Του Απόστολου Σκουμπούρη
Σε μια συγκυρία κοσμογονικών αλλαγών και μεταλλάξεων στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, με τη δύση – μετά από αιώνες – να κινδυνεύει να απολέσει την κυριαρχία του πλούτου και της παραγωγής από την... Ανατολή, αλλά και σε μια συγκυρία σοβαρών ενστάσεων για τη «θρησκεία» της παγκοσμιοποίησης και του καπιταλισμού, η ετυμηγορία ενός Ρώσου οικονομολόγου πριν από περίπου 90 χρόνια αποκτά ξεχωριστό ενδιαφέρον.
Ο Νικολάι Κοντράτιεφ (Nikolai Dmitriyevich Kondratiev 1892-1938) ήταν Ρώσος οικονομολόγος, από τους σημαντικότερους της περιόδου του μεσοπόλεμου.
Πρόκειται για τον άνθρωπο που πρώτος ανακάλυψε και κατέγραψε τους κύκλους της οικονομίας και για τον άνθρωπο που – άθελά του – συνεχίζει να δικαιώνει έως σήμερα την... ανθεκτικότητα του καπιταλιστικού μοντέλου.
Βασική του θεωρία είναι ότι οι καπιταλιστικές οικονομίες διανύουν μεγάλες ανοδικές περιόδους που κατόπιν ακολουθούνται από εξίσου μεγάλες περιόδους συρρίκνωσης.
Πολλά έχουν γραφτεί τις τελευταίες δεκαετίες για τους οικονομικούς κύκλους, για το καπιταλιστικό σύστημα που ακμάζει, φουσκώνει, φτάνει σε κορεσμό εν μέσω υπερκατανάλωσης, «κούφιου» δανεισμού και υπερβολικής αίσθησης (πλασματικής) ευημερίας και κατόπιν χρεοκοπεί.
Όμως, ο Νικολάι Κοντράτιεφ ήταν αυτός που «αποκρυπτογράφησε» και κωδικοποίησε ξεκάθαρα και με εντελώς απλό – θεωρητικά – τρόπο τους οικονομικούς κύκλους.
Η… παραγγελία – επιταγή του Στάλιν (γύρω στο 1920) προς το Ρώσο οικονομολόγο ήταν να βρει (ντε και καλά) «αποδείξεις» που να πιστοποιούν ότι ο καπιταλισμός είναι καταδικασμένος σε χρεοκοπία και εξαφάνιση – όπως είχε προφητεύσει ο Καρλ Μάρξ.
Τελικά όμως, η «διάγνωση» του πολύ νεαρού Κοντράτιεφ ήταν απρόσμενα δυσάρεστη για τον Στάλιν καθώς ούτε λίγο ούτε πολύ αποφάνθηκε ότι «ο καπιταλισμός έχει κύκλους, περνάει κρίσεις, αλλά μέσα από αυτές θα ανανεώνεται και ουσιαστικά δεν θα πεθάνει ποτέ!». Η ετυμηγορία του Ρώσου οικονομολόγου ήταν ότι ο καπιταλισμός «αναγεννάται» μέσα από τις στάχτες του.
Αποτέλεσμα αυτού, ήταν ο… δημοκρατικός Στάλιν να τον εξορίσει στα Γκουλάγκ, όπου και πυροβολήθηκε από φρουρό το 1938 σε ηλικία 46 ετών.
Αν και ποτέ οι περίοδοι - οικονομικής, χρηματιστηριακής και κατ' επέκταση κοινωνικής - ακμής δεν είναι ίδιες, εντούτοις τα στοιχεία που «τροφοδοτούν» και οδηγούν στις υπερβολές το σύστημα είναι ίδια και απαράλλακτα και έγκεινται στον ίδιο (ανά τους αιώνες) ανθρώπινο παράγοντα.
Οι τέσσερις διακριτές φάσεις του οικονομικού κύκλου
Ο Ρώσος οικονομολόγος αναγνώρισε τέσσερις διακριτές φάσεις οι οποίες διαδέχονται η μία την άλλη και τις περιέγραψε ως εξής:
α) περίοδος πληθωριστικής αύξησης,
β) περίοδος στασιμοπληθωρισμού,
γ) περίοδος αντιπληθωριστικής αύξησης και τέλος
δ) η μεγάλη ύφεση.
