Το πιο πρόσφατο από τα μεγάλα κινήματα διαμαρτυρίας των τελευταίων δεκαπέντε χρόνων στο Ιράν – αυτό του Σεπτεμβρίου 2022, στο οποίο πρωτοστάτησαν οι γυναίκες και το οποίο πολύ σύντομα συμπεριέλαβε και τους νεαρούς άνδρες – αποτελεί την κορύφωση και τη συνόψιση όλων των προηγούμενων κινημάτων.
Το Ιράν της δεκαετίας του 2020, πίσω από το παραβάν που υψώνει η θεοκρατική τυραννία, η βία των Πασνταράν και ο γεωπολιτικός τυχοδιωκτισμός, είναι μια χώρα παράδοξα εκκοσμικευμένη. Οι Ιρανοί, και πριν απ’ όλους οι νέοι, προσβλέπουν σε μια πλουραλιστική, κοσμική κοινωνία όπου η ενδυματολογική ελευθερία θα συμβαδίζει με την πολιτική ελευθερία, την οικονομική δικαιοσύνη, τις ειρηνικές σχέσεις με τον έξω κόσμο. Συναφώς, ο σχιζοφρενικός χαρακτήρας μιας καθημερινότητας, που κινείται ανάμεσα στην κοινωνία και το καθεστώς, είναι ο καμβάς πάνω στον οποίο αναπτύχθηκε το κίνημα του 2022, που αρνείται την υποχρεωτική ισλαμική μαντίλα.
Και αυτό που ξεκίνησε ως γυναικεία διαμαρτυρία, μετά τη δολοφονία της Μαχσά Τζίνα Αμινί, τον Σεπτέμβριο του 2022, μεταβλήθηκε σύντομα σε μια γενικευμένη εξέγερση της νεολαίας ενάντια σε ένα καθεστώς βίας, εκπτώχευσης και ολοκληρωτισμού. Η απελευθέρωση της γυναίκας έγινε για τους διαδηλωτές συνώνυμο της ζωής και της ελευθερίας: «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» ήταν το σύνθημα - σύμβολό της.
Η βιαιότητα με την οποία αντιμετώπισε το θεοκρατικό καθεστώς αυτό το κίνημα δεν είναι τυχαία, διότι η άρνηση της υποχρεωτικής μαντίλας πλήττει στην καρδιά του τον ισλαμικό ολοκληρωτισμό, δεδομένου ότι πυλώνας της σαρία είναι η υποταγή της γυναίκας. Χωρίς την υποχρεωτική μαντίλα και την υποταγή της γυναίκας η θεοκρατία και ο ισλαμισμός καταρρέουν. Οι νεαροί διαδηλωτές, πιθανότατα χωρίς να το γνωρίζουν, εγκαινίαζαν μια επαναστατική διαδικασία πλανητικών διαστάσεων: την απαρχή της αποϊσλαμοποίησης και της εκκοσμίκευσης των μουσουλμανικών κοινωνιών.
Είναι ωστόσο εντυπωσιακό πως, στη Δύση, στο πεδίο των κοινωνικών επιστημών αλλά και στο εσωτερικό των κοινωνικών κινημάτων, κατ’ εξοχήν του φεμινιστικού, το ενδιαφέρον για ένα τέτοιο ιστορικής σημασίας κίνημα υπήρξε μειωμένο αν όχι ελάχιστο.
Κατ’ αρχάς, σε ό,τι αφορά τον ακαδημαϊκό χώρο, η αποκοπή του Ιράν από την ευρύτερη επιστημονική κοινότητα και η υποχρεωτική σιγή των Ιρανών επιστημόνων έχουν συρρικνώσει το ενδιαφέρον για μια χώρα που θεωρείται ως το βασίλειο ενός σκοταδιστικού καθεστώτος – υποτιμώντας τη ζωτικότητα της κοινωνίας των πολιτών που εξεγείρεται όλο και πιο συχνά. Σε αυτό έχει συμβάλει και η ενεργός ανάμιξη του καθεστώτος στις συγκρούσεις της Μ. Ανατολής στο πλευρό σκοταδιστικών οντοτήτων – στο Ιράκ, στη Συρία, στον Λίβανο με τη Χεζμπολάχ, ή με τη Χαμάς στη Γάζα και τους Χούθι στην Υεμένη.
Αυτή η έντονη γεωπολιτική προβολή, στα μάτια της διεθνούς κοινότητας έχει ταυτίσει την ίδια την έννοια του Ιράν, αλλά και εν πολλοίς των ίδιων των Ιρανών, με μια ζοφερή εικόνα θεοκρατικής στρατοκρατίας. Στον βαθμό μάλιστα που δεν έχει αναδειχθεί κάποια πολιτική αντιπολίτευση που να εκπροσωπεί το υπαρκτό κοινωνικό κίνημα σε σταθερή βάση, μετά από κάθε εξέγερση τα φώτα της δημοσιότητας σβήνουν και το Ιράν βυθίζεται και πάλι στο επικοινωνιακό σκότος, εξαιτίας της απαξίας για το καθεστώς του.
