Πόσο υπαρκτός είναι σήμερα ο κίνδυνος διάβρωσης της Συνθήκης Σένγκεν σε βαθμό που να οδηγηθεί σε κατάρρευση και τι θα σημάνει σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο για την Ευρωπαϊκή Ένωση; Λύνουν οι εσωτερικοί έλεγχοι το μεταναστευτικό ζήτημα; Και τι μαρτυρά στην πραγματικότητα για τη μεταναστευτική πολιτική της Γερμανίας η εν θερμώ απόφαση της κυβέρνησης Σολτς που κλυδωνίζει έναν από τους μεγαλύτερους πυλώνες της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής και υψώνει διαχωριστικές γραμμές;
Ο Emmanuel Comte, ιστορικός της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και των μεταναστεύσεων στην Ευρώπη μετά το 1945, κύριος ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ και λέκτορας, καθηγητής στη Σχολή Διεθνών Σπουδών της Βιέννης (Diplomatische Akademie Wien), μιλά στο Liberal για τη μείζονα γερμανική μεταστροφή που αιφνιδίασε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις γεννώντας περισσότερα ερωτήματα παρά απαντήσεις -πολλώ δε μάλλον λύσεις όσον αφορά τα επιχειρήματα που προτάσσει το Βερολίνο για μία κίνηση που θορυβεί, οργίζει και απογοητεύει τους εταίρους του από την καρδιά της Ευρώπης έως το Νότο.
Σημείο καμπής χαρακτηρίζει ο Δρ Comte τη γερμανική απόφαση επαναφοράς εσωτερικών ελέγχων που εφόσον βρει μιμητές, και αυτό είναι το πιθανότερο, δύναται να οδηγήσει μέσω ενός φαινομένου ντόμινο σε μία κατακερματισμένη Ευρώπη, να διαταράξει την ευρωπαϊκή ενιαία αγορά με βαρύ οικονομικό κόστος, και ουσιαστικά να διαταράξει ολόκληρο το ευρωπαϊκό εγχείρημα.
Ο έγκριτος ακαδημαϊκός παραθέτει πού έγκειται σε μεγάλο βαθμό το μεταναστευτικό ζήτημα της Ευρώπης και της Γερμανίας και εξηγεί γιατί οι εσωτερικοί συνοριακοί έλεγχοι από μόνοι τους δεν εγγυώνται την αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης, ενώ μιλά και για τον σύνθετο αντίκτυπο της γερμανικής απόφασης για την Ελλάδα ως χώρα πρώτης εισόδου.
Συνέντευξη στην Ευαγγελία Μπίφη
Πόσο πραγματικός είναι ο κίνδυνος κατάρρευσης της Σένγκεν λόγω των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα;
Ο κίνδυνος κατάρρευσης της Σένγκεν είναι υπαρκτός αν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις. Μετά την κρίση της Βεντιμίλια το 2011, οι χώρες χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα για τη διαχείριση της μετανάστευσης. Η πρόσφατη απόφαση της Γερμανίας να επαναφέρει συστηματικούς συνοριακούς ελέγχους, δίχως να υφίσταται άμεση κρίση, σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής. Εάν η Γερμανία επιμείνει, και άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ θα πράξουν το ίδιο, απειλώντας το πλαίσιο της Σένγκεν.
Αυτό θα κατακερματίσει την Ευρώπη και θα υπονομεύσει την ελεύθερη κυκλοφορία, θεμελιώδη αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως αποτέλεσμα, η κατάρρευση του χώρου Σένγκεν θα μπορούσε να προκαλέσει οικονομικές αναταράξεις και να αποδυναμώσει την ενότητα της ΕΕ.
Έχει πρωτίστως πολιτικά κίνητρα το μέτρο ελέγχου των συνόρων της Γερμανίας; Ήλθε στον απόηχο της πρωτιάς της AfD στις κρατιδιακές εκλογές στη Θουριγγία, που δεν αποτέλεσε εντούτοις κεραυνό εν αιθρία, και με το βλέμμα στις χθεσινές κάλπες Βρανδεμβούργο και τις ομοσπονδιακές εκλογές του 2025, καθώς και στη σκιά της επίθεσης στο Ζόλινγκεν, με την κυβέρνηση Σολτς να υποστηρίζει ότι το μέτρο ανταποκρίνεται στη μεταναστευτική πίεση και στον κίνδυνο της ισλαμιστικής τρομοκρατίας.
