Το πολύ σημαντικό τριήμερο συνέδριο που οργάνωσε 16-18 Μαρτίου 2025 ο Ε-Κύκλος του Ευάγγελου Βενιζέλου χαρακτηρίστηκε από το, σχεδόν χωρίς εξαίρεση, πάρα πολύ υψηλό γενικό επίπεδο των εισηγητών και των συνεισφορών τους. Στο εν λόγω συνέδριο, μολονότι κατά βάση συμμετείχαν πνευματικές κορυφές, εντάχθηκε και η ασημαντότης μου, στο πάνελ το εντεταλμένο να μελετήσει τη «μόδα» του αντισυστημισμού. Τι προσπάθησα να συνεισφέρω;
Αρχικά προσπάθησα να δω την έννοια και όλα τα θεωρητικώς υφιστάμενα/δυνητικά επίπεδα του αντισυστημισμού, διευκρινίζοντας πως δεν μπορούν να θεωρούνται πάντα ως επιδεκτικά αρνητικού χρωματισμού. Ειδικότερα: Υπάρχει ο αντισυστημισμός που στρέφεται κατά του κοινωνικοοικονομικού καθεστώτος (π.χ. που ζητάει κομμουνισμό). Εκείνος που εναντιώνεται στο πολιτικό καθεστώς (επιδιώκοντας, π.χ., την αντικατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος από απόλυτη μοναρχία ή δικτατορία).
Ο πολύ πιο ήπιος που στοχεύει σε -μη επιτρεπτή από το ελληνικό Σύνταγμα- αλλαγή της πολιτειακής μορφής, με επιστροφή π.χ. σε δημοκρατία με κληρονομικό ρυθμιστή του πολιτεύματος (δηλαδή σε βασιλευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία). Ο άλλος που επιδιώκει αλλαγή συστήματος διακυβέρνησης, δηλαδή την -επίσης απαγορευόμενη κατά την κυρίαρχη ανάγνωση του άρθρου 110 του ελληνικού Συντάγματος- κατάλυση της κοινοβουλευτικής αρχής εντός της δημοκρατικής νομιμότητας, με άλλα λόγια την εγκαθίδρυση αμερικανικού ή κυπριακού τύπου προεδρικού συστήματος.
Ακόμη ο αντισυστημισμός που δυσπιστεί ή στρέφεται κατά κεντρικών θεσμικών πυλώνων του πολιτεύματος (κοινοβουλίου, κομμάτων, πρωτίστως παραδοσιακών κομμάτων εξουσίας, δικαιοδοτικών μηχανισμών κ.λ.π.), γενικών αξιακών παραδοχών (π.χ. της πρόσδεσης της χώρας στο δυτικό σύστημα αξιών, τουλάχιστον όπως αυτό υπήρχε πριν ο Τραμπ το υπονομεύσει εκ των ένδον), ακόμη και συνθηκών του πολιτεύματος, όπως π.χ. μέχρι πρόσφατα ήταν η αναζήτηση ΠτΔ διακομματικής αποδοχής.
Θεωρώντας πως δεν είναι δυνατόν να αναπτυχθούν σε μια εισήγηση όλες οι διαστάσεις του αντισυστημικού ρεύματος, επέλεξα να επικεντρωθώ στον στρεφόμενο κατά της Δικαιοσύνης αντισυστημισμό: Πρώτον, γιατί η κατά τις δημοσκοπήσεις καταβαράθρωση της κοινωνικής εμπιστοσύνης προς τους δικαιοδοτικούς θεσμούς υπήρξε κατά τα τελευταία χρόνια δραματική… Δεύτερον, επειδή -όπως οι Levisky και Ziblatt κατέδειξαν- στην εποχή μας οι δημοκρατίες κινδυνεύουν λιγότερο από στρατιωτικά πραξικοπήματα και περισσότερο από …δικαστικές αποφάσεις και γενικότερα την, χάριν πολιτικών σκοπιμοτήτων, «εργαλειοποιήση» της Δικαιοσύνης… Και τρίτον, επειδή μιλούσα στις 18 Μαρτίου, ημέρα θανάτου του Ελευθερίου Βενιζέλου, του πολιτικού που προώθησε αλλά και, αργότερα, υπονόμευσε όσο κανένας άλλος στη χώρα μας το κράτος δικαίου.
