Μια νέα ημέρα στο περιβάλλον ασφαλείας ξεκινά στη Μέση Ανατολή
Από τη στιγμή της δολοφονικής τρομοκρατικής επίθεσης της Χαμάς απέναντι στο Ισραήλ, το περιβάλλον ασφαλείας έχει πλέον αλλάξει. Η τρομοκρατική επίθεση δημιούργησε νέα δεδομένα και νέες «πραγματικότητες». Νέες πραγματικότητες για την ασφάλεια. Θα χρειαστεί μια νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας. Δεν ήταν ούτε στόχος ούτε σκοπός η απελευθέρωση εδαφών, έτσι όπως ανέφεραν αρχικά οι ηγέτες της Χαμάς. Στόχος ήταν, μεταξύ άλλων, να πληγεί το σύστημα άμυνας και ασφάλειας του Ισραήλ. Να πληγούν οι πολίτες του και το κράτος. Να επικρατήσει ο φόβος και το μίσος.
Να τορπιλιστεί η όποια πιθανότητα μιας πραγματικής ειρήνης που διαφαινόταν ότι θα γινόταν και που θα μεσολαβούσε και η συμμετοχή της Σαουδικής Αραβίας. Έκτοτε, τα πράγματα έχουν περιπλακεί. Θέματα που επηρεάζουν εθνικά το Ισραήλ, περιφερειακά την ευρύτερη περιοχή και τις γύρω χώρες, αλλά και διεθνώς το σύστημα αρχιτεκτονικής ασφάλειας, το οποίο απλά θα αλλάξει.
Τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου 2023, είναι η αντίστοιχη 11η Σεπτεμβρίου του 2001 των ΗΠΑ, για το Ισραήλ. Και αυτό είναι κατανοητό για όποια/όποιον ασχολείται με ζητήματα ασφαλείας. Έτσι αναμένεται το Ισραήλ να συνεχίσει να αντιδρά σταδιακά σε στρατιωτικό και επιχειρησιακό επίπεδο. Η αντεπίθεση ήταν η αρχική αντίδραση. Ωστόσο, η επιχείρηση ξεκίνησε από το απόγευμα κιόλας της 7ης Οκτωβρίου 2023.
Η επιθετικότητα αυτή αναμένεται να ενταθεί σε επίπεδα και μεγέθη και με διαλειτουργικό τρόπο. Το Ισραήλ, απλά, δεν θα σταματήσει. Και αυτό είναι το ανησυχητικό. Γιατί μια πολεμική τροπή μπορεί να έχει διαφορετική έκβαση από αυτή που υπολογίζουμε. Δεν γνωρίζουμε τις όποιες άλλες αντιδράσεις από τις περιβάλλουσες χώρες, αλλά και άλλες εκδοχές από χώρες και συμμάχους που ίσως επιθυμούν μια έκβαση πολεμική.
Ο αρχικός στόχος, ωστόσο, είναι ξεκάθαρο πως είναι η Χαμάς. Και σε αυτό επιδιώκει να επικεντρωθεί το Ισραήλ και η ηγεσία της χώρας. Ωστόσο, μαζί με το στόχο αυτό, δυστυχώς, μπαίνει και η συζήτηση και το μέλλον της Παλαιστίνης που δεν θα έπρεπε. Για τον λόγο αυτό η πλευρά του Ισραήλ θεωρεί ότι δεν μπορεί να συνεχιστεί οποιαδήποτε διαπραγμάτευση υπό αυτή τη μορφή. Είναι αλήθεια ότι βρίσκονταν σε προχωρημένες συνομιλίες με νέα μέρη και χώρες.
Υπήρχε έντονος διάλογος και κινητικότητα, μεταξύ άλλων, και κυρίως για το μέλλον των Παλαιστινίων με πλέον δικό τους ανεξάρτητο κράτος, το οποίο, στην παρούσα περίοδο, δεν θα μάθουμε ποια ακριβώς ήταν τα πλάνα. Και τώρα καλούμαστε να δούμε τα εξελικτικά σενάρια της παρούσας χρονικής συγκυρίας. Από την άλλη, καλούμαστε πλέον να κατανοήσουμε το ρόλο πολλαπλών δυνάμεων, περιφερειακών και διεθνών.
