Ο Ντόναλντ Τραμπ μόλις ξεκίνησε τη δεύτερη θητεία του, αλλά ήδη... κοιτά προς την τρίτη. Η 22η Τροπολογία του αμερικανικού Συντάγματος περιορίζει ρητά τους προέδρους σε δύο θητείες, όμως οι επανειλημμένοι υπαινιγμοί του έχουν δώσει τροφή σε εικασίες και σενάρια για το πώς θα μπορούσε να παρακάμψει την συνταγματική απαγόρευση.
Σε πλήθος δημόσιων εμφανίσεων πριν και μετά την επανεκλογή του, ο Τραμπ έχει προβεί σε σχόλια, τα οποία αν και συχνά διατυπώνονται με κάποια ασάφεια, υποδηλώνουν την προθυμία του να αμφισβητήσει το καθιερωμένο όριο θητείας. Αυτοί οι -συνήθως- «αστεϊσμοί» του είναι κάτι περισσότερο από αυθόρμητα σχόλια, στα οποία αναλυτές αμερικανικών μέσων «διαβάζουν» μία υπολογισμένη στρατηγική για να κρατάει ζωντανή τη συζήτηση, τους υποστηρικτές του σε εγρήγορση και τους αντιπάλους του σε έναν συνεχή αντιπερισπασμό.
Μόλις την περασμένη εβδομάδα, κατά τη διάρκεια της ετήσιας εκδήλωσης των «Φίλων της Ιρλανδίας» για την Ημέρα του Αγίου Πατρικίου, απευθυνόμενος στον Ιρλανδό πρωθυπουργό, Μιχόλ Μάρτιν, είπε ότι ανυπομονεί να γιορτάσει μαζί του «τουλάχιστον» τρεις ακόμη φορές, για να σχολιάσει στη συνέχεια ότι «όταν λέω 'τουλάχιστον' τρελαίνονται εντελώς». Αυτοί που τρελαίνονται κατά τον Τραμπ είναι οι δημοσιογράφοι, γεγονός που προκάλεσε γέλια στην αίθουσα.
Ο Τραμπ έχει μιλήσει και άλλες φορές για το ενδεχόμενο να διεκδικήσει τρίτη θητεία. Όπως τον περασμένο μήνα, σε μία εκδήλωση στον Λευκό Οίκο, όταν ρώτησε στους παριστάμενους προσκεκλημένους εάν θα πρέπει να είναι ξανά υποψήφιος, με τους υποστηρικτές του να απαντούν με ιαχές: «Τέσσερα χρόνια ακόμη!»
«Θα είναι η μεγαλύτερη τιμή της ζωής μου να υπηρετήσω, όχι μία αλλά δύο ή τρεις ή τέσσερις φορές», είπε επίσης σε συγκέντρωση στη Νεβάδα στα τέλη Ιανουαρίου με προφανή περιπαικτική διάθεση. Αργότερα όμως ανασκεύασε: «Όχι, δεν θα υπηρετήσω δύο φορές. Για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, δεν θα ξεκουραστώ».
«Υποψιάζομαι ότι δεν θα θέσω ξανά υποψηφιότητα» δήλωσε ο Τραμπ και στα μέλη του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος στη Βουλή τον περασμένο Νοέμβριο, για να συμπληρώσει: «Εκτός αν πείτε ότι 'είναι τόσο καλός που πρέπει να βρούμε κάτι'».Υπάρχουν πολλά ανάλογα παραδείγματα από τον ίδιο τον Τραμπ και από τους ένθερμους υποστηρικτές του.
Ο Ραπουμπλικανός βουλευτής Άντι Όγκλς κατέθεσε τον Ιανουάριο πρόταση για τροποποίηση του Συντάγματος που θα επιτρέπει στον Τραμπ να διεκδικήσει άλλη μια θητεία στον Λευκό Οίκο. «Κανένας δεν θα εκλέγεται στο αξίωμα του προέδρου περισσότερες από τρεις φορές, ούτε θα εκλέγεται σε οποιαδήποτε πρόσθετη θητεία μετά την εκλογή του σε δύο συνεχόμενες θητείες» αναφέρει μεταξύ άλλων η πρόταση τροπολογίας του Ογκλς. Το δεύτερο σκέλος της πρότασής του -που αποκλείει δηλαδή τρίτη θητεία αν έχουν προηγηθεί διαδοχικά δύο θητείες- θεωρήθηκε ότι ήταν φωτογραφικό για να αποκλείσει μία πιθανή υποψηφιότητα του Μπάρακ Ομπάμα.
