Πριν από δυο χρόνια που επισκέφθηκα τη Νέα Υόρκη για μια μπύρα και ένα χάμπουργκερ σε τραπεζάκι έξω στο πεζοδρόμιο χρειάζονταν να πληρώσεις περισσότερα από 50 δολάρια. Ο βοηθός σερβιτόρου (bass boy) αμειβόταν με 5.000 δολάρια το μήνα και το ενοίκιο μιας γκαρσονιέρας του ’60 αντιπροσώπευε περισσότερα από το μισό μισθό του.
Για να αποσυμπιεστεί αυτή η κατάσταση μοιράζονταν επιδόματα και δάνεια τα οποία αύξαναν αλματωδώς το χρέος. Παράλληλα αυξάνονταν οι φόροι. Ο ΕΝΦΙΑ στην Ελλάδα είναι αστεία υπόθεση μου έλεγε ένας Ελληνοαμερικανός. Για ένα διαμέρισμα που έχω στην Αθήνα πληρώνω 500-600 Ευρώ το χρόνο και εδώ για το ίδια τετραγωνικά πληρώνω μερικές δεκάδες χιλιάδες δολάρια.
Ο κόσμος στις ΗΠΑ (όπως και παντού- γιατί κατ’ αναλογία συμβαίνουν τα ίδια) είναι αγανακτισμένος και αυτό δημιουργεί εύφορο έδαφος για τον «αντισυστημισμό».
Οι περισσότεροι από αυτούς που εξέλεξαν τον Ντόναλτ Τραμπ πρόεδρο των ΗΠΑ το έπραξαν γιατί πίστεψαν στις «θαυματουργές» θεραπείες που τους πρότεινε.
Τους πρότεινε δασμούς στις εισαγωγές, μείωση των φόρων με ταυτόχρονη μεγαλύτερη μείωση των δαπανών, εγκατάλειψη της Ουκρανίας που απορροφούσε μερικές δεκάδες δισ. ευρώ, εγκατάλειψη του ΝΑΤΟ της Ευρώπης και πιθανόν των συμμάχων στην Ανατολική Ασία.
Οι ΗΠΑ του Τραμπ σχεδιάζουν να μειώσουν τις αμυντικές δαπάνες από το 1 τρισ. δολάρια περίπου το χρόνο στο μισό. Για να ισοσκελίσουν τον προϋπολογισμό, το έλλειμμα του οποίου θα φτάσει στο 6% του ΑΕΠ θα χρειαστεί να περικόψουν περίπου 2 τρισ. δολάρια.
Δεν αμφιβάλλω πως ο Έλον Μασκ μπορεί να το πετύχει. Ήδη έχει ξεκινήσει πολύ δυναμικά.
Όμως αυτό δεν θα συμβεί χωρίς κόστος.
Η εμπειρία της Ελλάδας την περασμένη δεκαετία δείχνει όμως πως αυτό δεν θα γίνει αναίμακτα. Η Ελλάδα την περασμένη δεκαετία είχε έλλειμμα 15% του ΑΕΠ και για να μηδενίσει χρειάστηκαν καμιά δεκαριά χρόνια με ύφεση και με μείωση του ΑΕΠ κατά 25%.
Οι απώλειες θα ήταν μεγαλύτερες αν δεν υπήρχε η ΕΕ με τα ΕΣΠΑ, τα δάνεια με χαριστικά επιτόκια και η ΕΚΤ να στέλνει αεροπλάνα φορτωμένα με μετρητά για να μην κατεβάσουν ρολά οι τράπεζες.
Αυτό το έχει καταλάβει το επιτελείο του Τραμπ και ίσως αυτός είναι ο λόγος που τον συμβουλεύουν συχνά να κάνουν «μπούλινγκ» δημόσια σε συμμάχους και εταίρους. Όχι πως δεν τα πιστεύουν και οι ίδιοι αλλά στην πολιτική υπάρχουν πράγματα που γίνονται και δεν λέγονται και πράγματα που λέγονται και δεν γίνονται. Στην περίπτωση του Τραμπ αυτά θα πρεπε να είναι ανομολόγητα λέγονται και γίνονται σε παγκόσμια τηλεοπτική κάλυψη.
