Γνωστό αντιμνημονιακό σύνθημα που δονούσε τις πλατείες των Αγανακτισμένων για να υποστηρίξει ότι ακόμα και το 2013 συνεχίζαμε να έχουμε χούντα, αλλά τόσο αληθινό ως δήλωση. Η Χούντα τελείωσε το 1974, μετά από την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο και την ανικανότητά της να διαχειρισθεί την κρίση. Όμως ενώ όλοι ήξεραν αυτό το προφανές αίτιο της πτώσης της, στη μεταχουντική δημόσια σφαίρα επικράτησε η πεποίθηση ότι ήταν το Πολυτεχνείο η αιτία της πτώσης του καθεστώτος - μία ημι-αλήθεια, καθώς το Πολυτεχνείο επέφερε την πτώση του καθεστώτος Παπαδόπουλου και την εγκαθίδρυση του καθεστώτος Ιωαννίδη, μια πολύ πιο σκληρή χούντα στρατιωτικών που εμπνεόταν σίγουρα από το Νασερικό καθεστώς της Αιγύπτου, και ίσως από το φασιστικό καθεστώς του Φράνκο.
Τότε, γιατί επικράτησε το αφήγημα περί Πολυτεχνείου; Διότι όλοι βολεύονταν με αυτό. Η καθεστηκυία τάξη, για να εξορκίσει το βαρύ ψυχολογικό τραύμα της ήττας αλλά και για να αποποιηθεί των ευθυνών της κυπριακής τραγωδίας, και τη σκανδαλώδη απουσία στρατιωτικής ενίσχυσης του νησιού. Και οι αριστεροί, διότι η δική τους «πρωτοπορία» «απεδείκνυε» μέσω της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου τη δύναμη της λαϊκής αντίστασης.
Για να το πούμε διαφορετικά: ο Ιδρυτικός Μύθος ενός πολιτεύματος πολύ δύσκολα μπορεί να είναι μια στρατιωτική ήττα ιστορικών διαστάσεων - είναι πολύ βαρύ και πολύ αρνητικό αφήγημα για μια Δημοκρατία. Αντίθετα, ο «ξεσηκωμένος λαός» (δεξιοί και αριστεροί «που βρέθηκαν μαζί μέσα στο Πολυτεχνείο») ταίριαζε απόλυτα με ένα λογοπλαίσιο που αφηγείται χρονικά την επιβολή των κακών, την αντίσταση των καλών, και μέσα από την θυσία τους, την λύτρωση και τον θρίαμβό τους.
Έτσι λοιπόν προέκυψε άνευ εμποδίων ο Μύθος του Πολυτεχνείου, όπου ο όρος «Μύθος» δεν δηλώνει ένα ψέμα, δηλαδή ένα μύθευμα, αλλά “Μία ιστορία γεγονότων, φαινομενικά ιστορικών, που ενσωματώνει υπερφυσικές καταστάσεις, συνδέει το εμμενές με το επέκεινα, και εξηγεί την προέλευση μίας πολιτισμικής κατάστασης” (Robert Bellah, The Broken Covenant, 1975). Με άλλα λόγια, ένας Μύθος αποτελεί ένα αφήγημα υπερβατικών διαστάσεων που νομιμοποιεί συμπεριφορές και θεσμούς οι οποίοι εμπνέονται από αξίες, συλλογικές αναπαραστάσεις και επιτελέσεις με τις οποίες έχει πλαισιωθεί αυτό το, υπερφυσικό πια, γεγονός. Ακριβώς όπως συνέβη στην Μεταπολιτευτική Ελλάδα όπου η Εξέγερση του Πολυτεχνείου νομιμοποιούσε συλλήβδην τόσο κυβερνητικές πολιτικές λαϊκιστικού χαρακτήρα, όσο και την εκ των κάτω άρνηση συμμόρφωσης σε κυβερνητικές πολιτικές.
Ποιο είναι το χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει τον Μύθο από ένα κανονικό γεγονός; Ότι θεωρείται βέβηλη η αμφισβήτηση, η διερεύνηση, ακόμη και η «αποδόμησή» του – η συμπεριφορά προς αυτό ως να ήταν ένα γεγονός ανθρώπινων διαστάσεων και αντιφατικών αποτελεσμάτων (όπως συμβαίνει με κάθε κανονικό γεγονός) – ακόμη και υποβάθμισής του. Αυτό ακριβώς έπραξε ο Άγγελος Συρίγος στην Βουλή, υποστηρίζοντας το αυτονόητο: Ότι η Χούντα δεν τελείωσε το 1973 λόγω Πολυτεχνείου, αλλά το 1974 λόγω της εισβολής στην Κύπρο. Και ότι η Χούντα δεν αντιμετώπισε παλλαϊκή αντίσταση, αλλά μεμονωμένες προσωπικές, ηρωικές, αντιστάσεις (αν αντιμετώπιζε παλλαϊκή αντίσταση, θα είχε καταρρεύσει άμεσα και όχι σε επτά χρόνια). Και πολύ εύλογα και κατανοητά δέχθηκε επίθεση από όλη την εντός του Κοινοβουλίου αριστερά. Διότι, χωρίς τον Μύθο του Πολυτεχνείου, τι θα απογίνει το αφήγημα της ηρωικής Αριστεράς;
* Ο Μανούσος Μαραγκουδάκης είναι Καθηγητής Συγκριτικής Κοινωνιολογίας του Πολιτισμού, Πρόεδρος του Τμήματος Κοινωνιολογίας, Καθηγητής Συγκριτικής Κοινωνιολογίας του Πολιτισμού και Διευθυντής του Διεθνούς Θερινού Σχολείου Cultural Trauma