Οι τέσσερις προαναφερθείσες περίοδοι παραλληλίζονται εύστοχα από τις τέσσερις εποχές του χρόνου με τα ανάλογα χαρακτηριστικά: Άνοιξη (πληθωριστική αύξηση), καλοκαίρι (στασιμοπληθωρισμός, μικρή ύφεση), φθινόπωρο (αντιπληθωριστική αύξηση, κορύφωση) και τέλος χειμώνας (μεγάλη ύφεση).
Παρατηρώντας τις προηγούμενες συμπεριφορές του καπιταλιστικού μοντέλου ανάπτυξης, ο Κοντράτιεφ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι δυτικές καπιταλιστικές οικονομίες διέπονται από έναν μακροχρόνιο οικονομικό κύκλο, μέσω ανάπτυξης, κορεσμού, ύφεσης και κατάρρευσης.
Εν συνεχεία, ξεκινά ο νέος αναπτυξιακός κύκλος.
Μετά την ακμή και τον κορεσμό σε πολλά επίπεδα, επέρχεται καθαρισμός, (ύφεση), εξυγίανση μέσω αποβολής των κακώς κειμένων, ενώ κατόπιν το καπιταλιστικό σύστημα γίνεται πιο δυνατό (έχοντας «προίκα» την πρότερη γνώση)...
Αιτίες στον ανθρώπινο παράγοντα…
Σε ότι αφορά τις αιτίες που ο καπιταλισμός έχει αυτούς τους οικονομικούς κύκλους, ο Νικολάι Κοντράτιεφ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι κυρίαρχο στοιχείο είναι ο παράγοντας άνθρωπος.
Την ευθύνη για την παρακμή την έχει ο άνθρωπος και όχι το σύστημα.
Το σύστημα οδηγείται σε μικρά ή μεγαλύτερα αδιέξοδα, λόγω του ότι «κυβερνάται» από ανθρώπινες ιδιότητες όπως πλεονεξία, απληστία, υπέρμετρη φιλοδοξία, ασυδοσία. Ιδιότητες που διέπουν την ανθρώπινη φύση εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Αυτές καθιστούν τον άνθρωπο αχόρταγο και το σύστημα διάτρητο. Μια ματιά στις κρίσεις που έλαβαν και λαμβάνουν χώρα όλα τα τελευταία χρόνια, απλώς δικαιώνουν το Ρώσο οικονομολόγο για τον ανθρώπινο παράγοντα.
Υπερβολικός δανεισμός, υπερκατανάλωση με δανεικά, χρηματιστηριακές φούσκες, subprime δάνεια, υβριδικά επενδυτικά προϊόντα, υπερμόχλευση και δεκάδες άλλες εφευρέσεις... πλεονεξίας και ακροτήτων, έχουν λάβει χώρα τις τελευταίες δεκαετίες.
Ανεξάρτητα από τον Κοντράτιεφ, στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα υπάρχει υπέρμετρη κηδεμονία κεφαλαίων, «βασιλεύουν» υπέρμετρα οι αγορές. Η χρηματοοικονομική βιομηχανία έχει αποκοπεί από την πραγματική οικονομία και γι'' αυτό βλέπουμε φαινόμενα τεράστιας στρέβλωσης. Στην παγκόσμια αγορά παραγώγων «παίζεται» πολλές φορές το ΑΕΠ όλης της Υφηλίου!
Το σύστημα, λειτουργεί πλέον... επιδοτούμενο, συγκρατείται με ποσοτικές χαλαρώσεις και άλλες παρεμβάσεις, ωθώντας σε... αχαρτογράφητες περιοχές, καθώς η ζημιά από μια γενικευμένη κατακρήμνιση θα ήταν... βιβλική! Είναι αυτή που... ονειρεύονται αρκετοί ακραίοι πάσης φύσεως, όπως είδαμε να παρελαύνουν οι προφητείες ή επιθυμίες τους από τα social media τα τελευταία χρόνια.