Το ζήτημα δεν είναι ταμπού για την αμερικανική πολιτική παράδοση και ο Τραμπ δεν είναι ο πρώτος πρόεδρος που φαίνεται να «φλερτάρει» με την ιδέα να βρει έναν τρόπο να σπάσει το συνταγματικό «τείχος» των δύο θητειών. Στο παρελθόν άλλωστε επιτρεπόταν. Ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ εξελέγη τέσσερις φορές πρόεδρος από το 1933 μέχρι τον θάνατό του το 1945. Έπειτα από αυτόν υιοθετήθηκε, το 1951, η 22η Τροπολογία του αμερικανικού Συντάγματος που περιορίζει τις προεδρικές θητείες σε δύο.
Παρά τον περιορισμό αυτό, ο Ρόναλντ Ρέιγκαν και ο Μπαράκ Ομπάμα είχαν σκεφτεί σοβαρά την πιθανότητα να υπερβούν το όριο αυτό, προφανώς με μία ακόμη τροποποίηση του Συντάγματος. Ο Ομπάμα μάλιστα είχε εκφράσει ανοικτά την επιθυμία του αυτή, αλλά είπε πως δεσμεύεται από τον νόμο. Για τον Τραμπ όμως το ερώτημα φαίνεται λιγότερο υποθετικό. Για αυτό μάλλον και διατηρεί τη σχετική συζήτηση ζωντανή.
Ασχέτως αν ο Τραμπ εξετάζει σοβαρά ή όχι το ενδεχόμενο μίας τρίτης θητείας, και με δεδομένη την ιδιοσυγκρασία του που κάνει έναν ολόκληρο πλανήτη να ασχολείται με τα πλέον απίθανα σενάρια γύρω από το πρόσωπό του, η δημόσια συζήτηση για το πώς θα μπορούσε να είναι και πάλι πρόεδρος μετά το 2029 έχει «ανάψει» -υπό την αίρεση βέβαια ότι στα 82 του χρόνια θα έχει τη δυνατότητα να ανταποκριθεί στις αυξημένες σωματικές και πνευματικές απαιτήσεις του αξιώματος.
Τέσσερις είναι οι τρόποι που «βλέπουν» Politco, Time και CNN με τους οποίους θα μπορούσε να διεκδικήσει μια τρίτη θητεία, παρά την απαγόρευση της 22ης Τροπολογίας:
Τροποποίηση του Συντάγματος: Παρά το γεγονός ότι οι Ρεπουμπλικανοί κατέχουν την πλειοψηφία τόσο στη Βουλή των Αντιπροσώπων όσο και στη Γερουσία, η τροποποίηση του Συντάγματος απαιτεί ενισχυμένη πλειοψηφία των δύο τρίτων και από τα δύο Σώματα και στη συνέχεια την επικύρωση από τα τρία τέταρτα των πολιτειών. Δεν υπάρχει «καμία περίπτωση» μια τέτοια πρόταση συνταγματικής μεταρρύθμισης να εξασφαλίσει αυτή την πλειοψηφία, δηλώνει ο γνωστός συνταγματολόγος και πρύτανης της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ, Ίργουιν Τσεμερίνσκι. Εξάλλου, όπως σημειώνει στο περιοδικό Time ο Ντέιβιντ Σουλτς, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και Νομικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Χέμλαϊν, ο χρόνος δεν επαρκεί για να γίνουν όλα αυτά μέσα σε περίπου δύο με τρία χρόνια το πολύ, προκειμένου ο Τραμπ να μπορέσει να ξεκινήσει προεκλογική εκστρατεία για τρίτη θητεία.
Εκλογή μέσω αντιπροεδρίας: Ο δεύτερος τρόπος για να διεκδικήσει τρίτη προεδρική θητεία ο Τραμπ, σύμφωνα με το Politico, είναι να εκμεταλλευτεί ένα «παραθυράκι» στο Σύνταγμα. Η 22η Τροπολογία λέει ότι ένας πρόεδρος που έχει υπηρετήσει δύο θητείες δεν μπορεί να «εκλεγεί» για τρίτη, αλλά δεν λέει ότι ένας τέτοιος πρόεδρος δεν μπορεί να «υπηρετήσει» μια τρίτη θητεία. Ορισμένοι υποστηρίζουν, ότι με μία διασταλτική ερμηνεία της διατύπωσης αυτής, ο Τραμπ θα μπορούσε να ανέλθει ξανά στην προεδρία αν εκλεγεί αντιπρόεδρος και στη συνέχεια ο πρόεδρος αποσυρθεί για να πάρει τη θέση του. Έτσι δεν θα έχει «εκλεγεί» πρόεδρος, αλλά θα υπηρετήσει ως «πρόεδρος».
