Τα τελευταία χρόνια οι ακραίες και ανεξέλεγκτες φωτιές (wildfires) συναντώνται σε όλο τον πλανήτη, στον Αμαζόνιο, στην Αλάσκα, στην Αυστραλία, στην Καλιφόρνια, στην Ευρώπη, στην Ινδονησία, στη Ρωσία, ρημάζοντας οικοσυστήματα, κοινότητες και οικονομίες. Οι περίοδοι των ανεξέλεγκτων φωτιών έχουν μεγαλώσει και τα φαινόμενα είναι πιο έντονα.
Οι φυσικές φωτιές είναι μέρος του οικοσυστήματός μας. Αν και μπορεί να είναι επικίνδυνες για τον άνθρωπο, οι μεγάλες πυρκαγιές διαδραματίζουν αναπόσπαστο ρόλο στη φύση. Με την καύση νεκρών ή αποσυντιθέμενων υλών, μπορούν να επιστρέψουν στο έδαφος τα παγιδευμένα διαφορετικά θρεπτικά συστατικά. Λειτουργούν επίσης ως απολυμαντικό, αφαιρώντας φυτά που μολύνονται από ασθένειες και επιβλαβή έντομα από ένα οικοσύστημα.
Αν και οι ακραίες και ανεξέλεγκτες φωτιές θεωρούνται φυσικές καταστροφές, μόνο ένα 10 με 15 % δημιουργείται από φυσικά αίτια. Το υπόλοιπο 85-90% οφείλεται στον ανθρώπινο παράγοντα – φωτιές που ξέσπασαν από τσιγάρο, σε ελεύθερο καμπινγκ, από μη ελεγχόμενη καύση και φυσικά από εμπρησμό.
Σύμφωνα με μελέτες οι φωτιές που σχετίζονται με τον ανθρώπινο παράγοντα είναι πολύ πιο καταστροφικές από αυτές που ξεκινούν από φυσικά αίτια, όπως πχ από μία αστραπή. Καίνε γρηγορότερα και καταστρέφουν περισσότερα δέντρα με αποτέλεσμα τα οικοσυστήματα να μην μπορούν να προσαρμοστούν σε αυτόν το ρυθμό απώλειας δέντρων. Ενδεικτικά, βάση έρευνας που διεξήχθη με τη βοήθεια δορυφορικών εικόνων, ο ανθρώπινος παράγοντας ευθύνεται για το 84% όλων των ανεξέλεγκτων πυρκαγιών των Ηνωμένων Πολιτειών και για το 97% αυτών που απείλησαν σπίτια.
«Μέχρι το 2100 ο κόσμος θα έχει 50% περισσότερες ανεξέλεγκτες φωτιές και οι κυβερνήσεις είναι ανέτοιμες», κρούει τον κώδωνα το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP), σε πρόσφατη έκθεσή του. Οι πυρκαγιές και η κλιματική αλλαγή «επιδεινώνονται αμοιβαία» και οι κυβερνήσεις καλούνται να μετατοπίσουν ριζικά τις επενδύσεις τους στις πυρκαγιές για να επικεντρωθούν στην πρόληψη και την ετοιμότητα.
Η δημοσίευση καλεί τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν μια νέα «Φόρμουλα Ετοιμότητας Πυρκαγιών» βάση της οποίας τα δύο τρίτα των δαπανών να αφιερώνονται στον σχεδιασμό, την πρόληψη, την ετοιμότητα και την ανάκαμψη, και το ένα τρίτο για την καταστολή. Στις μέρες μας, η άμεση ανταπόκριση στις πυρκαγιές λαμβάνει συνήθως πάνω από το 50% των σχετικών δαπανών, ενώ ο σχεδιασμός λαμβάνει λιγότερο από το ένα τοις εκατό.
Για να υπάρχει πρόληψη των πυρκαγιών χρειάζεται ένας συνδυασμός δεδομένων και επιστημονικών συστημάτων παρακολούθησης με εγχώρια γνώση και ισχυρότερη περιφερειακή και διεθνή συνεργασία.