Οι δύσκολες συγκρίσεις και ο κίνδυνος υπεραπλούστευσης
Συγκρίσεις και... ατράνταχτα συμπεράσματα, ασφαλώς δεν μπορούν να βγουν, καθώς 93 περίπου χρόνια μετά την ετυμηγορία Κοντράτιεφ, τίποτα δεν είναι όπως τότε.
Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα έχει μεταλλαχτεί εντελώς σε σχέση με τους καιρούς του Κοντράτιεφ, καθώς έχει επέλθει η παγκοσμιοποίηση και η... 4η βιομηχανική επανάσταση, αυτή της τεχνολογίας.
Έννοιες και πραγματικότητες κοσμογονικές, το εύρος και την επίδραση των οποίων σε καμιά περίπτωση δεν μπορούσε να προβλέψει και να συνεκτιμήσει ο Ρώσος οικονομολόγος.
Η ευμάρεια, σήμερα, «ζυγίζεται» με εντελώς άλλους όρους σε σχέση με το παρελθόν.
Ποτέ στο παρελθόν δεν ταξίδευαν τόσο συχνά, τόσοι πολλοί άνθρωποι, παγκοσμίως. Ποτέ δεν είχε «ανοίξει» τόσο πολύ ο κόσμος. Ο πλανήτης έχει γίνει ένα μεγάλο χωριό, με τις μετακινήσεις πληθυσμών, άρα και ευκαιριών εργασίας ή καλύτερης διαβίωσης, περισσότερες από ποτέ στην ιστορία.
Ποτέ στο παρελθόν δεν υπήρχε τέτοια πρόσβαση στη γνώση – μέσω της επανάστασης του διαδικτύου – που είναι η μεγαλύτερη επανάσταση των τελευταίων 600 και πλέον ετών, μετά την ανακάλυψη του τυπογράφου από τον Γουτεμβέργιο.
Τα επόμενα στοιχήματα του καπιταλισμού
Επόμενα στοιχήματα του καπιταλισμού, δεν μπορεί να είναι άλλα από αυτά που συνδέονται με την ετυμηγορία Κοντράτιεφ. Αυτοκάθαρση, δημιουργία πλούτου (άνοιξη) για ολοένα και περισσότερους ανά τον πλανήτη αλλά και... σωστή προσαρμογή στον όποιο – επικείμενο – (οικονομικό ή κοινωνικό) χειμώνα.
Ένα καίριο στοίχημα του σημερινού παγκόσμιου οικονομικού μοντέλου, σε ευρύτερο επίπεδο, είναι να κινηθεί σε περισσότερο πραγματικές βάσεις, πιο κοντά στην πραγματική οικονομία, μακριά από την καζινοποίηση των δύο τελευταίων δεκαετιών…
Ένα άλλο, υποτιμημένο, αλλά ίσως ακόμη πιο σοβαρό στοίχημα, δεν έχει να κάνει με αριθμούς, δείκτες και νούμερα.
Η επόμενη απάντηση που ο καπιταλισμός «χρωστά» πρωτίστως στον εαυτό του ως μοντέλο ευμάρειας και καλυτέρευσης της ζωής, έγκεινται στη διάσωση του πλανήτη και στην ανάγκη για οικολογικότερη στροφή παγκόσμια.
Δεν είναι δυνατόν ένα μικρό μέρος του πλανήτη να καταναλώνει ασύδοτα ότι παράγουν οι τρίτες χώρες, ούτε η μισή γη να γίνεται νεκροταφείο τοξικών αποβλήτων, παράγωγων πετρελαίου, πλαστικών, υπολογιστών, κινητών και άλλων «αγαθών».
Όχι γιατί αυτό είναι κακό, ή γιατί το λένε οι αριστεροί ή οι δεξιοί, αλλά γιατί αυτό, νομοτελειακά, θα έρθει στο... ποτήρι. Αν πρώτα δε φέρει άλλου είδους επικίνδυνες εξελίξεις και παγκόσμιες ζυμώσεις, μέρος των οποίων ήδη βλέπουμε...
Αυτή η στροφή, που ήδη έχει ξεκινήσει με έμφαση, είναι η επόμενη απάντηση της δύσης, του καπιταλισμού, προς την ανθρωπότητα. Και είναι μονόδρομος.
