Της Κωνσταντίνας Χούτα
Η γνώση μιας επιπλέον γλώσσας σίγουρα αποτελεί πλεονέκτημα σ' έναν κόσμο σαν τον σημερινό, όπου συνυπάρχουν διαφορετικές κουλτούρες και οι γλώσσες ανακατεύονται, δημιουργώντας ένα πολύγλωσσο περιβάλλον. Πέρα από τα κοινωνικά και επαγγελματικά οφέλη της γνώσης επιπλέον γλωσσών, υπάρχει ένας ακόμα λόγος για να στραφείτε σ' αυτές: μελέτες αποδεικνύουν ότι οι δίγλωσσοι εμφανίζουν ενισχυμένες εγκεφαλικές και γνωσιακές λειτουργίες. Η διγλωσσία ενισχύει την ικανότητα συγκέντρωσης και επίλυσης προβλημάτων, βελτιώνει τη μνήμη, ενώ καθυστερεί τη γήρανση του εγκεφάλου και την εμφάνιση νόσων όπως το Αλτσχάιμερ.
Η Ellen Bialystok, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Γιορκ στον Καναδά και η Ana Ines Ansaldo, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ, κατέληξαν έπειτα από πολύχρονη έρευνα στο συμπέρασμα ότι η πολυγλωσσία διαμορφώνει τον εγκέφαλο με τέτοιον τρόπο, ώστε να αντιμετωπίζει αποτελεσματικότερα τις ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση και, επιπλέον, δημιουργεί «γνωσιακό απόθεμα». Λόγω των πολύπλοκων νοητικών λειτουργιών, τις οποίες εξασκούν οι δίγλωσσοι κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ο εγκέφαλός τους έχει δημιουργήσει περισσότερες συνδέσεις ανάμεσα στους νευρώνες του. Ετσι, όταν προσβληθεί από μία νόσο σαν το Αλτσχάιμερ, διαθέτει εναλλακτικά νευρωνικά δίκτυα, τα οποία χρησιμοποιεί στη θέση των εγκεφαλικών κυττάρων που υφίστανται βλάβη.
Για να διατηρηθεί μία σχετική ισορροπία μεταξύ των δύο γλωσσών, ο δίγλωσσος εγκέφαλος βασίζεται στο «εκτελεστικό σύστημα», το οποίο χρησιμοποιώντας ευρύ φάσμα δεξιοτήτων βοηθά τον ομιλητή να «μπλοκάρει» τις άσχετες πληροφορίες και να εστιάζει στο έργο που θέλει να εκτελέσει εκείνη τη στιγμή. Επειδή και τα δύο γλωσσικά συστήματα ενός δίγλωσσου ατόμου είναι πάντα ενεργά και ανταγωνίζονται το ένα το άλλο, το άτομο χρησιμοποιεί συνεχώς αυτόν τον μηχανισμό. Αυτή η συνεχής χρήση βελτιώνει το «εκτελεστικό σύστημα» του εγκεφάλου και λειτουργεί σαν ένα είδος εγκεφαλικής «γυμναστικής», που οδηγεί σε μεγαλύτερη νοητική ευελιξία. «Επειτα από χρόνια καθημερινής προσπάθειας να ισορροπήσουν τις δύο γλώσσες και να μειώσουν την παρεμβολή της μιας στην άλλη, οι δίγλωσσοι γίνονται άριστοι στην επιλογή των σχετικών πληροφοριών, αγνοώντας στοιχεία που μπορεί να τους αποσπάσουν την προσοχή κατά τη διεκπεραίωση μιας εργασίας» τονίζει η δρ Ansaldo. Αυτό γίνεται εμφανές σε απλές καθημερινές δραστηριότητες, όπως στην οδήγηση, στην επίλυση μαθηματικών προβλημάτων ή στην απομνημόνευση πληροφοριών.
Αδιαμφισβήτητα, μεγαλύτερα οφέλη σε γνωσιακό επίπεδο βιώνουν τα άτομα που από την αρχή της ζωής τους βρέθηκαν σε ένα δίγλωσσο περιβάλλον κι έμαθαν να χρησιμοποιούν ταυτόχρονα τις δύο γλώσσες. Παρ'' όλα αυτά, το ενθαρρυντικό είναι ότι ανάλογα οφέλη απολαμβάνουν και άτομα που έμαθαν μια ξένη γλώσσα σε μεγαλύτερη ηλικία, ακόμα κι αν η νοητική «ενίσχυση» που δέχονται δεν είναι τόσο έντονη όσο στους δίγλωσσους. «Μάθετε μια ξένη γλώσσα σε οποιαδήποτε ηλικία, όχι για να γίνετε δίγλωσσοι, αλλά για να παραμείνετε σε πνευματική εγρήγορση» συμβουλεύει η δρ Bialystok.
Τo «τίμημα» των δίγλωσσων
Επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι δεν είναι όλα εύκολα και συναρπαστικά στον κόσμο των δίγλωσσων, καθώς η ευκολία με την οποία «περνούν» από τη μια γλώσσα στην άλλη έχει και κάποιο τίμημα. Σίγουρα, σε όλους μας έχει συμβεί να ψάχνουμε την κατάλληλη λέξη για να περιγράψουμε κάτι και να μη μας έρχεται στο μυαλό. Οι άνθρωποι που σε καθημερινή βάση χρησιμοποιούν περισσότερες από μια γλώσσες, έχουν πολλαπλάσιες πιθανότητες να βρεθούν σ' αυτή την «αμήχανη» κατάσταση. Αυτό συμβαίνει διότι οι δύο γλώσσες «ανταγωνίζονται» η μία την άλλη κι έτσι η εξεύρεση της κατάλληλης λέξης απαιτεί περισσότερη προσπάθεια από τον ομιλητή. Οι πιθανότητες αυτές μειώνονται για ανθρώπους οι οποίοι έχουν μεγαλώσει μιλώντας δύο μητρικές γλώσσες, σε σχέση με όσους βρέθηκαν σ' ένα δίγλωσσο περιβάλλον σε μεγαλύτερη ηλικία. Επιπλέον, οι δίγλωσσοι παρουσιάζουν μικρότερο εύρος λεξιλογίου στις γλώσσες που μιλούν, σε σχέση με τους ανθρώπους που έχουν μεγαλώσει με μία μόνο μητρική γλώσσα. Αυτό, βέβαια, καθόλου δεν εμποδίζει την αποτελεσματική επικοινωνία τους και στις δύο γλώσσες… Σε κάθε περίπτωση, το κόστος της γλωσσικής πολλαπλότητας φαντάζει ασήμαντο μπροστά στα οφέλη που παρέχει.
* Κάθε μέρα οι συνεργάτες του μη κερδοσκοπικού οργανισμού επικοινωνίας επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό SciCo παρουσιάζουν με απλά λόγια ένα θέμα που φέρνει την επιστήμη πιο κοντά μας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», αρ. φύλλου 22.