Ο Τραμπ όμως αυτή τη φορά είναι άτυχος γιατί παρέλαβε μια Αμερική με χρέος πάνω από 120% του ΑΕΠ και εσωτερικά διχασμένη στα όρια της κοινωνικής έκρηξης. Μπορεί τώρα η κατάσταση να δείχνει «μουδιασμένη» λόγω του πρόσφατου εκλογικού αποτελέσματος αλλά σε έξι μήνες το αρχικό σοκ θα έχει περάσει. Κάποιοι σημαντικοί αναλυτές εκφράζουν φόβους πως κάποιες πολιτείες ίσως ζητήσουν να αποσχιστούν από τις ΗΠΑ του Τραμπ.
Όταν το χρέος φτάνει στο 120% του ΑΕΠ απομένουν δυο επιλογές. Η μία είναι η μείωση των δαπανών η οποία θα προκαλέσει ύφεση. Η άλλη είναι ώθηση του πληθωρισμού για να διαβρωθεί το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ. Και η ύφεση και ο πληθωρισμός όμως προκαλούν βίαιη φτωχοποίηση μεγάλων στρωμάτων του πληθυσμού.
Δεν φαίνεται να υπάρχει εύκολη διέξοδος.
Αρχικά επέλεξε τη μείωση των δαπανών η οποία το πιθανότερο είναι πως θα οδηγήσει σε ύφεση. Η ύφεση μετά από πολλά χρόνια νομισματικής ασωτίας ενδέχεται να είναι τόσο βαθιά που θα τρομάξει τον κόσμο ολόκληρο και θα οδηγήσει στην επάνοδο των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης με πολλαπλάσια ισχύ.
Η ιστορία διδάσκει πως οι κυβερνήσεις σε περιόδους κοινωνικής και οικονομικής έντασης καταφεύγουν αρχικά σε εμπορικούς και νομισματικούς πολέμους και στη συνέχεια συχνά και σε πραγματικούς...
Αν αμφιβάλλετε κοιτάξτε τα τελευταία χρόνια πως τα κράτη αγοράζουν χρυσό και εξοπλίζονται.
Νομισματικός πόλεμος σημαίνει εκτύπωση χρήματος(ποσοτική χαλάρωση) και διατήρηση με τεχνητούς τρόπους των επιτοκίων χαμηλά.
Εμπορικός πόλεμος σημαίνει επιβολή δασμών στις εισαγωγές. Η δεκαετία 2010-2020 θυμίζει έντονα τη δεκαετία του 1930. Τα κράτη εξοπλίζονται και αγοράζουν χρυσό. Σε πολλές χώρες η εξουσία περνάει ή ετοιμάζεται να περάσει σε ακραίους.
Ο Τραμπ αναλαμβάνει την δεύτερη προεδρία των ΗΠΑ κοντά στην κορυφή ενός οικονομικού και χρηματιστηριακού κύκλου.
Ιδού μερικά στοιχεία:
1) Η «φούσκα»
Από τον Οκτώβριο του 2023 οι εταιρείες που αποτελούν τον S&P 500 έχουν προσθέσει 16 τρισ. δολάρια κεφαλαιοποίηση. Αυτό σημαίνει πρόσθεση 50 δισ. δολ. για 314 μέρες ή απόδοση 48%.
Είναι αυτή η μεγαλύτερη ανοδική αγορά στην ιστορία
2)Η αισιοδοξία
Οι επενδυτές στα διεθνή χρηματιστήρια παραμένουν εξαιρετικά αισιόδοξοι και επειδή έχουν αγοράσει μετοχές στα χαρτοφυλάκια τα ρευστά διαθέσιμα είναι σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Bank Of America τα μετρητά έχουν μειωθεί στο 3,5% της αξίας των χαρτοφυλακίων. Από τις λίγες εξαιρέσεις που πάνε κόντρα στο ρεύμα είναι ο Γουόρεν Μπάφετ που τα μετρητά σημειώνουν ιστορικό ρεκόρ ξεπερνώντας τα 300 δισ. δολάρια.
