Οι απανωτές κρίσεις εμποδίζουν κάθε φορά την Ευρώπη να δει τη μεγάλη εικόνα. Από τον πόλεμο στη Συρία ως την κρίση στον Έβρο και από την περιπέτεια της Λευκορωσίας ως τον πόλεμο στην Ουκρανία, σχεδόν όλα παράλληλα με την πανδημία, πολλοί ξεχνούν πως πολιτική είναι η τέχνη του προβλέπειν. Και όμως! Η επόμενη κρίση μπορεί να ξεσπάσει στα Βαλκάνια.
Πρώτα ήταν η μεταναστευτική κρίση ως αποτέλεσμα του πολέμου στη Συρία. Ακολούθησε η απόπειρα παραβίασης των ελληνικών συνόρων στον Έβρο. Μετά ήλθε η κρίση της Λευκορωσίας, με το Μινσκ να στέλνει μετανάστες στην καρδιά της Ευρώπης. Και τώρα, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία με 3,5 εκ. γυναικόπαιδα να έχουν ήδη εγκαταλείψει την καθημαγμένη χώρα.
Ωστόσο για τα Βαλκάνια τα σημάδια μιας νέας αστάθειας έχουν κάνει την εμφάνισή τους από καιρό. Με περισσότερο αδύναμους κρίκους την Βοσνία και το Κόσοβο.
Η Βοσνία δεν μπόρεσε ποτέ να σταθεί στα πόδια της. Και η Ρωσία δεν παραλείπει να δηλώνει την παρουσία της, υποστηρίζοντας τον Σερβοβόσνιο ηγέτη Μίλοραντ Ντόντικ.
Πριν από μερικούς μήνες, στην έκθεσή του προς τον ΟΗΕ, ο ύπατος εκπρόσωπος της διεθνούς κοινότητας στη Βοσνία Κρίστιαν Σμιτ ήταν σαφής: «Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη βρίσκεται αντιμέτωπη με την πιο σοβαρή υπαρξιακή απειλή της μεταπολεμικής περιόδου».
Σε μια χώρα που δεν έχει ποτέ ξεπεράσει την οικονομική κρίση και που συναποτελείται από τρία κράτη (Μουσουλάνοι Βόσνιοι, Ορθόδοξοι Σέρβοι και Καθολικοί Κροάτες), δεν υπήρχε αμφιβολία ότι οι εντάσεις δεν θα σταματούσαν ποτέ. Ο Σερβοβόσνιος πολιτικός Μίλοραντ Ντόντικ, ηγέτης της Σερβοβοσνιακής Δημοκρατίας από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, επιδιώκει σταθερά την απόσχιση της Republika Srpska και την ένωσή της με την Σερβία – αν και αρχικά είχε εμφανιστεί ως μετριοπαθής και είχε ταχθεί υπέρ της εφαρμογής της Συμφωνίας του Ντέιτον, με την οποία το 1995 τερματίστηκε ο βοσνιακός εμφύλιος. Σήμερα, υποστηρίζει πως η Συμφωνία δεν τηρείται από τα υπόλοιπα μέρη.
Όμηροι των εκβιασμών του Πούτιν
Όταν ο Ούγγρος πρωθυπουργός τον επισκέφθηκε στη Μπάνια Λούκα, απέφυγε να επισκεφθεί το Σεράγεβο. Αλλά αυτός που έχει δείξει το μεγαλύτερο «ενδιαφέρον» είναι ο Πούτιν που συστηματικά ζητά την απομάκρυνση του ύπατου εκπροσώπου Σμιτ από την περιοχή, εμποδίζοντάς τον ακόμη και να ενημερώσει το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Φάνηκε τότε ξεκάθαρα πως και στα Βαλκάνια, η διεθνής κοινότητα ήταν όμηρος των εκβιασμών του Πούτιν.
