Του Γιώργου Παυλόπουλου
Η νέα κατάληψη πετρελαιοφόρου από τους Φρουρούς της Επανάστασης στον Περσικό Κόλπο – η τρίτη παρόμοια ενέργεια μέσα σε διάστημα ενός μήνα – προσθέτει ένα ακόμη κρίκο στην αλυσίδα της έντασης που επικρατεί εκεί. Σε μια περιοχή που κυριολεκτικά μοιάζει με πυριτιδαποθήκη, λόγω των πολύ μεγάλων ποσοτήτων πετρελαίου που διέρχονται, των τεράστιων κοιτασμάτων που υπάρχουν στις γύρω χώρες, αλλά και της τρομακτικής δύναμης πυρός που έχει συγκεντρωθεί, από Αμερικανούς και Βρετανούς, Ιρανούς και Ρώσους, Σαουδάραβες και λοιπούς ενδιαφερόμενους.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, δεν χρειάζεται ιδιαίτερη σκέψη και γνώσεις για να καταλάβει κανείς ότι αρκεί μια σπίθα για να επέλθει η μοιραία έκρηξη και να ανάψει μια πυρκαγιά την οποία κανείς δεν θα γνωρίζει πώς να σβήσει. Ή, με πιο πραγματικούς όρους, ένα μοιραίο λάθος που θα οδηγήσει σε ένα θερμό επεισόδιο, ανοίγοντας τον Ασκό του Αιόλου.
Θεωρητικά και με βάση τις επίσημες δηλώσεις, ουδείς επιθυμεί να συμβεί κάτι τέτοιο. Οι πάντες, όμως, τραβάνε το σκοινί επικίνδυνα, καθώς τα συμφέροντα είναι μεγάλα και τα λεφτά πολλά. Τόσο μεγάλα και πολλά ώστε να προκαλούν αναταράξεις και ρωγμές στο εσωτερικό της ΕΕ, όπου εξελίσσεται μια έντονη αντιπαράθεση για το εάν και σε ποιο βαθμό θα πρέπει να υπάρξει και ενεργός στρατιωτική εμπλοκή της Ευρώπης στον Περσικό Κόλπο – όπως ζητούν Ουάσινγκτον και Λονδίνο, αλλά (για την ώρα) αρνείται το Βερολίνο.
Ειδικά δε οι Ηνωμένες Πολιτείες, θα κάνουν τα πάντα για να οδηγήσουν το Ιράν σε συνθηκολόγηση – γνωρίζοντας ότι έτσι, θα στερήσουν τη Μόσχα (δευτερευόντως και το Πεκίνο) από έναν από τους πιο πολύτιμους συμμάχους τους.
Τι μπορεί να κάνει το Ιράν;
Το σίγουρο, λοιπόν, είναι ότι ο «ανταρτοπόλεμος» και η συχνά επαναλαμβανόμενη απειλή της Τεχεράνης – θα κλείσουμε τα Στενά εφόσον μας στριμώξετε – επιδιώκει να στείλει το εξής μήνυμα, πρωτίστως προς την πλευρά της Ουάσινγκτον, η οποία είναι αποφασισμένη να σφίξει τα λουριά: Εάν επιχειρήσετε να μας στραγγαλίσετε με τις κυρώσεις σας και να διακόψετε πλήρως τις εξαγωγές του πετρελαίου μας (ελπίζοντας σε οικονομική κατάρρευση και ανατροπή του καθεστώτος εκ των έσω), τότε έχουμε τη δυνατότητα να παρασύρουμε πολλούς στην καταστροφή. Και γι'' αυτό, πρέπει να το ξανασκεφτείτε.
Το ερώτημα, βεβαίως, είναι κατά πόσο το Ιράν διαθέτει τη δυνατότητα να κάνει κάτι τέτοιο (πέρα από τις μεμονωμένες καταλήψεις δεξαμενόπλοιων) ή απλώς πρόκειται για λόγια του αέρα. Ασφαλώς, δεν μπορεί να υπάρξει σύγκριση ανάμεσα στις δυνατότητες των ενόπλων του δυνάμεων με τη στρατιωτική μηχανή των ΗΠΑ -την πιο ισχυρή που έχει γνωρίσει ποτέ η ανθρωπότητα- και των δύο βασικών συμμάχων τους στην περιοχή, Ισραήλ και Σ. Αραβίας. Ο δε Τραμπ έχει κάθε λόγο να ισχυρίζεται πως μία στρατιωτική σύρραξη με τους συγκεκριμένους αντιπάλους θα τελειώσει πολύ σύντομα, με νικήτρια τη χώρα του (έστω κι αν υποτιμά το ενδεχόμενο ενός ντόμινο...).
