.λπ.
Το πρόβλημα ξεκινά μετά το κλείσιμο της κάλπης, όταν ο λαϊκισμός και τα ευχολόγια έρχονται αντιμέτωπα με την πραγματικότητα και το ισοζύγιο ισχύος. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των περισσότερων αναλυτών, Αλέξης Τσίπρας, Masoud Barzani, Carles Puigdemont χρησιμοποίησαν τον «μπαμπούλα» του δημοψηφίσματος ως μοχλό πίεσης στη σκακιέρα του διαλόγου με Βρυξέλλες, Βαγδάτη και Μαδρίτη, αντίστοιχα. Δεν είχαν υπολογίσει, όμως, πόσο απελπιστικά μόνοι ήταν με αποτέλεσμα να μετατρέψουν τα «ναι» σε «όχι», «ίσως», «θα δούμε», «κάπου, κάπως, κάποτε» εν μία νυκτί.
Στην πραγματικότητα αυτό που ξεκίνησε ως πολλαπλασιαστής ισχύος εν όψει κρίσιμων διαπραγματεύσεων, αποδυνάμωσε ακόμα περισσότερο τη θέση του ήδη αδύναμου: Το δημοψήφισμα στην περίπτωση της Ελλάδας έφερε capital controls (τα οποία ακόμα ισχύουν) και ένα τρίτο, βαρύτερο Μνημόνιο. Οι Κούρδοι του Ιράκ «κατόρθωσαν» να δημιουργήσουν συμμαχία Ιράν, Ιράκ, Τουρκίας εναντίον τους ενώ μόνο το Ισραήλ έχει ταχθεί υπέρ ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους. Τέλος, η ΕΕ ξεκαθάρισε ότι σύμφωνα με το ισπανικό Σύνταγμα το δημοψήφισμα στην Καταλονία δεν ήταν νόμιμο ενώ οι πρόσφατες διαδηλώσεις από αντιτιθέμενους την απόσχιση, μαρτυρούν την ένταση του διχασμού μεταξύ των ίδιων των Καταλανών πλέον.
Σήμερα, η Ελλάδα ακόμα παλεύει να εξέλθει των... «σκισμένων» Μνημονίων, ο Carles Puidgemont δήλωσε ότι αποδέχεται τις εκλογές που προκήρυξε ο Mariano Rajoy για την 21η Δεκεμβρίου, εφαρμόζοντας το Άρθρο 155 του ισπανικού συντάγματος με το οποίο απέπεμψε επίσης τον Puigdemont και την κυβέρνησή του και ο Masoud Barzani σε τηλεοπτικό ανακοίνωσε κι επίσημα την παραίτησή του αφού πρώτα η κουρδική κυβέρνηση είχε ανακοινώσει πάγωμα της εκστρατείας για την ανεξαρτησία του Ιρακινού Κουρδιστάν.
Πρακτικά, η πολιτική διαχείριση των δημοψηφισμάτων σε Ελλάδα, Ιράκ και Καταλονία, απονομιμοποίησε ως ένα βαθμό την ίδια την έννοια του δημοψηφίσματος.
Από τον Ουγενότο του UKIP στην Τheresa… Maybe
Ακόμα και το δημοψήφισμα στη Βρετανία για την αποχώρηση από την ΕΕ δεν αποτελεί εξαίρεση στην απογύμνωση του πολιτικού προσωπικού που προκάλεσε ή το διαχειρίστηκε, παρά το γεγονός ότι σε αυτή την περίπτωση η εντολή των Βρετανών φαίνεται να γίνεται σεβαστή.
Ο απόγονος Ουγενότων και ένας από τους επικεφαλής της απαίτησης για Brexit, Nigel Farage, παραιτήθηκε λίγο μετά το δημοψήφισμα. Το ίδιο και ο David Cameron, ο ηγέτης των Συντηρητικών που άνοιξε την πόρτα για το δημοψήφισμα για καθαρά ψηφοθηρικούς λόγους.
Πλέον, η Βρετανία η οποία υποτίθεται βιαζόταν να αποχωρήσει από την ΕΕ αναζητά τρόπο να καθυστερήσει την αποχώρηση ενώ η ΕΕ δεν φαίνεται να κάνει βήμα πίσω από τις αρχικές της θέσεις. Και στην περίπτωση του Brexit, λοιπόν, την επαύριο του δημοψηφίσματος φάνηκε το πραγματικό ισοζύγιο ισχύος. Οι λαϊκιστές πήραν το «όχι» που απαιτούσαν. Αλλά δεν είχαν την παραμικρή ιδέα για το πώς να το διαχειριστούν και απλά προτίμησαν να κρυφτούν στην... ιδιωτικότητά τους.
Όσο για τη σημερινή πρωθυπουργό Theresa May; Αφού διέβη τον Ρουβίκωνα μιας εκλογικής αναμέτρησης με σημαντικές απώλειες, δείχνει αμήχανη μπροστά στις προκλήσεις που σημαίνει το Brexit για το Ηνωμένο Βασίλειο. Τόσο αμήχανη που τα διεθνή ΜΜΕ της έχουν δώσει το υποκοριστικό Theresa Maybe (ίσως). Αιτία η άρνησή της να απαντήσει στην ερώτηση για το πώς θα ψήφιζε σήμερα, αν γινόταν και πάλι δημοψήφισμα. Την ίδια στιγμή αρθρογράφος του Independent αναφέρει ότι ο διχασμός στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι τόσο βαθύς που μοιάζει με τον εμφύλιο του 17ου αιώνα, ευτυχώς χωρίς όπλα.
Τα δημοψηφίσματα είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο στα χέρια κάποιου ο οποίος όντας αδύναμος θέλει να ισχυροποιήσει τη θέση του. Αυτό ακριβώς είναι και το πρόβλημά τους: τα χρειάζονται αποκλειστικά και μόνο όσοι είναι αδύναμοι. Ακόμα χειρότερα, όμως, ορισμένες φορές καλούνται να δρέψουν τους καρπούς της «νίκης» τους…
Γιάννης Παλιούρης
Με πληροφορίες από Reuters, The Independent, The New York Times, The Atlantic