Την ίδια ώρα, η διστακτικότητα της Ευρώπης να ενσωματώσει τα Δυτικά Βαλκάνια – εξαιτίας κυρίως της αδυναμίας της να επιβάλει την εφαρμογή του Κράτους Δικαίου – οδηγεί την περιοχή στην ανασφάλεια και κάνει τους πολίτες της να βλέπουν με απογοήτευση το μέλλον. Και αυτό είναι βούτυρο στο ψωμί των εθνικιστών και, βέβαια, του Πούτιν, αλλά και του Ερντογάν και της Κίνας.
Ειδικά για τον Πούτιν και τον Ερντογάν το ιδανικό σενάριο θα ήταν να καταρρεύσει η Βοσνία, με αποτέλεσμα η μαύρη τρύπα των Βαλκανίων να γίνει ακόμη πιο χαώδης.
Ήδη, στις 11 Δεκεμβρίου 2021, το κοινοβούλιο των Σέρβων της Βοσνίας έδωσε στην κυβέρνηση περιθώριο έξι μηνών για να οργανώσει την αποχώρηση από τρεις κρίσιμους θεσμούς της Βοσνίας - τον στρατό, τη δικαιοσύνη και τη φορολογική διοίκηση.
Στο στόχαστρο και το Κόσοβο
Ανάλογη κατάσταση επικρατεί και στο Κοσσυφοπέδιο. Οι σχέσεις με την Σερβία έχουν επιδεινωθεί από τότε που η Πρίστινα έστειλε ειδικές αστυνομικές δυνάμεις στην βόρεια σερβική επαρχία, προκειμένου να ελέγχουν αν εφαρμόζεται η κυβερνητική απόφαση οι Σέρβοι οδηγοί να αλλάζουν προσωρινά τις σερβικές πινακίδες στα αυτοκίνητά τους κατά την είσοδό τους στο Κόσοβο.
Την ίδια ώρα, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει ανησυχήσει την κοσοβάρικη ηγεσία. Στις 17 Μαρτίου, με επιστολή της προς τον Πρόεδρο Μπάιντεν, η Κοσοβάρα Πρόεδρος Βιόσα Οσμάνι Σαντρίου ζήτησε βοήθεια προκειμένου η χώρα της να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, προειδοποιώντας για τις αποσταθεροποιητικές προσπάθειες της Μόσχας στο Κόσοβο και γενικά στα Βαλκάνια.
Όπως συγκεκριμένα έγραψε, η χώρα της είναι «εκτεθειμένη στις επίμονες προσπάθειες της Ρωσίας να βλάψει και να αποσταθεροποιήσει ολόκληρα τα Δυτικά Βαλκάνια».
Κάθε άλλο παρά τυχαίο είναι το γεγονός ότι τρεις ημέρες πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, έγινε γνωστό ότι ο Πούτιν σκόπευε να στείλει στο Βελιγράδι τον (από το 2008) πανίσχυρο γραμματέα του ρωσικού συμβουλίου ασφαλείας, Νικολάι Πατρούσεφ. Η επίσκεψη δεν πραγματοποιήθηκε τελικά λόγω της εισβολής. Σκοπός του ταξιδιού ήταν οι συζητήσεις να επικεντρωθούν στους ισχυρισμούς της Μόσχας ότι στην περιοχή του Ντονμπάς έφθαναν «μισθοφόροι» από την Αλβανία, το Κόσοβο και την Βοσνία. Την ίδια ώρα, από την άλλη πλευρά, ενισχύονταν οι φήμες ότι Σέρβοι μαχητές πολεμούσαν στο πλευρό των φιλορώσων στην περιοχή.
Στην ασφυκτική ρωσική αγκαλιά
Η Σερβία έχει δηλώσει ουδετερότητα στον πόλεμο, δεν ακολουθεί την Δύση στις κυρώσεις και δεν ευθυγραμμίζεται με την ΕΕ στην οποία θέλει να εισέλθει. Ο ίδιος ο πρόεδρος Βούτσιτς άνοιξε την προεκλογική περίοδο – οι εκλογές έχουν προσδιοριστεί για τις 3 Απριλίου – δηλώνοντας πως η χώρα του δεν θα επιδιώξει ποτέ να εισέλθει στο ΝΑΤΟ και θα διατηρήσει τους στενούς δεσμούς της με την Μόσχα και το Πεκίνο.
