Στο καλό σενάριο, ο πόλεμος θα τελειώσει σχετικά σύντομα και την απότομη βουτιά των οικονομιών στο πρώτο εξάμηνο του 2022, θα διαδεχθεί η ανάκαμψη, πιο δυναμικά από το 2023 και μετά. Στο κακό ωστόσο σενάριο που ο πόλεμος θα έχει διάρκεια, η αβεβαιότητα θα παραμείνει, μαζί της και η παγίωση υψηλών τιμών στην ενέργεια για καιρό. Σε μια τέτοια περίπτωση, η Ευρώπη θα βρεθεί αντιμέτωπη με έναν ασύμμετρο οικονομικό πόλεμο, και ακριβώς επειδή θα μεγαλώσει ο κίνδυνος ενός νέου κύματος κρίσεων χρέους, όπως εκτιμά στο Liberal o αναλυτής του Bruegel, Ζολτ Ντάρβας, θα χρειαστεί ένα νέο πανευρωπαϊκού Ταμείο, ώστε να μειωθεί το βάρος που σηκώνουν οι χώρες από τις υψηλές τιμές.
Θεωρεί μετά βεβαιότητας ότι η οικονομία και το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ρωσίας θα καταρρεύσουν και ότι η χώρα θα αποκοπεί από την παγκόσμια οικονομία, εφόσον διατηρηθούν επί μακρόν οι κυρώσεις που της έχουν επιβληθεί. «Είναι απλώς θέμα χρόνου πότε οι πολίτες θα αρχίσουν να σπεύδουν μαζικά για αναλήψεις στις ρωσικές τράπεζες, οδηγώντας τις σε χρεοκοπία», σημειώνει, προσθέτοντας ότι ακριβώς επειδή θα σταματήσουν να εξάγονται στην Ρωσία προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, αργά ή γρήγορα οι ρωσικές βιομηχανίες θα πάψουν να παράγουν βασικό ηλεκτρονικό εξοπλισμό, όπως υπολογιστές. Επίσης, τα αεροσκάφη Boeing που ανήκουν σε ρωσικές αεροπορικές εταιρείες δεν θα είναι σε θέση να πετούν ούτε εντός της Ρωσίας.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
Η ΕΕ επεξεργάζεται μια σειρά μέτρων απέναντι στην ενεργειακή ακρίβεια. Την ίδια στιγμή οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ανακοινώνουν γενναία πακέτα στήριξης νοικοκυριών και επιχειρήσεων, διογκώνοντας αναγκαστικά το έλλειμμα, χωρίς ουδείς να γνωρίζει για πόσο καιρό θα χρειαστεί αυτή η πολιτική. Σας φοβίζει μια νέα κρίση χρέους;
Το βασικό ζήτημα είναι η διάρκεια, η σοβαρότητα και η έκταση του πολέμου και οι οικονομικές του επιπτώσεις στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο μιας πιθανής νέας κρίσης χρέους και αναφορικά με τον αντίκτυπο του πολέμου στο ΑΕΠ, αυτό που με ανησυχεί περισσότερο είναι το εξής : Μια ενδεχόμενη ύφεση θα αύξανε τα δημοσιονομικά ελλείμματα, θα μείωνε τα φορολογικά έσοδα και θα μεγέθυνε τις πληρωμές επιδομάτων ανεργίας. Ο παραπάνω συνδυασμός προφανώς και θα ανησυχούσε τις αγορές.
Προς ώρας πάντως, πέραν των προβλημάτων που συνεπάγεται η αύξηση του πληθωρισμού, αυτή φέρνει και περισσότερα φορολογικά έσοδα. Και τόσο μεγάλες αυξήσεις στα έσοδα παρέχουν επιπλέον χρηματοδότηση για τη στήριξη του κόστους ενέργειας των καταναλωτών.
