Η έγκριση, από τον πρόεδρο Πούτιν, του επικαιροποιημένου πυρηνικού δόγματος, έχει προκαλέσει ευρείας κλίμακας συζήτηση, ειδικά στο δυτικό τύπο, με την οποία κατηγορείται η Ρωσία ότι μείωσε το επίπεδο της απειλής και το κατώφλι της πυρηνικής εμπλοκής. Οδεύουμε, λοιπόν, προς έναν πυρηνικό πόλεμο, τον οποίο θα πυροδοτήσει με χαρακτηριστική ευκολία η Ρωσία;
Το νέο δόγμα, με όσα είναι γνωστά, διαφοροποιείται στα κατωτέρω, σε σχέση με το παρελθόν και εξετάζει το ενδεχόμενο πυρηνικού πλήγματος ως απάντηση, αν η Ρωσία και οι Σύμμαχοί της δεχθούν επίθεση:
- «…με τη χρησιμοποίηση συμβατικών όπλων που θα αποτελούσαν κρίσιμη απειλή για την κυριαρχία τους και/ή την εδαφική τους ακεραιότητα».
- «…εκ μέρους οποιουδήποτε μη πυρηνικού κράτους με τη συμμετοχή ή την υποστήριξη πυρηνικού κράτους, [οπότε] θεωρείται ως κοινή επίθεση».
- «… από έναν στρατιωτικό συνασπισμό, [οπότε] θεωρείται ως συνολική επίθεση από τον συνασπισμό».
Οι μεταβολές αυτές είναι γνωστές και έχουν ανακοινωθεί ήδη από τον πρόεδρο Πούτιν, μετά τη σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσίας, την 25 Σεπτεμβρίου 2024. Η υπογραφή, όμως, του προεδρικού διατάγματος, την 19η Νοεμβρίου, έχει υψηλό συμβολισμό, καθώς συμπίπτει με τη 1000η ημέρα από την έναρξη της Ρωσικής επιθέσεως εναντίον της Ουκρανίας και δύο ημέρες μετά την απόφαση του προέδρου Μπάιντεν για την έγκριση προσβολής στόχων σε βάθος, εντός του ρωσικού εδάφους, με αμερικανικά όπλα.
Το προηγούμενο πυρηνικό δόγμα, που είχε δημοσιευθεί το 2020, έφερε τον τίτλο «Βασικές Αρχές της Κρατικής Πολιτικής στον Τομέα της Πυρηνικής Αποτροπής». Η πυρηνική αποτροπή, θεωρείται από τη φύση της αμυντική και έχει ως στόχο την προστασία της εθνικής κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας της Ρωσίας, όπως επίσης και την αποτροπή επιθέσεως εναντίον της Ρωσίας και των συμμάχων της (Αρ.4). Ως στρατιωτικές απειλές, πέραν των συμβατικών και πυρηνικών δυνάμεων, εθεωρούντο τα πυραυλικά αμυντικά συστήματα, οι βαλλιστικοί πύραυλοι και οι κρούζ, τα υπερηχητικά όπλα, τα drones, τα όπλα κατευθυνόμενης ενέργειας και τα διαστημικά όπλα (Άρθρο 12).
Το ενδεχόμενο χρησιμοποιήσεως πυρηνικών όπλων εξεταζόταν, όταν συγκεντρώνονταν αξιόπιστα στοιχεία για επικείμενη ή εν εξελίξει επίθεση με βαλλιστικούς πυραύλους, όταν χρησιμοποιούνταν πυρηνικά όπλα ή όπλα μαζικής καταστροφής, όταν προσβάλλονταν ζωτικές κρατικές υποδομές, ακόμη και όταν ελάμβανε χώρα επίθεση με συμβατικές δυνάμεις, η οποία όμως έθετε σε κίνδυνο αυτή καθεαυτή την επιβίωση του κράτους (Άρθρο 19).
Με μια πρόχειρη σύγκριση των δύο προβλέψεων του ρωσικού πυρηνικού δόγματος, δεν προκύπτουν δραματικές διαφορές και αλλαγές. Υπάρχει μια προσαρμογή, με βάση την εμπειρία από τον πόλεμο στην Ουκρανία, δηλαδή όταν αυτή υποστηρίζεται από ολόκληρη τη λεγόμενη «συνολική Δύση» και αυτό απεικονίζεται στην υποστήριξή της από πυρηνικές δυνάμεις και επίθεση από συνασπισμούς. Για τη συμβατική επίθεση, η «επιβίωση» έχει αλλάξει σε «κρίσιμη απειλή» για την κυριαρχία και ακεραιότητα του κράτους. Όμως, και τα δύο παραμένουν ανοικτά σε ερμηνεία, με το δεύτερο να διανοίγει σίγουρα ένα ευρύτερο πλαίσιο επιλογών.
