Tης Νεφέλης Μπόνη - Καζαντζίδου
Η πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση ασθενούς με AIDS καταγράφηκε το 1981 στις Ηνωμένες Πολιτείες και για αρκετά χρόνια δεν υπήρχε αποτελεσματική θεραπεία, ενώ οι φορείς του ιού HIV και οι ασθενείς με AIDS υπέφεραν αδίκως από το στίγμα και τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Η 1η Δεκεμβρίου έχει θεσπιστεί ως παγκόσμια ημέρα κατά του AIDS, προωθώντας την ενημέρωση γύρω από τον ιό και το σύνδρομο επίκτητης ανοσοανεπάρκειας. Πώς λειτουργεί, όμως, αυτός ο εχθρός του ανθρώπινου σώματος; Και τι σημαίνει να είναι κανείς φορέας του ιού στις μέρες μας;
Σήμερα, 36,7 εκατομμύρια άνθρωποι σ' όλο τον κόσμο είναι οροθετικοί, ανάμεσά τους και 2,1 εκατομμύρια παιδιά. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία του Κέντρου Ελέγχου & Πρόληψης Νοσημάτων, 15.966 άτομα έχουν διαγνωστεί ως φορείς του ιού από το 1981 μέχρι σήμερα.
Το πιο ελπιδοφόρο στατιστικό στοιχείο είναι ότι, μετά το 2001, με την ανάπτυξη των εξαιρετικά αποτελεσματικών αντιρετροϊκών θεραπειών, το ποσοστό των φορέων του ιού που εμφανίζει ανοσοανεπάρκεια μειώθηκε κατακόρυφα: από τους 15.966, μόνο 3.964 έχουν μέχρι σήμερα διαγνωστεί με AIDS, με τους θανάτους να φτάνουν τους 1.964.
Η αντιρετροϊκή θεραπεία έχει καταφέρει να καθυστερήσει σημαντικά την εξέλιξη της νόσου - με έγκαιρη διάγνωση ένα οροθετικό άτομο μπορεί πλέον να ζήσει πολλά χρόνια χωρίς να εμφανίσει AIDS, ενώ η χρήση κατάλληλων προφυλάξεων αποτρέπει τη μετάδοση. Ο ιός μεταδίδεται μέσω κολπικών και σπερματικών υγρών, του αίματος και του μητρικού γάλακτος, ενώ η ανάπτυξη ευαίσθητων μεθόδων ανίχνευσης του ιού έχει περιορίσει στο ελάχιστο τα περιστατικά μετάδοσης της ασθένειας από νοσοκομειακή μετάγγιση. Η πιο σημαντική πρόληψη θεωρείται η χρήση προστασίας κατά τη σεξουαλική επαφή.
Πώς, όμως, καταφέρνει ο ιός να παροπλίσει το ανοσοποιητικό σύστημα; Τα διάφορα στελέχη του ιού HIV στοχεύουν κύτταρα του αίματος που είναι απαραίτητα για την προστασία του οργανισμού από λοιμώξεις, κυρίως τα CD4+ βοηθητικά T λεμφοκύτταρα, τα οποία -μετά την αναγνώριση ενός παθογόνου- ενισχύουν την απόκριση του οργανισμού εκκρίνοντας ουσίες που «ειδοποιούν» τα υπόλοιπα κύτταρα του ανοσοποιητικού.
Ο ιός HIV εισβάλλει στα Τ λεμφοκύτταρα, αλληλεπιδρώντας κυρίως με τον υποδοχέα CD4 μέσω πρωτεϊνών που διαθέτει στο εξωτερικό του περίβλημα. Στη συνέχεια εισάγει στο κύτταρο το γενετικό του υλικό (ριβονουκλεϊκό οξύ/RNA) και το ένζυμο αντίστροφη μεταγραφάση, που είναι απαραίτητο για να μετατρέψει το RNA σε DNA, ώστε να χρησιμοποιήσει τους μηχανισμούς του κυττάρου για να αναπαραχθεί και να μολύνει όλο και περισσότερα κύτταρα.
Η ικανότητα συνεχούς μετάλλαξης του ιού, του επιτρέπει να αποφεύγει την ανίχνευση από το ανοσοποιητικό σύστημα. Όταν τα επίπεδα του ιού ξεφεύγουν από τα όρια, το ανοσοποιητικό καταρρέει, καθιστώντας τον οργανισμό ευάλωτο σε ευκαιριακές λοιμώξεις.
Σήμερα, η συνήθης θεραπεία των οροθετικών ατόμων είναι ένα κοκτέιλ αντιρετροϊκών φαρμάκων-αναστολέων της αλληλεπίδρασης του ιού με τους υποδοχείς των κυττάρων, της αντίστροφης μεταγραφάσης, της ενσωμάτωσης του γενετικού υλικού του ιού στο DNA του κυττάρου ή της σύνθεσης του περιβλήματος των νέων ιών. Τα φάρμακα αυτά εμποδίζουν τον πολλαπλασιασμό του ιού, αποτρέποντας την εκδήλωση του AIDS.
Πόσο κοντά βρισκόμαστε στην πλήρη θεραπεία;
Οι προσπάθειες για την ανάπτυξη προληπτικού εμβολίου είναι, μέχρι στιγμής, ανεπιτυχείς, ενώ συνεχίζονται οι έρευνες για την ανάπτυξη ανοσοθεραπειών, χρησιμοποιώντας αντισώματα τα οποία στοχεύουν πρωτεΐνες του ιού. Έχουν καταγραφεί περιπτώσεις ατόμων που, ενώ είναι φορείς του ιού, ελέγχουν τα επίπεδά του χωρίς θεραπεία, λόγω της ύπαρξης συγκεκριμένων μεταλλάξεων σε γονίδια πρωτεϊνών τα οποία σχετίζονται με την εξάπλωσή του.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του «ασθενούς του Βερολίνου», του οροθετικού Τίμοθι Ρέι Μπράουν. Έπειτα από μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων για τη θεραπεία οξείας μυελοειδούς λευχαιμίας, το 2007, από δότη με συγκεκριμένη μετάλλαξη στον υποδοχέα CCR5 των Τ λεμφοκυττάρων που αποτρέπει την αλληλεπίδραση του ιού, ο Μπράουν έχει μη ανιχνεύσιμα επίπεδα του HIV τα τελευταία δέκα χρόνια, χωρίς θεραπεία.
Έξι ακόμα άτομα έχουν «θεραπευθεί» από τον ιό, έπειτα από μεταμόσχευση που οδήγησε σε εξάλειψη των ανοσοποιητικών κυττάρων του ασθενούς και αντικατάστασή τους από αυτά του δότη. Προς το παρόν, η αντιρετροϊκή θεραπεία είναι το πιο αποτελεσματικό όπλο ενάντια στο AIDS, την ασθένεια που μαστίζει τον δυτικό κόσμο, αλλά κυρίως την αφρικανική ήπειρο. Το πιο σημαντικό όπλο, όμως, παραμένει η πρόληψη!
* Οι συνεργάτες του μη κερδοσκοπικού οργανισμού επικοινωνίας επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό SciCo παρουσιάζουν με απλά λόγια ένα θέμα που φέρνει την επιστήμη πιο κοντά μας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», αρ. φύλλου 10.