Παρ'' όλα αυτά, ακόμη και μερικές ημέρες αρκούν για να προκληθεί το κραχ στις οικονομίες και τις αγορές όλου του κόσμου, εκτοξεύοντας το κόστος της ενέργειας για νοικοκυριά και επιχειρήσεις και προκαλώντας μαζικό ξεπούλημα στα χρηματιστήρια -με ό,τι αυτά συνεπάγονται.
Μια πολύ παλιά ιστορία
Οι αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις στην περιοχή προφανώς δεν είναι κάτι καινούριο. Η σημασία του Περσικού Κόλπου και των Στενών του Ορμούζ για την ανθρωπότητα, άλλωστε, ήταν γνωστή και μεγάλη εδώ και αιώνες, πολύ πριν αρχίσουν να αντλούνται οι υδρογονάνθρακες από τα έγκατα της Γης. Από τότε, δηλαδή, που αποτελούσαν τη φυσική και πιο σύντομη θαλάσσια οδό για την ώσμωση των Αράβων και των Περσών με άλλους πανάρχαιους λαούς, όπως οι Ινδοί και οι Κινέζοι, ο πολιτισμός και τα προϊόντα των οποίων έφταναν με τον τρόπο αυτό και στην Ευρώπη. Μία από τις πρώτες περιγραφές τους, άλλωστε, γίνεται από έναν εξερευνητή του 1ου αιώνα, σε ένα δοκίμιο με τίτλο «Ο Περίπλους της Θάλασσας της Ερυθραίας».
Η αξία των Στενών εκτοξεύτηκε στα ύψη, όμως, με την ανακάλυψη και εκμετάλλευση των κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, που έμελλε να γίνουν το καύσιμο της Δεύτερης Βιομηχανικής Επανάστασης, η οποία άλλαξε ριζικά τον τρόπο παραγωγής, σκέψης και οργάνωσης των σύγχρονων κοινωνιών. Ηταν μια εύλογη εξέλιξη, καθώς από αυτή τη στενή λωρίδα με ελάχιστο πλάτος τα 21 ναυτικά μίλια, η οποία χωρίζει το Ιράν από το Ομάν και συνδέει τον Περσικό Κόλπο με την Αραβική Θάλασσα, διέρχεται σήμερα το ένα τρίτο του πετρελαίου που διακινείται καθημερινά μέσω θαλάσσης σε ολόκληρο τον πλανήτη και σχεδόν το ένα πέμπτο της συνολικής κατανάλωσης (πάνω από 20 εκατ. βαρέλια) -όπως και το περίπου ένα τέταρτο του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG).
Ποιος θα είναι το αφεντικό;
Οπως είναι φυσικό, λοιπόν, το ποιος ελέγχει τα Στενά του Ορμούζ έχει μεγάλη και στρατηγική σημασία. Διότι το αφεντικό τους μπορεί να κρατά στο χέρι όχι μόνο τις μεγάλες χώρες της περιοχής που παράγουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο -Σαουδική Αραβία, Ιράκ, Κουβέιτ, Ομάν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Μπαχρέιν και το ίδιο το Ιράν- αλλά και την παγκόσμια οικονομία, η οποία εξαρτάται (και θα συνεχίσει να εξαρτάται για μεγάλο ακόμη διάστημα) από τους υδρογονάνθρακες.
υτός είναι και ο λόγος για τον οποίο επί της ουσίας ουδέποτε έχει υπάρξει ομαλότητα εκεί, καθώς όλες οι άμεσα ενδιαφερόμενες χώρες προβάλλουν διαρκώς διεκδικήσεις και προσπαθούν να κερδίσουν πόντους, ενώ δεν έχουν λείψει o;yte τα «θερμά επεισόδια».