Η πρόσφατη απόφαση της Γερμανίας να επαναφέρει τους συνοριακούς ελέγχους παραπέμπει περισσότερο σε αντίδραση σε θέματα εσωτερικής πολιτικής παρά σε μία άμεση απειλή για την ασφάλεια. Στο παρελθόν, ανάλογα μέτρα είχαν ληφθεί για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων, όπως η προσφυγική κρίση του 2015. Σήμερα, ωστόσο, το πρόβλημα παραπέμπει στην ευρύτερη ‘πάλη’ της Γερμανίας με τις πολιτικές ενσωμάτωσης, που παρεμποδίζεται από τους περιορισμούς της αγοράς εργασίας και τους παρατεταμένους χρόνους διεκπεραίωσης των αιτήσεων παροχής ασύλου των μεταναστών.
Ενώ η κυβέρνηση επικαλείται ανησυχίες για τη δημόσια τάξη, οι πρόσφατες επιθέσεις με μαχαίρι, συμπεριλαμβανομένης αυτής στο Ζόλινγκεν, αφορούσαν άτομα που δεν είχαν αφιχθεί πρόσφατα αλλά βρίσκονταν στη χώρα για αρκετό καιρό. Η επίθεση στο Zόλινγκεν πραγματοποιήθηκε από έναν 26χρονο Σύρο αιτούντα άσυλο, του οποίου η αίτηση είχε προηγουμένως απορριφθεί. Ως εκ τούτου, οι αυστηρότεροι συνοριακοί έλεγχοι φαίνονται λιγότερο αποτελεσματικοί από το να γίνει επανεξέταση των διαδικασιών της Γερμανίας για τη διαχείριση των μεταναστών που βρίσκονται ήδη στη χώρα.
Ποιες θα μπορούσαν να είναι οι συνέπειες της αλλαγής πολιτικής της Γερμανίας για την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Η έσω στροφή της Γερμανίας σηματοδοτεί ρήξη με την παράδοσή της των ανοικτών συνόρων και θέτει σε κίνδυνο ολόκληρο το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Εάν η Γερμανία συνεχίσει να αυστηροποιεί τους συνοριακούς ελέγχους, θα ακολουθήσουν και άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια κατακερματισμένη Ευρώπη, με κάθε χώρα να επιβάλλει τους δικούς της κανόνες, υπονομεύοντας τα ανοιχτά σύνορα που στηρίζουν την ενιαία αγορά της ΕΕ. Από οικονομική άποψη, ο κατακερματισμός αυτός θα διατάρασσε το εμπόριο εντός της ΕΕ. Πολιτικά, θα επιβάρυνε τις σχέσεις μεταξύ των κρατών-μελών και θα αποδυνάμωνε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Θα μπορούσε να είναι αποτελεσματική η προσέγγιση της Γερμανίας και πώς θα πρέπει να αντιδράσουν οι χώρες πρώτης εισόδου, όπως η Ελλάδα;
Η Γερμανία ήταν άλλοτε η ηγέτιδα χώρα στην ενσωμάτωση των μεταναστών τόσο στην Ευρώπη όσο και ενδεχομένως παγκοσμίως. Ωστόσο, αυτό έχει αλλάξει κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Ενώ οι αυξημένοι συνοριακοί έλεγχοι μπορούν να αντιμετωπίσουν την παράτυπη μετανάστευση, το ζήτημα προκύπτει κυρίως λόγω της αναντιστοιχίας μεταξύ των αναγκών της αγοράς και των εφαρμοζόμενων πολιτικών.
Οι πρόσφατες γερμανικές πολιτικές για την αγορά εργασίας και τη μετανάστευση έχουν καταστήσει όλο και πιο δύσκολο για τη χώρα να ενσωματώσει και ακόμα και να διαχειριστεί τις αιτήσεις μεγάλου αριθμού μεταναστών. Ιστορικά, χώρες που βασίστηκαν κυρίως στους συνοριακούς ελέγχους για την αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης δεν το πέτυχαν. Το πρόβλημα όχι μόνο εξακολουθεί να υφίσταται, αλλά η παράτυπη μετανάστευση μπορεί μερικές φορές να αυξάνεται.
