Στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας η προεδρία Τραμπ θέτει τις βάσεις αποκατάστασης των σχέσεων των Ηνωμένων Πολιτειών με τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν και μίας επικείμενης συνάντησης κορυφής, ενόσω η Ευρώπη κάνει στο Παρίσι ασκήσεις επί χάρτου σε αναζήτηση νέας αρχιτεκτονικής ασφαλείας μπροστά στην ωμή πραγματικότητα των αμερικανικών εγγυήσεων που υποχωρούν, της αμφισβήτησης της στρατηγικής αξίας της διατλαντικής σχέσης και μίας καθοριστικής διαπραγμάτευσης για το μέλλον της Ουκρανίας που ανοίγει ερήμην των Ευρωπαίων και του Κιέβου.
Μπροστά στη «φόρα» με την οποία κινείται η αμερικανική κυβέρνηση για να κλείσει το κεφάλαιο του πολέμου, η πιο άμεση πρόκληση για την Ευρώπη είναι εάν θα μπορέσει να προβάλλει ισχυρό κοινό μέτωπο και να επιβάλλει την παρουσία της στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης. Το ερώτημα προσώρας παραμένει αναπάντητο. Στη σύνοδο, σε περιορισμένη σύνθεση και παρουσία του Βρετανού πρωθυπουργού Κιρ Στάρμερ, που συγκάλεσε εκτάκτως ο Εμανουέλ Μακρόν χθες στο Παρίσι, ήταν σαφής αντίθετα η απόσταση που χωρίζει Ηνωμένο Βασίλειο και Γερμανία ως προς το ζήτημα της ανάπτυξης ευρωπαϊκών στρατευμάτων στην Ουκρανία στο πλαίσιο ειρηνευτικής δύναμης.
Ακόμη και πριν από την έναρξη των επίσημων συνομιλιών, η κυβέρνηση Τραμπ έχει «κάψει» διαπραγματευτικά χαρτιά και έχει κάνει τέσσερις σημαντικές παραχωρήσεις στη Μόσχα. Απέκλεισε την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και απέρριψε οποιαδήποτε ανάπτυξη αμερικανικών στρατευμάτων στην Ουκρανία, αποδυναμώνοντας τις μεταπολεμικές εγγυήσεις ασφαλείας έναντι μελλοντικής ρωσικής επιθετικότητας. Ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Πιτ Χέγκσεθ, απέκλεισε επίσης το να τελεί υπό την «ομπρέλα» του Άρθρου 5 του ΝΑΤΟ για τη συλλογική Άμυνα μία ευρωπαϊκή ειρηνευτική δύναμη στην Ουκρανία. Και η Ουάσινγκτον αναγνώρισε de facto τα εδαφικά κέρδη της Ρωσίας.
Ενώ η προσχώρηση της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και η ανάπτυξη αμερικανικών στρατευμάτων κατόπιν συμφωνίας εκεχειρίας ήταν κάτι ούτως ή άλλως μη αναμενόμενο, αυτές οι ρητές και μονομερείς δηλώσεις εκ μέρους της διακυβέρνησης Τραμπ στηλιτεύτηκαν από την Ευρώπη, η οποία ειδικά μετά και το «ηλεκτροσόκ» που υπέστη με την ομιλία του Τζέι Ντι Βανς στη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια καλείται να υπερβεί αδυναμίες και στρουθοκαμηλισμούς ετών και να χαράξει με τη μορφή του κατεπείγοντος μία βιώσιμη στρατηγική για την ασφάλειά της χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ποιες δεσμεύσεις είναι διατεθειμένες αναλάβουν οι ευρωπαϊκές χώρες για να διασφαλίσουν την εφαρμογή συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός στην Ουκρανία; Πώς θα σταθεί η Ευρώπη έναντι των ΗΠΑ μπροστά στον κίνδυνο να παραγκωνιστεί από τη διαπραγμάτευση για το τέλος ενός πολέμου που μαίνεται εντός των συνόρων της; Πώς θα ενισχυθεί και θα χρηματοδοτηθεί στο «και πέντε» η κοινή Άμυνα καθώς η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μία επιθετική, επεκτατική Ρωσία και ενώπιον ιστορικής μεταβολής όσον αφορά την αμερικανική δέσμευσή στην ασφάλειά της;
Είναι τα ζητήματα που τέθηκαν επί τάπητος στο Παρίσι με τους παριστάμενους ηγέτες να αναγνωρίζουν πως η Ευρώπη βρίσκεται σε σημείο καμπής για την ασφάλειά της.