Σερβία και Ρωσία μάλιστα έχουν δημιουργήσει μια «ομάδα εργασίας» με σκοπό την καταπολέμηση των «πολύχρωμων επαναστάσεων» που θεωρούν ότι αποτελούν το όπλο της Δύσης στην «αποσταθεροποίηση των ελεύθερων χωρών».
Και αυτό σημαίνει ότι η ΕΕ δεν έχει κάνει αρκετά για να τραβήξει την Σερβία από την ασφυκτική ρωσική αγκαλιά.
Προφανώς δεν είναι αρκετό οι Δυτικοί απλά να κατηγορούν τη Μόσχα για ενίσχυση των εθνικισμών στα Βαλκάνια, όχι μόνο στην Βοσνία και στο Κόσοβο, αλλά και σε χώρες μέλη του ΝΑΤΟ, όπως το Μαυροβούνιο και τα Σκόπια.
Άλλωστε, η Μόσχα έχει δηλώσει πως Βοσνία, Σερβία και Κόσοβο δεν πρέπει να μπουν στην Βορειοατλαντική Συμμαχία.
Βοσνία Ερζεγοβίνη και Σερβία δεν λαμβάνουν μέρος στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας και αυτό από μόνο του δείχνει ότι υπάρχει πρόβλημα στην καρδιά των Βαλκανίων. Και κυρίως ότι η Ευρώπη καθυστέρησε δραματικά να ενσωματώσει το σύνολο της περιοχής, την ώρα που η Μόσχα καλοβλέπει μια αλλαγή συνόρων και στα Βαλκάνια.
Διαφωνίες στο Μαυροβούνιο
Στο Μαυροβούνιο, έχει ξεσπάσει πόλεμος μεταξύ πρεσβειών με την ρωσική να κατηγορεί την αμερικανική ότι πιέζει τους αξιωματούχους της χώρας να καταδικάσουν την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Η κοινή γνώμη είναι μοιρασμένη, καθώς στη χώρα υπάρχει μεγάλη σερβική κοινότητα που παραδοσιακά εμφανίζεται φιλορωσική.
Η Ποντγκόριτσα προσχώρησε στις ευρωπαϊκές κυρώσεις την 1η Μαρτίου και λίγο μετά η Ρωσία συμπεριέλαβε το Μαυροβούνιο στον κατάλογο των «εχθρών» της. Πλην όμως, η επιβολή των κυρώσεων καθυστερεί με διάφορες προφάσεις.
Ο ίδιος ο πρόεδρος Μίλο Τζουγκάνοβιτς έχει δηλώσει πως οι καθυστερήσεις βλάπτουν την εικόνα της χώρας και πλήττει την αξιοπιστία της ως μέλος του ΝΑΤΟ και μελλοντικό μέλος της ΕΕ.
Το όλο θέμα προκάλεσε τριβές μεταξύ των υπουργών και αποδόθηκε σε διαφωνίες στο εσωτερικό της κυβέρνησης συνεργασίας. Το μικρότερο κυβερνητικό κόμμα («Μαύρο και Λευκό» υποστηρίζει την άμεση εφαρμογή των κυρώσεων, αλλά το φιλοσερβικό Δημοκρατικό Μέτωπο διαφωνεί, υποστηρίζοντας ότι θα καταστρέψουν τις σχέσεις με την Ρωσία.
Νέος γύρος ανάμεσα σε Σόφια και Σκόπια
Στα Σκόπια η κυβέρνηση ευθυγραμμίστηκε πλήρως με τις ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Ήδη από τις 28 Φεβρουαρίου ανακοίνωσε πως αποστέλλει και στρατιωτικό εξοπλισμό και αμυντικό υλικό «σύμφωνο με τα αιτήματα της Ουκρανίας». Συμφώνησαν όλοι πλην του μικρού αριστερού κόμματος «Λέβιτσα», που για την εισβολή προτιμά να χρησιμοποιεί το ρωσικό λεκτικό «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», υιοθετώντας παράλληλα και το «επιχείρημα» περί «αποναζιστικοποίησης» της Ουκρανίας.