Χρειαζόμαστε ένα παγκόσμιο πλαίσιο, όχι μόνο για να αντιμετωπιστούν οι φωτιές, αλλά και για να προετοιμαστούμε για τις πιο ισχυρές φωτιές που θα ακολουθήσουν. Η υφιστάμενη διεθνής συνεργασία είναι περισσότερο σε επίπεδο καταστολής και όχι σε επίπεδο πρόληψης.
Ένα πρώτο βήμα έγινε τον περασμένο Μάιο με τη διεξαγωγή του International Wildland Fire Conference στην Πορτογαλία με σκοπό να δημιουργηθεί ένα διακυβερνητικό πλαίσιο, το οποίο προτείνει έναν ενοποιημένο μηχανισμό υπό τα Ηνωμένα Έθνη για την εφαρμογή ενός προγράμματος εκτίμησης, διαχείρισης και αξιολόγησης κινδύνου πυρκαγιάς παγκοσμίως.
Πέραν της περιβαλλοντικής καταστροφής, οι ακραίες και ανεξέλεγκτες φωτιές έχουν σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Ενδεικτικά, σε παγκόσμιο επίπεδο, η μόλυνση της ατμόσφαιράς που δημιουργείται από τις ακραίες φωτιές σχετίζεται με 340.000 πρόωρους θανάτους. Οι ακραίες φωτιές το 20190-2020 στην Αυστραλία στοίχισαν 23 δις δολάρια σε άμεσα κόστη.
Επίσης, οι ακραίες πυρκαγιές επηρεάζουν δυσανάλογα τους οικονομικά ασθενέστερους, τους πιο ευάλωτους και τα φτωχότερα έθνη του κόσμου, τα οποία δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν στο οικονομικό κόστος και στη διαχείριση, για παράδειγμα των αποβλήτων και των μολυσμένων λεκανών απορροής. Οι κοινωνικές ανισότητες αυξάνονται. Στη Βραζιλία χιλιάδες αγρότες έχασαν τις δουλειές λόγω των πυρκαγιών.
Σε τοπικό επίπεδο γίνονται ορισμένες αξιόλογες προσπάθειες πρόληψης. Στην Καταλονία έχει γίνει μία πρωτοπόρα προσέγγιση (8) να δημιουργηθούν ζώνες ασφαλείας γύρω από κτήρια και οικισμούς που βρίσκονται στο όριο με αγριότοπους, μειώνοντας το περιβάλλον φορτίο καυσίμου που προκαλείται από τη μη διαχειριζόμενη βλάστηση.
Στα Κύθηρα η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, μαζί με το Ινστιτούτο Μεσογειακών & Δασικών Οικοσυστημάτων, πραγματοποιεί πιλοτική δράση για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών με την κινητοποίηση και συνεργασία του πληθυσμού, σε τρεις οικισμούς.
Αυτές οι προσπάθειες, αν και αξιέπαινες δεν επαρκούν. Ήδη από το 2011, έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος, αναφέρει ότι οι καμμένες εκτάσεις στην Ελλάδα υπολογίζεται, σύμφωνα με ένα σενάριο υψηλών εκπομπών, να αυξηθούν μέχρι 20% έως το 2100, με το κόστος της άμεσης πυρόσβεσης να ανέρχεται από 40 μέχρι 80 εκ. ευρώ. Στην ίδια έκθεση αναφέρεται ότι «δεδομένου ότι ο τουρισμός αποτελεί εξαιρετικά σημαντικό έσοδο για την Ελλάδα, προτείνεται ένας μακροπρόθεσμος στρατηγικός σχεδιασμός προκειμένου να αναβαθμιστεί το τουριστικό προϊόν της χώρας στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης κλιματικής αλλαγής».
Οι πρόσφατες τραγικές φωτιές στη Ρόδο και στην Κέρκυρα και σε ολόκληρη την Ελλάδα, αλλά και στη Μεσόγειο, όπου σε τέσσερις χώρες κάηκαν συνολικά περίπου 135.000 εκτάρια σε δώδεκα μέρες, υπογραμμίζουν την άμεση ανάγκη για ένα νέο σχεδιασμό πρόληψης των πυρκαγιών, τόσο σε τοπικό, εθνικό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο.