Η ενίσχυση του Κιέβου και της διαπραγματευτικής του θέσης είναι η πιο άμεση προτεραιότητα των Ευρωπαίων. Ενός Κιέβου που δεν έχει λόγους να αισιοδοξεί. Με ελάχιστες πιθανότητες να μπορέσει να συνεχίσει να πολεμά χωρίς την αμερικανική στρατιωτική υποστήριξη, η Ουκρανία δεν έχει πολλές εναλλακτικές λύσεις. Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι διαμηνύει, ωστόσο, πως δεν θα γίνει αποδεκτή οποιαδήποτε συμφωνία ουσιαστικά υπαγορευτεί στην Ουκρανία. Σε ένα τέτοιο σενάριο, θα μπορούσε να πιέσει για μεγαλύτερη ευρωπαϊκή στρατιωτική υποστήριξη, κάτι που θα επιβάρυνε τους ήδη περιορισμένους ευρωπαϊκούς στρατιωτικούς πόρους και θα βάθαινε τις πολιτικές διαιρέσεις στην Ευρώπη. Προς το παρόν, η Ουκρανία συνεχίζει τις προσπάθειες να επηρεάσει τη στάση της κυβέρνησης Τραμπ.
Η ανάπτυξη δυνάμεων προς επιτήρηση μίας συμφωνίας εκεχειρίας βρίσκεται στην αιχμή των εγγυήσεων ασφαλείας που καλείται να παράσχει η ευρωπαϊκή πλευρά, με την προεδρία Τραμπ να έχει ξεκαθαρίσει πως αμερικανικές «μπότες» δεν θα υπάρξουν στο έδαφος. Χωρίς ισχυρές εγγυήσεις ασφαλείας, ο κίνδυνος νέας ρωσικής επιθετικότητας ή εσωτερικής αποσταθεροποίησης στην Ουκρανία θα ήταν υψηλός. Αυτό απηχεί η δήλωση από τη γαλλική πρωτεύουσα του Κιρ Στάρμερ, ο οποίος επέμεινε πως οι όποιες εγγυήσεις ασφαλείας δοθούν στην Ουκρανία πρέπει να έχουν αμερικανική κάλυψη, καθώς «είναι ο μόνος τρόπος» αποτροπής της Ρωσίας.
Ο Στάρμερ πλέον δηλώνει ξεκάθαρα, και το επανέλαβε στο Παρίσι, πως το Ηνωμένο Βασίλειο είναι έτοιμο να αναπτύξει στρατεύματα και θα στηρίξει την Ουκρανία, σημειώνοντας: «Αυτή τη στιγμή, πρέπει να αναγνωρίσουμε τη νέα εποχή στην οποία βρισκόμαστε και όχι να είμαστε απεγνωσμένα προσκολλημένοι στις ανέσεις του παρελθόντος. Είναι καιρός να αναλάβουμε την ευθύνη για την ασφάλειά μας, για την ήπειρό μας». Η κατάρτιση της ευρωπαϊκής αντίδρασης είναι σε αρχικό στάδιο, επισήμανε αναφέροντας πως θα έχει προσεχώς συνομιλίες με τον Ντόναλντ Τραμπ στην Ουάσινγκτον. Με τον Τραμπ συνομίλησε προ της έναρξης της συνόδου και ο Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος και είχε θέσει πρώτος επί τάπητος την αποστολή ευρωπαϊκών στρατευμάτων.
Αντίθετος είναι ωστόσο ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς, καθώς και ο Πολωνός πρωθυπουργός, Ντόναλντ Τουσκ. Επιφυλακτική και η Δανία. Μία ανάσα πριν από τις κρίσιμες για το μέλλον της Γερμανίας και το μέλλον της Ευρώπης εκλογές της Κυριακής, ο απερχόμενος καγκελάριος ζήτησε από το Παρίσι πιο ευέλικτους κανόνες χρηματοδότησης για τη στήριξη της Ουκρανίας, απέρριψε τις συζητήσεις περί στρατευμάτων ως εικασίες και δήλωσε ότι η ΕΕ και οι ΗΠΑ δεν πρέπει να διχαστούν για το σχέδιο για την Ουκρανία. Οι Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και Αντόνιο Κόστα έκαναν μία πανομοιότυπη ανάρτηση μετά το πέρας της συνόδου: «Σήμερα στο Παρίσι επιβεβαιώσαμε ότι η Ουκρανία αξίζει την ειρήνη μέσω της ισχύος. Ειρήνη με σεβασμό στην ανεξαρτησία της, την εδαφική της ακεραιότητα, με ισχυρές εγγυήσεις ασφαλείας. Η Ευρώπη αναλαμβάνει πλήρως το μερίδιό της στη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία. Ταυτόχρονα, χρειαζόμαστε μια πολύ μεγάλη ώθηση στην Άμυνα της Ευρώπης».