Ο πόλεμος οδήγησε και σε ανταλλαγή πυρών με την Βουλγαρία, η οποία θέτει βέτο στην ευρωπαϊκή πορεία της χώρας. Στα Σκόπια πολλοί είναι εκείνοι - ανάμεσά τους ο αρχηγός του VMRO Κρίστιαν Μίτσκοτσκι - παραλληλίζουν τη στάση της Ρωσίας έναντι της Ουκρανίας με αυτήν της Βουλγαρίας έναντι των Σκοπίων.
Από την πλευρά της η Σόφια μιλά για «προκλητική και κακόβουλη αντιβουλγαρική προπαγάνδα», με το βουλγαρικό υπουργείο των Εξωτερικών να μιλά σε ανακοίνωσή του για «σκόπιμη κατάχρηση των τραγικών γεγονότων στην Ουκρανία με αλαζονικό και ανήθικο τρόπο».
Διαφωνίες έχουν εμφανιστεί και μεταξύ των ιστορικών και επιστημόνων: Ο Ιβαήλο Ντίτσεφ, καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Σόφιας δηλώνει ότι τα βουλγαρικά επιχειρήματα είναι παρόμοια με αυτά του Πούτιν ότι «αυτή είναι μια χώρα που κατασκευάστηκε από την Κομιντέρν, χωρίς δική της ταυτότητα, όπου όλοι μιλούν βουλγαρικά». Από την άλλη πλευρά, ο επικεφαλής της κοινής ομάδας που ερευνά τα ιστορικά ζητήματα μεταξύ των δύο χωρών Άνγκελ Ντιμιτρόφ υποστηρίζει πως ο πόλεμος στην Ουκρανία αποδεικνύει γιατί η Βουλγαρία πρέπει να επιμείνει στο βέτο της, καθώς Βελιγράδι και Σκόπια θα λειτουργούσαν στο εσωτερικό της ΕΕ ως ρωσικός δούρειος ίππος.
Το σχέδιο της Μόσχας για τα Βαλκάνια
Σύμφωνα με το ρωσικό σχέδιο, στην περιοχή πρέπει να δημιουργηθούν τρία μεγάλα κράτη (Σερβία, Αλβανία και Κροατία) που θα απορροφούσαν τα μικρότερα (Μαυροβούνιο, Βοσνία, Σκόπια και Κόσοβο). Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε αναμφίβολα στην έκρηξη ενός νέου πολέμου στα Βαλκάνια.
Είναι πλέον προφανές πως η ΕΕ πρέπει να εγκαταλείψει την ραθυμία της και να προχωρήσει σε άμεσες λύσεις. Διαφορετικά, όπως υποστηρίζουν οι πιο απαισιόδοξοι, ο Πούτιν θα επιχειρήσει να μετατρέψει τα Βαλκάνια στην επόμενη Ουκρανία – έστω και με διαφορετικά μέσα.
Ο πιο εύθραυστος στόχος είναι ασφαλώς η Βοσνία. Αν η χώρα «σπάσει» τότε η επιστροφή στις ένοπλες συγκρούσεις είναι βέβαιη. Πολύ περισσότερο που μετά την Συμφωνία του Ντέιτον, η χώρα χωρίστηκε και σε δέκα διαφορετικά καντόνια, το καθένα από τα οποία έχει δικό του Σύνταγμα, υπουργεία και εκπαιδευτικά συστήματα. Με λίγα λόγια, υπάρχει όλο το υλικό για να ξεσπάσουν μια σειρά από εμφύλιοι πόλεμοι.
Η κατάσταση βόλευε από την αρχή την Ρωσία. Και αν χειροτερέψει θα την βολέψει ακόμη περισσότερο, καθώς αναζητά αναχώματα και «μαξιλάρια» ανάμεσα στο ΝΑΤΟ και στις σφαίρες επιρροής της.
*Βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών, υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, δημοσιογράφος