Το σχέδιο αυτό όμως θα προσέκρουε πιθανότατα στην 12η Τροπολογία, σύμφωνα με την οποία για να εκλεγεί κάποιος αντιπρόεδρος θα πρέπει, με απλά λόγια, να πληροί τα κριτήρια για να εκλεγεί και πρόεδρος. Αν δηλαδή το Σύνταγμα απαγορεύει στον Τραμπ να εκλεγεί πρόεδρος, δεν του επιτρέπει να εκλεγεί ούτε αντιπρόεδρος. Σε μία ακραία περίπτωση θα μπορούσε ακόμη και αυτό το εμπόδιο να ξεπεραστεί αν διοριζόταν και όχι εκλεγόταν αντιπρόεδρος, όπως συνέβη με τον Τζέραλντ Φορντ, πριν ανέλθει στην προεδρία, που πρώτα διορίστηκε αντιπρόεδρος και στη συνέχεια ανέλαβε πρόεδρος μετά την παραίτηση του Νίξον. Όσο ακραίο κι αν ακούγεται, ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών Μπρος Πιμπόντι δεν αποκλείει πάντως ούτε αυτό το σενάριο. «Έχουμε ήδη δει κάποια -για να το θέσω ευγενικά- ασυνήθιστα νομικά επιχειρήματα από την κυβέρνηση Τραμπ» δήλωσε στο Time.
Δικαστική αμφισβήτηση της 22ης Τροπολογίας: Μια άμεση αμφισβήτηση της συνταγματικότητας της 22ης Τροπολογίας θα ήταν πολύ δύσκολη και θα απαιτούσε την συνέργεια του Ανώτατου Δικαστηρίου. Το Ανώτατο Δικαστήριο -με έξι από τους εννέα δικαστές διορισμένους από Ρεπουμπλικανούς, εκ των οποίων οι τρεις από τον Τραμπ- θα μπορούσε να αποφανθεί υπέρ του, είτε ερμηνεύοντας την 22η Τροπολογία, ώστε η απαγόρευση να ισχύει μόνο για διαδοχικές θητείες, είτε να παραμερίσει τις αντιρρήσεις της 12ης Τροπολογίας, ώστε να ανέλθει ο Τραμπ στην προεδρία μέσω της αντιπροεδρίας. Ο κορυφαίος συνταγματολόγος Λόρενς Τράιμπ, ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, αποκλείει πάντως αυτό το ενδεχόμενο: «Το δικαστήριο είναι εξαιρετικά φιλικό προς τον Τραμπ, αλλά δεν είναι τρελό. Αυτό το δικαστήριο θα ψήφιζε εννέα προς μηδέν ότι η 22η Τροπολογία είναι αυτό που λέει και σημαίνει αυτό που προοριζόταν να σημαίνει».
Άρνηση να φύγει: Ο Τραμπ θα μπορούσε απλώς να αρνηθεί να εγκαταλείψει το 2029 την εξουσία και να βάλει επισήμως στον «πάγο» το δημοκρατικό πολίτευμα της Αμερικής, χωρίς να χρειαστεί να υπολογίσει το Σύνταγμα και τα δικαστήρια για να επικαλεστεί νομικίστικα άλλοθι. Με άλλα λόγια, αυτό θα σήμαινε πραξικόπημα. Ο αντιπρόεδρος Τζέι Ντι Βάνς έχει ήδη υπαινιχθεί ότι η εκτελεστική εξουσία θα πρέπει απλώς να αγνοεί τη δικαστική. «Και δεν είναι ότι ο Τραμπ δεν προσπάθησε να κρατηθεί στην εξουσία μετά την ήττα των εκλογών του 2020» σχολιάζει σκωπτικά το Time.
Αν το θέλει και μπορεί, ο Τραμπ έχει παραδείγματα να ακολουθήσει. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν στη Ρωσία και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία βρήκαν τρόπους να παρακάμψουν τα συνταγματικά όρια θητείας. Γιατί όχι και ο Τραμπ; Το μόνο που μπορεί να τον κρατήσει είναι να αποδειχτεί ότι οι μηχανισμοί ελέγχου του αμερικανικού πολιτικού συστήματος διαθέτουν ισχυρές δικλείδες ασφαλείας. Το ερώτημα της τρίτης θητείας του Τραμπ είναι κάτι περισσότερο από ένα νομικό παζλ, είναι μια δοκιμασία της αμερικανικής Δημοκρατίας και μια υπενθύμιση της σημασίας της προστασίας του Συντάγματος.