Είναι δε γεγονός πως όταν η κατάσταση τείνει να ξεφύγει από τον έλεγχο, όπως πολλάκις έχει συμβεί στο παρελθόν, επεμβαίνουν οι Αμερικανοί, που διατηρούν τον πανίσχυρο Πέμπτο Στόλο τους στο Μπαχρέιν. Εάν χρειαστεί, το κάνουν και διά της βίας ή ακόμη και με χτυπήματα κάτω από τη μέση. Οπως συνέβη το 1988, περίπου ενάμιση μήνα προτού υπογραφεί η λήξη του 8ετούς πολέμου Ιράν - Ιράκ, όταν αμερικανικό πολεμικό πλοίο κατέρριψε ένα αεροσκάφος Airbus που εκτελούσε την πτήση 655 των Ιρανικών Αερογραμμών, παρασύροντας στον θάνατο και τους 290 επιβαίνοντες, με την αιτιολογία ότι το πέρασε για μαχητικό...
Οι πελάτες της Ανατολής
Αν θέλουμε πάντως να είμαστε ακριβείς, οφείλουμε να διαπιστώσουμε ότι οι οικονομίες που απειλούνται περισσότερο από μια κρίση είναι αυτές των αναδυόμενων χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας και του Ειρηνικού, που απορροφούν τη μερίδα του λέοντος των υδρογονανθράκων που διέρχονται από τα Στενά του Ορμούζ. Πράγματι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Υπηρεσίας Ενέργειας των ΗΠΑ (ΕΙΑ) για το 2018, πάνω από τα δύο τρίτα (76%) του αργού που πέρασε από τα Στενά κατευθύνθηκε προς τις ασιατικές αγορές -Κίνα, Ινδία, Ιαπωνία, Νότια Κορέα και Σιγκαπούρη.
Αντιθέτως, τις ΗΠΑ έχουν προορισμό μόνο 1,4 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως, μια ποσότητα μάλιστα που αναμένεται να βαίνει σταθερά μειούμενη, εξαιτίας της διαρκούς αύξησης της εσωτερικής παραγωγής από τα σχιστολιθικά κοιτάσματα. Ακόμη μικρότερες ποσότητες δε κατευθύνονται προς τη Βρετανία και συνολικά προς την Ευρώπη.
Τα παραπάνω σημαίνουν, πρακτικά, ότι εάν για κάποιο λόγο καταστεί πιο δύσκολη ή αδύνατη η διέλευση των πετρελαιοφόρων από τα Στενά του Ορμούζ, τότε οι πρώτες που θα νιώσουν τις συνέπειες θα είναι οι ασιατικές χώρες. Η αιτία είναι ότι ούτε οι ίδιες έχουν πρακτικά άλλες πηγές από τις οποίες μπορούν να αναπληρώσουν άμεσα τις ποσότητες που θα τους λείψουν, ούτε όμως οι προμηθευτές τους έχουν εναλλακτικούς δρόμους για να τους παραδώσουν τα προϊόντα τους.
ι μόνες οι οποίες έχουν τέτοια δυνατότητα είναι η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που έχουν κατασκευάσει αγωγούς οι οποίοι παρακάμπτουν το επίμαχο σημείο -και στη δική τους περίπτωση, όμως, η υπάρχουσα δυναμικότητα δεν ξεπερνά τα 3,5-4 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως, δηλαδή είναι αδύνατο να απορροφήσει το σύνολο της ποσότητας που διέρχεται από τα Στενά στα τάνκερ.
Η απειλή παγκόσμιας κρίσης
Προσοχή, όμως! Το γεγονός ότι είναι αυτές οι χώρες που θα πληγούν πρώτες και περισσότερο δεν μπορεί να οδηγήσει στο αβίαστο συμπέρασμα ότι η Ευρώπη και οι ΗΠΑ θα μείνουν ανεπηρέαστες. Ειδικά καθώς η ανάκαμψή τους μετά τη μεγάλη κρίση του 2008 είναι εύθραυστη και μπορεί ανά πάσα στιγμή να γίνει κομμάτια. Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και των αγορών έχει, άλλωστε, προχωρήσει τόσο πολύ, ώστε ένα σοβαρό... κρυολόγημα στην Ανατολή και ειδικά στις μεγάλες και ανερχόμενες δυνάμεις της μπορεί να απειλήσει άμεσα την υγεία της Δύσης.
Και αυτό, χωρίς να συνυπολογίζουμε τον θανάσιμο κίνδυνο να ξεσπάσει ένας πόλεμος ο οποίος -εξαιτίας της τεράστιας σημασίας των Στενών του Ορμούζ- θα κινδυνεύσει να μετατραπεί σε παγκόσμια σύρραξη.