Δυνάμεις οι οποίες, όπως φαίνεται και από την πρόσφατη έκτακτη σύνοδο για την ειρήνη στην Αίγυπτο, πως έχουν τα δικά τους συμφέροντα και δική τους κατανόηση του όρους και πρακτικής της στρατηγικής ασφάλειας της Νότιο-Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.
Αντιδρώντας στην Τρομοκρατία
Η αντίδραση στα φαινόμενα τρομοκρατίας έπρεπε να είναι δεδομένη και αυτονόητη. Από όλα τα μέρη ανεξαιρέτως και εναντίον της Χαμάς και όλα τα μέρη της και τις υπο-ομάδες τις οποίες κατάφερε να συγκεντρώσει υπό το δικό της πρίσμα. Αντιθέτως, ακόμα και σήμερα παρατηρούμε πως πολλές και διαφορές δυνάμεις αλλά και μεμονωμένες φωνές αντιδρούν στο κατεξοχήν τραγικό αυτούσιο γεγονός. Που μας κάνει να αναρωτιόμαστε τελικά τι καθίσταται ως όρος η τρομοκρατία και κυρίως πώς πρέπει να αντιμετωπιστεί σε επίπεδο εγκλήματος, πολιτικά, νομικά ή και στρατιωτικά.
Οι τρομοκρατικές πράξεις με πυραύλους προς το Ισραήλ δεν σταμάτησαν ποτέ. Και έχουμε την τάση να το ξεχνάμε και αυτό. Δεν κερδίζονται τα δικαιώματα της Παλαιστίνης έτσι, όταν δηλαδή οι ίδιοι έχουν καταστρέψει την δική τους οικονομία και κοινωνία. Όταν δεν έχουν δύναμη εσωτερική και πολιτική αλλά και εμπορική. Έτσι κάθε φορά που ρίχνουν οι τρομοκράτες πυραύλους, είναι σα να ρίχνουν «λάδι στη φωτιά». Κι αυτή η νέα αυξητική τάση εξελίσσεται από το 2021. Και έχει κλιμακωθεί από την αρχή του 2023. Δεν είναι νέο το δεδομένο.
Το Ισραήλ έχει δεχτεί περισσότερους πυραύλους από ποτέ εντός του 2023 και μετέπειτα, όταν δηλαδή άρχισαν οι πρώτες, κεκλεισμένων των θυρών, συνομιλίες για το μέλλον της Παλαιστίνης με νέους «διαμεσολαβητές-διαπραγματευτές». Και δεν αφορούν το Κατάρ και τις διαπραγματεύσεις που κάνει τώρα για τους αμάχους, αλλά τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ, τους συνεταίρους και συμμάχους τους. Δεν επιτυγχάνεται έτσι η ανεξαρτησία της Παλαιστίνης, δηλαδή με μάχες και πυραύλους τόσο από τη μεριά της Χαμάς όσο και της Χεζμπολάχ.
Χρειάζεται ένα ισοζύγιο κάπου. Και η Παλαιστινιακή Αρχή λείπει. Έχει πολιτικά εναποθέσει τη δύναμή της στη Χαμάς από τη στιγμή που ναι μεν έχασε ο Μαχμούτ Αμπάς τις εκλογές, αλλά ποτέ δεν έφυγε από την εξουσία. Με αυτό τον τρόπο ο ίδιος έδωσε την εξουσία της καθημερινότητας στη Χαμάς και διατήρησε τον πολιτικό και διεθνή θώκο του, καθιστώντας τελικά «εύκολο τον πολιτικό του βίο».
Ανθρωπισμός «ώρα μηδέν»
Το ανθρωπιστικό δίκαιο, έχει γίνει θέμα περιφερειακής και διεθνούς πολιτικής επικοινωνιακής επικαιρότητας και όχι ουσίας. Γιατί πέρασαν μόνο 20 φορτηγά; Γιατί η εφοδιαστική αλυσίδα για τη Γάζα δεν υπάρχει. Έχει απλά καταστραφεί η βασική υποδομή από τις επιθέσεις. Τρόπος που πιθανώς να εξωθήσει τον λαό της Γάζας, σε επανάσταση ή εκτοπισμό.