Όλα τα βλέμματα στο Ριάντ - Τι θέλει η Ρωσία
Η τρόικα των Μάρκο Ρούμπιο, Μάικ Γουόλτς και Στιβ Γουίτκοφ προσέρχεται σήμερα σε συνομιλίες με τον επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας, Σεργκέι Λαβρόφ, και τον σύμβουλο εξωτερικών υποθέσεων Γιούρι Ουσάκοφ σε μία συνάντηση -την πρώτη σε υψηλό επίπεδο μεταξύ των δύο πλευρών από το 2021- που, αν και προκαταρκτική, έρχεται να καταδείξει τη βούληση Τραμπ να εκκινήσει διμερώς τη διαπραγμάτευση για τον τερματισμό του πολέμου.
Διμερή διαπραγμάτευση με την Ουάσινγκτον, εκτός ΝΑΤΟϊκού και ευρωπαϊκού πλαισίου, επιδίωκε η Ρωσία ανέκαθεν και σαφώς όταν πρόβαλλε τον Δεκέμβριο του 2021 απαιτήσεις «σοβιετικών» προδιαγραφών ζητώντας επί της ουσίας η Συμμαχία να επιστρέψει στα… σύνορα του 1997 πριν την επέκταση προς Ανατολάς, στο πλαίσιο διαπραγμάτευσης που επεδίωκε επί νομικά δεσμευτικών εγγυήσεων ασφαλείας εκ μέρους της Δύσης, ενόσω ταυτόχρονα συντηρούσε την απειλή εισβολής στην Ουκρανία έχοντας συγκεντρώσει ήδη μεγάλο αριθμό στρατευμάτων στα σύνορα.
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν, μεταξύ άλλων, ζητούσε να αποκλειστεί η ένταξη της Ουκρανίας στη Συμμαχία, καθώς και την απομάκρυνση ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων και οπλικών συστημάτων από τις χώρες που εντάχθηκαν στη Συμμαχία μετά το 1997 -στις οποίες περιλαμβάνονται η Πολωνία, οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες Εσθονίας, Λιθουανίας και Λετονίας και βαλκανικά κράτη. Η ΝΑΤΟϊκή «οπισθοχώρηση» από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και ο αποκλεισμός της μελλοντικής ένταξης του Κιέβου ήταν γνωστό εκ προοιμίου ότι δεν αποτελούσαν πεδίο διαπραγμάτευσης για τη Δύση.
Πτυχές του «τελεσιγράφου» της 15ης Δεκεμβρίου 2021 θα επανέλθουν στο «τραπέζι» μαζί με τη ρωσική αξίωση να αναγνωρίσουν Κίεβο και Δύση τα τετελεσμένα επί του εδάφους -από την κατάληψη και προσάρτηση της Κριμαίας, το 2014, έως τα εδάφη στην ανατολική και νοτιοανατολική Ουκρανία που ρωσοκρατούνται μετά την εισβολή του 2022-, να αρθούν οι κυρώσεις σε τομείς της ρωσικής οικονομίας και σε πρόσωπα και οντότητες του καθεστώτος, καθώς και να αποσυρθούν οι ουκρανικές δυνάμεις από τη ρωσική περιφέρεια Κουρσκ.
