Της Κωνσταντίνας Χούτα
Μπορεί το αίμα να είναι αδιαμφισβήτητα κόκκινο, όμως δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο και για τις φλέβες, οι οποίες -αν πιστέψουμε τα μάτια μας- έχουν μπλε χρώμα! Οι λόγοι για τους οποίους συμβαίνει αυτό ποικίλλουν κι έχουν να κάνουν με το πώς τα μάτια αντιλαμβάνονται το χρώμα, αλλά και με το πώς συμπεριφέρεται το φως όταν έρχεται σε επαφή με το δέρμα.
Το φάσμα του φωτός που είναι ορατό στο μάτι αποτελείται από πολλές συχνότητες, η κάθε μία από τις οποίες αντιστοιχεί σε διαφορετικό χρώμα. Όταν το φως πέφτει σε οποιοδήποτε αντικείμενο, κάποιες συχνότητες απορροφώνται από την ύλη κι έτσι δεν γίνονται αντιληπτές από το μάτι. Οι συχνότητες που δεν απορροφώνται ανακλώνται και είναι αυτές που προσδίδουν κάποιο συγκεκριμένο χρώμα στο αντικείμενο. Δηλαδή, αντιλαμβανόμαστε το χρώμα ενός αντικειμένου ανάλογα με τη συχνότητα της ακτινοβολίας που εκπέμπει.
Επομένως, για να καταλάβουμε τι χρώμα είναι οι φλέβες μας, πρέπει να σκεφτούμε τι συμβαίνει στις διαφορετικές συχνότητες του φωτός όταν αυτό «χτυπάει» στο δέρμα μας. Το φως που φτάνει στο δέρμα μας κατά τη διάρκεια της ημέρας είναι βασικά λευκό, ως μείγμα όλων των ορατών συχνοτήτων. Προκειμένου να εξηγήσουμε γιατί οι φλέβες μας φαίνονται μπλε, θα εξετάσουμε μόνο τα δύο άκρα του ορατού φάσματος του φωτός, δηλαδή τις συχνότητες του κόκκινου και του μπλε.
Το κόκκινο φως έχει μικρότερη συχνότητα σε σχέση με τα υπόλοιπα χρώματα του ορατού φωτός. Αυτό σημαίνει ότι είναι λιγότερο πιθανό να εκτρέπεται από τα υλικά στα οποία προσπίπτει, άρα ταξιδεύει πιο εύκολα στο δέρμα, φτάνοντας μέχρι και 5-10 χιλιοστά κάτω από την επιφάνειά του - εκεί όπου υπάρχουν πολλές φλέβες. Οταν φτάνει στις φλέβες, το κόκκινο φως απορροφάται από την αιμοσφαιρίνη, την πρωτεΐνη που κάνει το αίμα μας κόκκινο. Αν φωτίσετε το χέρι σας με κόκκινο φως, θα δείτε σκούρες γραμμές που σκιαγραφούν τις φλέβες και κάποιο κόκκινο φως που ανακλάται πίσω στα σημεία όπου δεν υπάρχουν φλέβες. Μάλιστα, αυτή είναι μια τακτική που βοηθάει το ιατρικό προσωπικό να εντοπίσει τις φλέβες όταν πηγαίνετε για εξετάσεις αίματος. Απλώς φωτίζουν το χέρι σας με κόκκινο -μερικές φορές υπέρυθρο- φως και ο «χάρτης των φλεβών» εμφανίζεται μπροστά τους!
Αντίθετα, το μπλε φως έχει μεγαλύτερη συχνότητα και, επομένως, σκεδάζεται πολύ πιο εύκολα απ'' ό,τι το κόκκινο. Συνεπώς, δεν διεισδύει βαθιά στο δέρμα. Ετσι, αν φωτίσετε το δέρμα σας με μπλε φως, θα παρατηρήσετε ότι οι φλέβες είναι δύσκολο να εντοπιστούν. Αν τώρα φανταστείτε ότι το δέρμα σας φωτίζεται ταυτόχρονα από κόκκινο και μπλε φως -όπως, εξάλλου, συμβαίνει στην πραγματικότητα όταν βρισκόμαστε κάτω από το λευκό φως- θα δείτε ένα μίγμα από κόκκινο, μπλε και άλλα χρώματα που αντανακλώνται, στα σημεία όπου δεν υπάρχουν φλέβες. Ενώ εκεί όπου υπάρχουν φλέβες θα δείτε σχετικά λιγότερο κόκκινο και περισσότερο μπλε, σε σύγκριση με το περιβάλλον δέρμα. Αυτό σημαίνει ότι οι φλέβες σας θα φαίνονται μπλε συγκριτικά με το υπόλοιπο δέρμα. Οι μπλε φλέβες γίνονται περισσότερο εμφανείς σε πολύ χλομό δέρμα. Γι' αυτό και οι «γαλαζοαίματοι» ονομάστηκαν έτσι, επειδή το δέρμα τους ήταν πολύ λευκό, σε αντίθεση με εκείνο των αγροτών και των εργατών, με αποτέλεσμα οι φλέβες τους να φαίνονται γαλάζιες…
Διαφέρει η απόχρωση του αίματος σε φλέβες και αρτηρίες
Η καρδιά στέλνει το αίμα στους πνεύμονες για να απορροφήσει οξυγόνο. Στη συνέχεια, το πλούσιο σε οξυγόνο αίμα συνεχίζει το «ταξίδι» του στο ανθρώπινο σώμα μέσω των αρτηριών, ενώ -λόγω της παρουσίας του οξυγόνου- έχει έντονο κόκκινο χρώμα. Από τις αρτηρίες, το αίμα ρέει μέσα σε μικροσκοπικά αιμοφόρα αγγεία που ονομάζονται τριχοειδή και «μοιράζει» το οξυγόνο στους ιστούς του σώματος. Στη συνέχεια, απαλλαγμένο πλέον από το οξυγόνο, επιστρέφει στην καρδιά διαμέσου των φλεβών, έχοντας σκούρο κόκκινο χρώμα.
Αν μπορούσαμε να δούμε τις αρτηρίες, είναι πολύ πιθανό αυτή η χρωματική διαφορά να μη γινόταν αντιληπτή από το μάτι. Κι αυτό γιατί η διάμετρος και το πάχος των τοιχωμάτων παίζουν ρόλο στον τρόπο απορρόφησης του φωτός και, κατ' επέκταση, στο χρώμα που βλέπουμε. Οι αρτηρίες και οι φλέβες παρουσιάζουν διαφορετικές διατομές και επιπλέον οι πρώτες έχουν παχύτερα τοιχώματα. Το γεγονός αυτό είναι αρκετό για να μας δώσει την εντύπωση ότι το αίμα που ρέει σε φλέβες και αρτηρίες έχει την ίδια απόχρωση, κάτι το οποίο δεν ισχύει. Φυσικά, οι αρτηρίες δεν είναι ορατές, καθώς βρίσκονται βαθιά στο δέρμα.
* Κάθε ημέρα, οι συνεργάτες του μη κερδοσκοπικού οργανισμού επικοινωνίας επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό SciCo παρουσιάζουν με απλά λόγια ένα θέμα που φέρνει την επιστήμη πιο κοντά μας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», αρ. φύλλου 50.