Ωστόσο, δεν φταίει ο αθώος πληθυσμός είτε από τη μια πλευρά είτε από την άλλη. Αλλά η πραγματικότητα λέει πως θα συνεχιστεί ο εκτοπισμός των Παλαιστινίων. Και όλα αυτά, διά του τρομοκρατικού τρόπου που τορπιλίστηκε η περίπτωση λύσης δύο κρατών. Γιατί το γνώριζαν, αλλά δεν το ήθελαν.
Γι’ αυτό και το κατηγορητήριο προς το Ιράν και συμμάχους τους. Γιατί ότι γίνεται τώρα, θα έχει εντελώς διαφορετική πλεύση από το πραγματικό πρόβλημα. Και θα έχουμε ως πιθανό αποτέλεσμα ένα μακροχρόνιο πόλεμο, καθώς επίσης και μια περίοδο ανθρωπιστικής καταστροφής των Παλαιστινίων όλης της περιοχής. Και οι συνέπειες θα συνεχιστούν.
Επιρροές και περιπλοκές
Τα πράγματα περιπλέκονται. Είναι οι «νέες δυνάμεις» και νέες δυναμικές στο θέμα της Παλαιστίνης που είχαν και έχουν εμπλοκή πλέον, που κάνουν τα πράγματα ακόμα πιο σύνθετα. Δεν άρεσε στις «παραδοσιακές» δυνάμεις επιρροής η επερχόμενη προτεινόμενη λύση του Παλαιστινιακού. Αλλά δεν ήθελαν να δουν και Παλαιστινιακό κράτος. Επιθυμούν την παράνομη εξουσία, τον φανατισμό και το συνεχές κατηγορητήριο. Με αυτά ζουν. Αλλά οι Παλαιστίνιοι αξίζουν ειρήνη. Και το δικό τους Κράτος.
Το ήξερε το Ισραήλ και συμφώνησε στην προσπάθεια αυτή. Θα συνέβαλε στη μαζική ανακατασκευή και τα πολλαπλά μακροχρόνια οφέλη. Αλλά τορπιλίστηκε από τις δυνάμεις που κάνουν ίδιες πράξεις όπως και όπου μπορούν. Είναι γνωστή η επιχειρησιακή δυναμική του Ιράν.
Ένα Ιράν που εκπαιδεύει όσους μπορεί και όπως μπορεί, με νέο και υπάρχοντα εξοπλισμό, προκειμένου να γίνεται και να αναπτύσσεται συνεχώς το «αντάρτικο». Και ας έχουμε το δεδομένο πως απέναντι σε κάτι που δεν είναι οργανωμένο, είναι δύσκολο να κερδηθεί από οποιονδήποτε στρατό. Γι’ αυτό και θα δούμε ξαφνικές επιχειρήσεις και μικρές σε κλίμακα, αλλά με μεγάλο αντίκτυπο στόχων.
Στο παράδειγμα της Υεμένης και τη δήθεν «ανθρωπιστική βοήθεια του Ιράν» που ενώ έστελνε «ανθρωπιστική βοήθεια» στην Υεμένη, εντούτοις, έκανε ό,τι έπρεπε προκειμένου να συνταράξει νότια τη Σαουδική Αραβία και συνάμα του συμμάχους αυτής της Συμμαχίας.
Βοηθούσε μεν τους ομόθρησκους Σιίτες, αλλά επί της ουσίας φανάτιζε πληθυσμό που είναι είτε εκτοπισμένος, είτε φτωχός, είτε δεν έχει επιλογή, είτε δεν έχει μόρφωση, είτε έχει νεκρούς στην οικογένειά του, είτε όλα τα παραπάνω. Αυτό ακριβώς συμβαίνει τώρα και στην Παλαιστίνη: Υπάρχει «πρόσφορο έδαφος».