Επανέλαβα, λοιπόν, τις εξής προτάσεις για «αναστήλωση» της κοινωνικής εμπιστοσύνης στους εθνικούς δικαιοδοτικούς θεσμούς:
- Απαγόρευση σε δικαστές, για κάποια χρόνια από την αφυπηρέτησή τους, να καταλαμβάνουν περίοπτες δημόσιες θέσεις. Όχι, μόνο εν ονόματι της θεωρητικής αρχής «η γυνή του Καίσαρος…». Αλλά και για πολύ συγκεκριμένους λόγους: Εδώ ο 1ος αντιπρόεδρος του ΑΠ κ. Τζανερίκος δήλωσε πως «παράγοντας» υπαινίχθη ότι θα του προσφερόταν προεδρία ανεξάρτητης αρχής -γνωρίζει κανείς το ύψος των αμοιβών, άρα της δωροδοκίας;- αν έβγαζε την «ορθή» απόφαση σε υπόθεση πολιτικά ενδιαφέρουσα!
- Κατάργηση του «μισθοδικείου», όπου δικαστές ή πρόσωπα επαγγελματικώς εξαρτώμενα από αυτούς, αποφασίζουν δια ίδια συμφέροντα. Προσδιορισμός δε των απολαβών των λειτουργών του κλάδου με βάση τον μέσο όρο των αμοιβών των ομολόγων τους σε άλλες χώρες της ΕΕ ανάλογου με το παρ’ ημίν κόστους ζωής. Ως second best, εφόσον το όργανο αυτό διατηρηθεί, να μη στελεχώνεται από ενδιαφερόμενους δικαστές και εξαρτώμενους δικηγόρους, αλλά από πρώην δικηγόρους και καθηγητές νομικής νομικών μαθημάτων, μη ασκούντες το δικηγορικό λειτούργημα.
- Με τέτοια ακριβώς σύνθεση στελέχωση και του Δικαστηρίου Αγωγών Κακοδικίας, που έχει γίνει περίπου ανέκδοτο με τις παγίως αθωωτικές αποφάσεις του για τους εγκαλούμενους δικαστές. Και νομοθετική πρόβλεψη να ταυτιστεί με κακοδικία η ουσιαστική αρνησιδικία, εκδηλούμενη δια της υπέρμετρης καθυστέρησης έκδοσης αποφάσεων, πολλώ δε μάλλον δια των «λευκών απεργιών» που ζήσαμε, με την αποτρόπαια πρακτική της μη δημοσίευσης αποφάσεων, επί μνημονίων.
- Εξαιρετικά περιοριστική και αυστηρή καταγραφή σε νόμο των λόγων αναβολών εκδίκασης. Επειδή δε «ανεξαρτησία» δεν σημαίνει «ανεξέλεγκτο», παροχή στη πολιτεία της δυνατότητας παραπομπής, με απόφαση του υπουργού Δικαιοσύνης, στο υπό τη νέα σύνθεσή του Δικαστήριο Αγωγών Κακοδικίας λειτουργών της Θέμιδας υπέρμετρα καθυστερούντων να εκδώσουν αποφάσεις. Αλλά και κρατικός έλεγχος στους δικαστές, εφέτες κατά το πλείστον, που ξεκινούν τις συνεδριάσεις μετά τις 10.00πμ. (ενώ στις 3.00μμ σταματάει η διαδικασία). Συνταγματική, δε, απαγόρευση απεργίας όλων των εμπλεκόμενων στην απονομή της Δικαιοσύνης παραγόντων, αφού συχνά «ωθούνται μπροστά» οι δικαστικοί γραμματείς.
- Επειδή η εσωτερική αλληλεγγύη «σπάει κόκκαλα» -πρώην υπουργός Δικαιοσύνης, με τον οποίο συζητούσα σε τηλεοπτική εκπομπή, ανέφερε «στον αέρα» περίπτωση προαγωγής σε αρεοπαγίτη προέδρου εφετών, που δεν είχε εκδώσει απόφαση σε καμία από τις κρίσιμες υποθέσεις με τις οποίες είχε χρεωθεί- συμμετοχή στα δικαστικά συμβούλια που κρίνουν τις προαγωγές και μη δικαστών, όπως γίνεται σε αρκετές χώρες. Ειδικά μη ασκούντων ενεργό δικηγορία καθηγητών νομικής.
Νομίζω πως οι ανωτέρω προτάσεις θα μπορούσαν να αναγνωστούν σαν ένα μικρό μανιφέστο για τη βελτίωση της ελληνικής Δικαιοσύνης, άρα για αποκατάσταση της κοινωνικής εμπιστοσύνης προς τον θεσμό, συνακόλουθα δε για την αποδυνάμωση της εναντίον του στρεφόμενης αντισυστημικής λογικής.
Νομίζω πως οι ανωτέρω προτάσεις θα μπορούσαν να αναγνωστούν σαν ένα μικρό μανιφέστο για τη βελτίωση της ελληνικής Δικαιοσύνης, άρα για αποκατάσταση της κοινωνικής εμπιστοσύνης προς τον θεσμό, συνακόλουθα δε για την αποδυνάμωση της εναντίον του στρεφόμενης αντισυστημικής λογικής.