Όμως, και από την άλλη πλευρά, εκείνη των κοινωνικών και «κοινωνιακών» κινημάτων – κατ’ εξοχήν του φεμινιστικού –, εμφανίζεται παραδόξως μια ανάλογη αποσιώπηση. Και αυτό διότι το Ιράν, παρά τον αποτρόπαιο και σκοταδιστικό χαρακτήρα του καθεστώτος, έχει καταχωρισθεί στην πλευρά του «Καλού» (sic) μια και στρέφεται εναντίον των «ιμπεριαλιστών», της Αμερικής και του Ισραήλ. Ευρωπαίες και Αμερικανίδες φεμινίστριες, που στη λογική του κοινωνικού φύλου μπορούν να προτάσσουν τις πιο ακραίες διεκδικήσεις, μεταβάλλουν ταυτόχρονα την υποχρεωτική μαντίλα – σύμβολο καταπίεσης της γυναίκας – σε σύμβολο… Ελευθερίας και αγώνα των αποικιοκρατούμενων ενάντια στη Δύση!
Αυτό το εξωφρενικό επιχείρημα του woke «ισλαμοαριστερισμού» στη Δύση αποκρύπτει το γεγονός ότι η μαντίλα επιβάλλεται βιαίως στις γυναίκες από την ισλαμική πατριαρχία των μεταναστευτικών κοινοτήτων. Πόσο μάλλον, όταν αφορά την πρώτη μεγάλη γυναικεία επανάσταση του σύγχρονου κόσμου, όπου οι νεαρές γυναίκες του Ιράν στρέφονται ενάντια σε ένα καθεστώς που τις υποχρεώνει να φορούν το χιτζάμπ – με τίμημα συχνά φυλακίσεις και βασανιστήρια, ακόμα και τον θάνατο.
Η αποδοχή και η κοινωνική ωριμότητα του αιτήματός τους καταδεικνύεται από τη μαζική συμμετοχή ανδρών στο κίνημα – πάνω από 85% των εκατοντάδων νεκρών διαδηλωτών ήταν άνδρες. Και όμως, όπως άλλοτε συνέβαινε με την Αριστερά που σιωπούσε ή και συκοφαντούσε τις εξεγέρσεις ενάντια στο σοβιετική απολυταρχία, το ίδιο σήμερα συμβαίνει με τις εξεγέρσεις ενάντια στη στρατοκρατική θεοκρατία. Εν τέλει, πάντα από τη… λάθος πλευρά της ιστορίας.
Συναφώς, είτε από απέχθεια για το θεοκρατικό καθεστώς και την υπόρρητη σφαλερή ταύτισή του με την ιρανική κοινωνία, είτε από την ανενδοίαστη υποστήριξή του ως γεωπολιτικά ορθού, τα κινήματα των Ιρανών πολιτών, που επαναλαμβάνονται συστηματικά ανά τακτά χρονικά διαστήματα, και προπαντός το μεγάλο κίνημα των γυναικών το 2022 και οι εκατόμβες των αγωνιστών της ελευθερίας είτε αποσιωπούνται είτε υποβαθμίζεται η σημασία τους, τόσο στη Δύση, όσο και ακόμα περισσότερο στην Ελλάδα.
Άλλωστε, δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε, σε όλη του την έκταση, τον εξωτερικό τυχοδιωκτικό ακτιβισμό του ιρανικού καθεστώτος, από τους Χούθι έως τη Χεζμπολάχ, εάν δεν τον αντιληφθούμε και ως μια μορφή εξαγωγής και συγκάλυψης των εσωτερικών αντιθέσεων.
Ο «πόλεμος» με τον σιωνισμό και τον ιμπεριαλισμό χρησιμοποιείται, ώστε να καταπνίγεται και να συκοφαντείται η εσωτερική αμφισβήτηση – ως όργανο του εξωτερικού εχθρού –, ενώ ταυτόχρονα λειτουργεί ως υποκατάστατο και συγκολλητικό της ελλείπουσας εθνικής ενότητας.
Το ομώνυμο βιβλίο του Farhad Khosrokhavar (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις), γραμμένο κατά τη διάρκεια των γεγονότων του 2022, δεν περιορίζεται μόνο στα πρόσφατα επεισόδια, ούτε στην κτηνωδία των δυνάμεων καταστολής, που συνεχίζουν να βασανίζουν και να εκτελούν κρατούμενους, αλλά προσφέρει μια περιεκτική εικόνα του σημερινού Ιράν, από οικονομική, πολιτική, πολιτιστική και οικολογική άποψη.
* Ο Γιώργος Καραμπελιάς είναι συγγραφέας, εκδότης του περιοδικού Άρδην