Τρία σενάρια μπορώ να δω ως προς τις οικονομικές επιπτώσεις, πάντα σε συνάρτηση με τη διάρκεια του πολέμου. Στο πρώτο, εφόσον ο πόλεμος τελειώσει μέσα στους επόμενους μήνες, τότε μια απότομη βουτιά στο πρώτο εξάμηνο του 2022, θα ακολουθήσει ανάκαμψη το επόμενο έτος. Η επίπτωση στο ευρωπαϊκό ΑΕΠ θα είναι βραχύβια. Σε ένα τέτοιο σενάριο, μια νέα κρίση χρέους συγκεντρώνει μικρές πιθανότητες.
Στο δεύτερο σενάριο, ο πόλεμος θα έχει διάρκεια, άρα μεγαλώνει η αβεβαιότητα και η διάρκεια των υψηλών τιμών στην ενέργεια. Σε μια τέτοια περίπτωση, οι αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία θα διαρκέσουν περισσότερο και πιθανότατα θα φέρουν ύφεση, πιέζοντας τους προϋπολογισμούς των κρατών μελών της ΕΕ.
Μπροστά στον ασύμμετρο οικονομικό αντίκτυπο του πολέμου στις χώρες της ΕΕ και ακριβώς επειδή θα μεγαλώσει ο κίνδυνος ενός νέου κύματος κρίσεων χρέους, δεν θα απέκλεια η Ευρώπη να οδηγηθεί στη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού Ταμείου, ώστε να μειωθεί το βάρος που σηκώνουν οι χώρες από τις υψηλές τιμές της ενέργειας.
Το χειρότερο σενάριο είναι ακραίο, απόλυτα καταστροφικό, αλλά θεωρητικά υπάρχει και αφορά το ενδεχόμενο μιας στρατιωτικής σύγκρουσης της Ρωσίας με χώρα μέλος του ΝΑΤΟ. Σε ένα τέτοιο σενάριο προφανώς και δεν μπορούν να γίνουν εκτιμήσεις, οι καταστροφές θα ήταν τεράστιες, με τις οικονομικές επιπτώσεις σε μια ανάλογη περίπτωση να μεγεθύνονται από μια νέα κρίση χρέους στις υπερχρεωμένες ευρωπαϊκές χώρες.
Στην πλειοψηφία τους πάντως οι αναλυτές προβλέπουν ότι ακόμη και αν τελειώσει αύριο ο πόλεμος, οι τιμές ενέργειας θα παγιωθούν σε υψηλά επίπεδα, λίγο κάτω από τα σημερινά και πάντως πολύ υψηλότερα από αυτά προ ενός έτους. Πόσο βιώσιμο είναι αυτό το επίπεδο τιμών;
Τα προβλήματα στις αγορές ενέργειας είναι δομικά, αστάθεια και έντονες διακυμάνσεις υπήρχαν και πριν το πόλεμο, με τις απότομες μεταβολές να επηρεάζονται κάθε φορά που μπαίνει στο τραπέζι το σενάριο πιθανής διακοπής των ρωσικών εξαγωγών ενέργειας στην Ευρώπη.
Τις τελευταίες ημέρες, τόσο οι τιμές του φυσικού αερίου όσο και του πετρελαίου μειώθηκαν πολύ, πιθανώς λόγω της αυξανόμενης ελπίδας για κατάπαυση του πυρός και της πολιτική της ΕΕ για απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο, σε συνδυασμό με τα σενάρια για επιβολή κυρώσεων στις εισαγωγές ενέργειας από τη Ρωσία.
Είναι αδύνατο να προβλεφθεί σε ποιο επίπεδο θα διαμορφωθούν οι ενεργειακές τιμές μετά το πόλεμο. Ωστόσο, τα νέα επίπεδα τιμών είναι πολύ πιθανό να είναι υψηλότερα από τα ιστορικά χαμηλά του περασμένου έτους. Σημειωτέον πάντως ότι η πράσινη μετάβαση δεν πρόκειται να γίνει με χαμηλές τιμές ενέργειας. Βιομηχανίες και καταναλωτές θα έχουν κίνητρο να μειώσουν τη ζήτηση και να αντικαταστήσουν τον άνθρακα με καθαρή ενέργεια μόνο εάν ανέβουν οι τιμές. Σίγουρα, μόνιμα υψηλότερες τιμές ενέργειας και μια επιταχυνόμενη πράσινη μετάβαση θα επιβράδυνε αρχικά την ανάπτυξη, αλλά τελικά είναι ο μόνος τρόπος για να απαλλαγούμε από την ενεργειακή μας εξάρτηση από τη Ρωσία.