Το «πάγωμα» της σύγκρουσης στις υφιστάμενες γραμμές θα σήμαινε ότι η Ρωσία θα διατηρούσε τον έλεγχο περίπου του 20% της επικράτειας της Ουκρανίας. Τέσσερις επαρχίες στο Ντονμπάς (μολονότι δεν τις ελέγχει πλήρως) έχει προσαρτήσει παράνομα η Μόσχα και το εάν επιστρέψει εδάφη, και ποια, συναρτάται από τη στρατηγική σημασία τους, πρωτίστως όσον αφορά την εδαφική επαφή με την Κριμαία, αλλά και από το «παζάρι» που θα γίνει με τις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες δεδομένου ότι τα εδάφη αυτά έχουν τα μεγαλύτερα αποθέματα σε σπάνιες γαίες. Η προεδρία Τραμπ προωθεί συμφωνία με το Κίεβο που να εξασφαλίζει στην Ουάσινγκτον πρόσβαση στον ορυκτό πλούτο, χωρίς να έχει καταστεί σαφές εάν τα 500 δισ. δολάρια για τα οποία μιλά ο Ντόναλντ Τραμπ είναι απαίτησή του για μελλοντική βοήθεια προς το Κίεβο ή αν θεωρείται «αποζημίωση» για τη βοήθεια που έχει ήδη παρασχεθεί επί Μπάιντεν.
Μία οριστική διευθέτηση θα ήταν δυνατή για τη Μόσχα μόνο αφότου η Ουκρανία θα είχε εκλέξει μία κυβέρνηση που το Κρεμλίνο θεωρεί «νόμιμη», και σίγουρα χωρίς κανένα ρόλο του Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Τα περί «αποναζιστικοποίησης», αποστρατιωτικοποίησης και προστασίας των ρωσόφωνων του Ντονμπάς περιλαμβάνονταν στο αφήγημα Πούτιν προ της εισβολής. Η καθεστωτική αλλαγή αποτελούσε βασική στόχευση. To Κρεμλίνο επεδίωκε να εγκαταστήσει τον φιλορώσο ολιγάρχη Βίκτορ Μενβεντσούκ στην προεδρία της Ουκρανίας στο πλαίσιο πρότασης-τελεσιγράφου που είχε απευθύνει στον Ζελένσκι κατά την πρώτη φάση του πολέμου. Εάν η Ρωσία δεν είχε εισβάλει στην Ουκρανία και δεν είχε κηρυχθεί στρατιωτικός νόμος, η θητεία του Βολοντίμιρ Ζελένσκι θα είχε λήξει στις 20 Μαΐου 2024. Οι εκλογές και το πότε θα διεξαχθούν θα είναι κύριο σκέλος της διαπραγμάτευσης.
Παραμονές της συνόδου στο Ριάντ, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Μάρκο Ρούμπιο, δήλωνε πως μία και μόνο συνάντηση δεν θα επιλύσει τη σύγκρουση, προσθέτοντας ότι οι επόμενες ημέρες θα είναι κρίσιμες για να διαπιστωθεί αν ο Πούτιν είναι πραγματικά προσηλωμένος στην επιδίωξη της ειρήνης, και η εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Τάμις Μπρους, προσέθετε πως οι συνομιλίες δεν πρέπει να θεωρηθούν «διαπραγμάτευση» για την Ουκρανία. Στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, ωστόσο, ηχούσαν δυνατά οι δηλώσεις του Κιθ Κέλογκ ότι κάθε πρόταση είναι καλοδεχούμενη από την Ευρώπη, αλλά μία άμεση συμμετοχή της στις διαπραγματεύσεις δεν είναι «ρεαλιστική».
Και ενώ στο Παρίσι Ευρωπαίοι ηγέτες και κοινοτικοί θεσμοί συζητούσαν τις επιπτώσεις μίας πιθανής «κλειστής» διαπραγμάτευσης ΗΠΑ-Ρωσίας, ο Σεργκέι Λαβρόφ από πλευράς του έσπευδε να δυναμιτίσει το κλίμα λέγοντας πως οι Ευρωπαίοι δεν έχουν θέση στις μελλοντικές διαπραγματεύσεις «γιατί θέλουν να συνεχιστεί ο πόλεμος». Ο ίδιος ανέφερε πως Βλαντιμίρ Πούτιν και Ντόναλντ Τραμπ έχουν συμφωνήσει να αφήσουν πίσω τους της «μη κανονικές σχέσεις» και απέρριψε «σκέψεις» ότι η Μόσχα προτίθεται να κάνει εδαφικές παραχωρήσεις στο Κίεβο: «Τι είδους εδαφικές παραχωρήσεις θέλετε; Να εγκαταλείψουμε τους ρωσόφωνους ή τις σπάνιες γαίες;»…