Ωστόσο, για το Ισραήλ όλα αυτά λειτουργούν αντιστρόφως ανάλογα. Το Ισραήλ λαμβάνει «λόγους» να κινήσει τη στρατιωτική της μηχανή. Και δικαιολογημένα μέχρι ένα σημείο όταν σύμμαχοι του Ιράν, αντάρτες στην ουσία, τρομοκράτες στην πράξη, πράττουν τέτοιες δολοφονίες, απέναντι σε ένα οργανωμένο κράτος, αλλά κυριότερα σε αμάχους και με τον πιο ακραίο τρόπο. Το αποτρόπαιο αυτό γεγονός γεννά συνεπώς ερωτήματα: ποιος τους εκπαίδευσε, ποιος τους συντόνισε, ποιος τους χρηματοδότησε; Οι απαντήσεις αυτές παίρνουν μήνες.
Πήρε χρόνια για τις ΗΠΑ να βρουν στοιχεία για τα μεταφερόμενα χρήματα προς τους τρομοκράτες της Αλ Κάιντα και να επιδιώξουν να χτυπήσουν συγκεκριμένους στόχους. Ωστόσο, τα πράγματα δυσχεραίνουν ακόμα πιο πολύ. Περιπλέκονται ακόμα πιο πολύ. Είναι η γεωστρατηγική τοποθεσία κρατών όπως είναι οι χώρες της Μέσης Ανατολής και της Κύπρου που είναι σημαντικές για όλους. Είναι σταυροδρόμι οι χώρες αυτές. Και είναι πηγή οι χώρες αυτές. Είναι η Μέση Γη όπως αναφέρει ο J. R. R. Tolkien στον «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών». Και να πούμε εδώ πως ο συγγραφέας είχε επηρεαστεί από τη Μέση Ανατολή στα χρόνια που έζησε εκεί.
Και αναρωτιέται κανείς τι μέλλει γενέσθαι; Θα αφήσουν οι μεγάλες δυνάμεις να μπει το Ισραήλ σε ένα μακροχρόνιο πόλεμο; Βρισκόμαστε σε μια λεπτή γραμμή. Και όποια πλευρά να πάρει κανείς, τα δεδομένα για το γεγονός αυτό, που έδωσε το έναυσμα για αυτές τις πράξεις, είναι πολύ συγκεκριμένα.
Είναι ο τρόπος, ο χρόνος, αλλά και ο τόπος που έγινε. Και τώρα θέλουν να ανταλλάξουν φυλακισμένους και να σταματήσουν οι βομβαρδισμοί. Ωστόσο, οι ρουκέτες της Χαμάς και της Χεζμπολάχ συνεχίζονται σταθερά. Και αυτό το ξεχνάμε.
Η γεωστρατηγική σκακιέρα
Δεν είναι εύκολο να βάλουμε τα πιόνια στη σκακιέρα. Είναι πολλά τα επίπεδα δυνάμεων και ρόλων, όπως πολλά είναι και τα θέματα που πρέπει να διευθετηθούν. Το ανθρωπιστικό δεν είναι ούτε εύκολο να λυθεί ούτε εύκολο να έχει μια θετική έκβαση. Έχουν όλοι τα δικά τους συμφέροντα και τους δικούς τους λόγους, για να μη δεχτούν ανθρωπιστικές λύσεις, ακόμα και τη μεταφορά αμάχων σε περιοχές ασφάλειας.
Δεν υπάρχουν δύο αντίπαλα μέρη πλέον: Υπάρχουν πολλά αντίπαλα μέρη ανάλογα της δύναμης και δυναμικής, σε επίπεδο συμμαχιών και συνεργασιών. Και είναι επίσης πολλά τα χαρακτηριστικά αντιπαλότητας: από το νερό και την επικοινωνία με την Θάλασσα της Μεσογείου, ως τα θέματα ενέργειας, θρησκείας, εθνογραφικής και εθνολογικής σημασίας, όσο και απλά γεωγραφικής τοποθεσίας.