Πόσο πιθανός είναι ο κίνδυνος στασιμοπληθωρισμού;
Μια βασική διαφορά από τη δεκαετία του 1970 είναι ότι τώρα έχουμε μια εναλλακτική: Την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι τιμές των φωτοβολταϊκών, των ανεμογεννητριών και των αντλιών θερμότητας μειώθηκαν δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες. Η καινοτομία συνεπάγεται νέες, πιο αποτελεσματικές τεχνολογίες. Έτσι, ενώ οι υψηλότερες τιμές της ενέργειας θα επιβράδυναν προσωρινά την ανάπτυξη, και σε συνδυασμό και με τις δυσμενείς επιπτώσεις του πολέμου, θα μπορούσαν να οδηγήσουν ακόμη και σε ύφεση σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, θεωρώ χαμηλή την πιθανότητα επανάληψης του στασιμοπληθωρισμού της δεκαετίας του 1970 χαμηλό.
Ποιες οι προβλέψεις σας για την πορεία της ρωσικής οικονομίας;
Η οικονομία και το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ρωσίας είναι βέβαιο ότι θα καταρρεύσουν. Εφόσον οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί μέχρι στιγμής στη Μόσχα διατηρηθούν επί μακρόν, τότε η χώρα θα αποκοπεί από την παγκόσμια οικονομία. Οι διασυνοριακές χρηματοοικονομικές συναλλαγές έχουν ήδη διακοπεί και είναι απλώς θέμα χρόνου πότε οι πολίτες θα αρχίσουν να σπεύδουν μαζικά για αναλήψεις στις ρωσικές τράπεζες, οδηγώντας τις σε χρεοκοπία.
Προϊόντα υψηλής τεχνολογίας θα σταματήσουν να εξάγονται στη Ρωσία, γεγονός που σημαίνει ότι αργά ή γρήγορα οι ρωσικές βιομηχανίες θα πάψουν να παράγουν βασικό ηλεκτρονικό εξοπλισμό, όπως υπολογιστές. Επίσης, τα αεροσκάφη Boeing που ανήκουν σε ρωσικές αεροπορικές εταιρείες δεν θα είναι σε θέση να πετούν ούτε εντός της Ρωσίας. Εκατοντάδες ξένες εταιρείες απέσυραν ή ανέστειλαν τις δραστηριότητές τους στη Ρωσία, γεγονός που μεταφράζεται σε άμεση και ταχεία αύξηση της ανεργίας.
Σίγουρα, υπάρχει ένα ευνοϊκό σενάριο, αν και με μικρή πιθανότητα. Να απομακρυνθεί από την εξουσία ο Πρόεδρος Πούτιν, να αναδειχθεί ένα άλλο καθεστώς που θα τερματίσει τον πόλεμο και θα αποκαταστήσει την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Σε ένα τέτοιο σενάριο, οι ρωσικές κυρώσεις θα μπορούσαν να τελειώσουν νωρίτερα του αναμενόμενου και η ζημιά για τη ρωσική οικονομία θα περιορίζονταν.
Μπορείτε να φανταστείτε την παγκόσμια οικονομία να λειτουργεί για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς τη Ρωσία;
Η Ρωσία αποτελεί ένα σημαντικό προμηθευτής πετρελαίου, άνθρακα, φυσικού αερίου, σιτηρών και άλλων τροφίμων. Εάν όμως η Ευρώπη, η περιοχή που εξαρτάται περισσότερο από τη Ρωσία, βρει εναλλακτικές λύσεις για την αντικατάσταση καταρχήν των ρωσικών ποσοτήτων ενέργειας, η παγκόσμια οικονομία θα συνεχίσει να αναπτύσσεται και χωρίς τη Ρωσία.