Σε κάθε περίπτωση, όπως επισημαίνει και ο εκπρόσωπος τύπου του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ, δεν παρατηρείται καμία αλλαγή στην πυρηνική στάση της Ρωσίας.
Είναι, όμως, το ζήτημα της χρησιμοποιήσεως των πυρηνικών, κάποιες μεταβολές στο θεσμικό κείμενο της Ρωσίας; Προφανώς, όχι. Η Ρωσία χρησιμοποιεί ανεύθυνα, κατά καιρούς, εμπρηστική αλλά και αμφιλεγόμενη «πυρηνική ρητορική». Θεωρείται ότι η χρησιμοποίηση τακτικών πυρηνικών όπλων, για καταστροφή και εξουδετέρωση περιορισμένων στόχων είναι αποδεκτή, καθώς δεν προκαλείται ευρεία ραδιενεργή διασπορά, όμως, και αυτά είναι εξαιρετικά επικίνδυνα.
Ο πρόεδρος Πούτιν, τον Ιούνιο 2024, προειδοποίησε την Ευρώπη για την υποστήριξή της προς την Ουκρανία, αναφέροντας: Η Ρωσία «έχει πολύ περισσότερα [τακτικά πυρηνικά όπλα] από αυτά που υπάρχουν στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, ακόμη και αν οι ΗΠΑ φέρουν τα δικά τους εκεί». Επίσης, «Η Ευρώπη δεν έχει αναπτύξει ένα σύστημα εγκαίρου προειδοποιήσεως [και ως εκ τούτου] είναι ανυπεράσπιστη».
Ο Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, στην πρόσφατη Σύνοδο των G-20, υποστήριξε ένα αποπυρηνικοποιημένο κόσμο, ενώ ήλθαν προειδοποιήσεις από Ρώσους αξιωματούχους προς τη Δύση, να διαβάσει προσεκτικά και να κατανοήσει τη νέα πυρηνική στρατηγική της Ρωσίας. Από την άλλη πλευρά, στη Δύση θεωρούν ότι απλώς η Ρωσία μπλοφάρει και χρησιμοποιεί την πυρηνική ρητορική ως διαπραγματευτικό χαρτί. Και αυτή η θέση είναι εξαιρετικά επιπόλαια και εξίσου επικίνδυνη.
Η Ρωσία πρέπει να αφήσει κατά μέρος τον «πυρηνικό τυχοδιωκτισμό», ενώ η Δύση πρέπει να εμπλακεί σε συστηματικό και ουσιαστικό διάλογο, τόσο για τα πυρηνικά, όσο και για τη συνολική διευθέτηση του Ουκρανικού ζητήματος. Τακτικές Πόντιου Πιλάτου και ποιος θα κατονομασθεί ως υπεύθυνος, δεν αποδίδουν και είναι εξ ορισμού επικίνδυνες.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία συνιστά μια παταγώδη αποτυχία της στρατηγικής της Δύσεως, η οποία προσπαθεί να ενδυθεί το μανδύα της αθωότητας, χωρίς φυσικά να αυτό να περιορίζει τις κολοσσιαίες ευθύνες της Ρωσίας. Ειδικά για τα πυρηνικά, μια ενδεχόμενη αποτυχία δεν θα περιορισθεί σε περιφερειακό επίπεδο, αλλά θα αφήσει ένα τραγικό παγκόσμιο αποτύπωμα.
Κλείνοντας, δεν θα οδεύσουμε σε ένα πυρηνικό πόλεμο ή σε ένα πυρηνικό «ατύχημα», αν όλοι οι εμπλεκόμενοι δείξουν σοβαρότητα, υπευθυνότητα, και αρθούν στο ύψος των περιστάσεων, που επιβάλλουν οι συνθήκες και αφήσουν κατά μέρος τις προκαταλήψεις και την ανεύθυνη ρητορική, που οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση στην Ουκρανία και εγκύψουν ουσιαστικά στον πυρήνα των ζητημάτων.
* Ο Κωνσταντίνος Γκίνης είναι Στρατηγός ε.α – Επίτιμος Α/ΓΕΣ