Η αρχιτεκτονική ασφαλείας θα αλλάξει
Η αρχιτεκτονική ασφαλείας του Ισραήλ, αλλά και της ευρύτερης περιοχής, θα αλλάξει. Και αυτό θα επηρεάσει το σύνολο των χωρών της περιφέρειας αλλά και διεθνώς, τις παγκόσμιες αγορές. Και αυτό το γνωρίζουν όλοι. Αναμένεται να υπάρξουν πολιτικές αλλαγές. Η παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα καλείται να αλλάξει, για ακόμα μία φορά. Και στο μεταξύ η προετοιμασία του πολέμου ολοκληρώνεται. Τα γεγονότα επηρεάζουν το διεθνές περιβάλλον.
Μια γενικευμένη πολεμική σύγκρουση, από την Ουκρανία και την Αρμενία μέχρι το Ιράκ, τη Συρία και την Αφρική και την Υεμένη και τώρα και στην περιοχή, αναδεικνύει το συναίσθημα ανασφάλειας και καθιστά το περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον ακόμα πιο ασταθές. Μια πιθανή επίθεση θα αλλάξει άρδην τη Νοτιοανατολική Μεσογειακή «πολιτική σκακιέρα». Οι δυνάμεις στο μεταξύ ήρθαν για να μείνουν.
Το μεγάλο στοίχημα τώρα για το Ισραήλ και συμμάχους είναι το κενό ασφαλείας, να γίνει ευκαιρία. Στο μεταξύ, συνεχίζονται οι απροκάλυπτες επιθέσεις της Χαμάς και της Χεζμπολάχ. Και έπεται συνέχεια. Το Ισραήλ ισοπεδώνει βασικές υποδομές για την όποια και όποτε γίνει αρχή της χερσαίας επίθεσης. Το Ισραήλ θέλει να «στείλει» Παλαιστινίους στην Αίγυπτο. Για την Αίγυπτο το Σινά ωστόσο είναι απαγορευμένη περιοχή για τους Παλαιστινίους.
Η Τουρκία που θα επικαλεστεί το «ανθρωπιστικό δίκαιο ξανά» και θα μας «εκπλήξει» με προσπάθεια μεταφοράς εκτοπισμένους σε «τουρκικό έδαφος», κοιτάζοντας τα κατεχόμενα της Κύπρου. Χρειάζεται μια σοβαρή λύση. Η Ιορδανία για ακόμα μια φορά θα δεχτεί εκτοπισμένους αλλά συγκεκριμένους και η Ευρώπη πιθανώς επίσης με αρχή τους Χριστιανούς Παλαιστινίους. Η Παλαιστινιακή Αρχή είναι πραγματικά χαμένη. Η Βρετανία και οι ΗΠΑ θα μπουν ως «εγγυήτριες δυνάμεις για το Ανθρωπιστικό. Δεν θα το δεχθούν φίλες χώρες του Ιράν και χώρες με διαπραγματευτικό ρόλο.
Στο μεταξύ θα γινόμαστε μάρτυρες μικρών αλλά σημαντικών επεισοδίων και εκτός Παλαιστίνης που απλά θα ενταθούν. Και πολλά ακόμα κράτη που θα εμπλακούν έμμεσά ή άμεσα, όπως η Κυπριακή Δημοκρατία. Η οποία καλείται η ίδια να κάνει την δική της νέα πολιτική αλλαγή στρατηγικής πλεύσης.
Μπαίνουμε σε μια νέα περίοδο φόβου τρομοκρατικών επιθέσεων. Η εχθροπραξία δεν θα σταματήσει. Αντίθετα, αναβαθμίζεται σε έναν πόλεμο χωρίς τέλος, υβριδικό και ασύμμετρο. Και οι αθώοι πληρώνουν το τίμημα…
* Ο Δρ. Μάριος Παναγιώτης Ευθυμιόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Στρατηγικής και Ασφάλειας, πρόεδρος Τμήματος Ιστορίας, Πολιτικής και Διεθνών Σπουδών Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος και πρόεδρος του Strategy International (SI) Ltd