Η Γερμανία θα πρέπει επομένως να επανεξετάσει τις πρόσφατες πολιτικές της, απλοποιώντας τόσο τους κανονισμούς της αγοράς εργασίας όσο και τις διαδικασίες που αφορούν στη μετανάστευση, ώστε να ευθυγραμμιστούν καλύτερα οι απαιτήσεις της αγοράς με την εφαρμοζόμενη πολιτική.
Ο αντίκτυπος για την Ελλάδα είναι πιο σύνθετος και συνδέεται με τις ευρύτερες επιπτώσεις των ενεργειών της Γερμανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εάν η Γερμανία επιβάλει αυστηρότερους συνοριακούς ελέγχους, άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ θα ακολουθήσουν το παράδειγμά της. Αυτό θα βλάψει την ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς, επηρεάζοντας όλες τις χώρες. Ο συγκεκριμένος αντίκτυπος σε σημεία εισόδου μεταναστών όπως η Ελλάδα είναι αβέβαιος και εξαρτάται από τον τρόπο αντίδρασης των μεταναστών. Κάποιοι μπορεί να σταματήσουν πριν φτάσουν στη Γερμανία, άλλοι μπορεί να ακολουθήσουν τη δύσκολη διαδρομή, ενώ κάποιοι μπορεί να αποφασίσουν να μην έρθουν καθόλου στην Ευρώπη.
Θα χρειαζόταν η Ευρώπη έναν νέο κανονισμό του Δουβλίνου και ποια μέτρα θα μπορούσαν να καταστήσουν τους συνοριακούς ελέγχους περιττούς;
Το σύστημα του Δουβλίνου έχει αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης σχεδόν επί τέσσερις δεκαετίες, με ελάχιστα περιθώρια να έχουν απομείνει για νέες λύσεις. Τα ζητήματα της Ευρώπης σχετικά με το μεταναστευτικό δεν θα λυθούν με έναν ακόμη γύρο ατέρμονων διεθνών συνομιλιών. Όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με παγκόσμιες προκλήσεις, η αλλαγή πρέπει να έρθει εκ των έσω.
Το μεταναστευτικό πρόβλημα της Ευρώπης προκύπτει σε μεγάλο βαθμό από τις άκαμπτες αγορές εργασίας για εργαζόμενους χαμηλής ειδίκευσης και τις εκτεταμένες κρατικές παρεμβάσεις, οι οποίες καθιστούν τη μετανάστευση δαπανηρή για τους φορολογούμενους. Αυτός ο συνδυασμός μπορεί να αποξενώσει ορισμένους μετανάστες, όπως απεικονίζεται στο μυθιστόρημα «Two Blankets, Three Sheets» του Rodaan Al Galid για την ολλανδική εμπειρία.
Μία περιορισμένη κρατική παρέμβαση που μειώνει το κόστος για τους φορολογούμενους, σε συνδυασμό με ελεύθερες αγορές εργασίας, μπορούν να περιορίσουν τους παράγοντες της προσέλκυσης και να διευκολύνουν την ενσωμάτωση. Όταν οι εγχώριες πολιτικές σταματήσουν να μετατρέπουν τη μετανάστευση σε ένα ανεπίλυτο πρόβλημα, η μετακίνηση των ανθρώπων γίνεται ευκολότερα διαχειρίσιμη. Δυστυχώς, οι Ευρωπαίοι ιθύνοντες χάραξης πολιτικής πανικοβάλλονται και καταφεύγουν σε καταναγκαστικά μέτρα αντί να αντιμετωπίσουν τις βαθύτερες αιτίες, παρά την αναποτελεσματικότητα αυτών των προσεγγίσεων.
* Ο Emmanuel Comte είναι ιστορικός της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και των μεταναστεύσεων στην Ευρώπη μετά το 1945. Είναι Κύριος Ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ και Λέκτορας στη Σχολή Διεθνών Σπουδών της Βιέννης (Diplomatische Akademie Wien). Έχει διατελέσει ακαδημαϊκός στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας και στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ.