3)Οι δασμοί
Οι δασμοί που σχεδιάζουν να επιβάλουν οι ΗΠΑ στις εισαγωγές υπολογίζονται μέσο όρο στο 17,7%. Αυτό είναι το υψηλότερο επίπεδο από τα τέλη της δεκαετίας του 1920. Η δεκαετία του ’20 ήταν μια δεκαετία τρελής ανόδου των χρηματιστηρίων, αύξησης των ανισοτήτων γιατί οι μετοχές και οι τιμές των ακινήτων ανέβαιναν ταχύτερα από τους μισθούς.
Τότε ο πρόεδρος Herbert Hoover ανέλαβε κοντά στην κορυφή της χρηματιστηριακής «φούσκας» και με την επιβολή δασμών θέλησε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα. Το μόνο που πέτυχε ήταν να αυξήσει το βάθος και τη διάρκεια της ύφεσης.
4)Η κατάρα των ρεπουμπλικάνων
Οι Δημοκρατικοί στις ΗΠΑ μοιάζουν με τους δικούς μας σοσιαλιστές και οι ρεπουμπλικάνοι πριν το Τραμπ( μετά το Τραμπ μοιάζουν περισσότερο με ψεκασμένους και ακροδεξιούς) με τους συντηρητικούς και του χριστιανοδημοκράτες. Οι πρώτοι συνήθως έρχονται όταν τα ταμεία είναι γεμάτα και με τις κοινωνικές πολιτικές και επιδόματα τα αδειάζουν και οι δεύτεροι ακολουθούν στο τέλος του ανοδικού οικονομικού κύκλου για να μαζέψουν τα «σπασμένα».
Οι περισσότεροι ρεπουμπλικάνοι πρόεδροι έχουν εκλεγεί κοντά στις κορυφές του οικονομικούς και χρηματιστηριακού κύκλου. Αυτό σημαίνει πως καλούνται να διαχειριστούν μια ύφεση. Αν είναι τυχεροί και ριζοσπάστες σαν το Ρέιγκαν μπορεί να κάνουν μια επανάσταση και να αλλάξουν το κόσμο. Ο Ρήγκαν είναι από του λίγους ρεπουμπλικάνους που ανέλαβαν στην αρχή ενός ανοδικούς οικονομικού κύκλου. Δεν συμβαίνει το ίδιο με το Τραμπ.
5)Οι καταθέσεις στραγγίζουν
Η περίοδος της πανδημίας αποδείχτηκε σε κότα που γεννάει «χρυσά αυγά» καθώς η πλημμύρα των επιδομάτων που μοιράστηκαν εκτινάσσοντας το δημόσιο χρέος, σε συνδυασμό με το lock down εκτίναξαν τις καταθέσεις. Στη συνέχεια μόλις τελείωσε το lock down ο κόσμος είχε χρήματα και για δυο τρία χρόνια υπήρξε αυξημένη ζήτηση.
Τώρα τα στοιχεία δείχνουν πως οι καταθέσεις των αμερικάνικων νοικοκυριών έχουν επανέλθει στα προ πανδημίας επίπεδα κάτω από το μηδέν.
6)Η πιθανότητα μιας ύφεσης
Οι υφέσεις αποτελούν ένα κυκλικό φαινόμενο στην οικονομία. Τα τελευταία 100 χρόνια είχαμε κατά μέσο όρο μια ύφεση κάθε 5 χρόνια περίπου. Αυτό δεν σημαίνει πως υπήρξαν και μεγαλύτερες χρονικές περίοδοι χωρίς ύφεση όπως η περίοδος από το 2009 μέχρι το 2020.
Η τελευταία ύφεση ήταν το 2020 την περίοδο της πανδημίας. Στη θητεία Τραμπ λοιπόν κατά πάσα πιθανότητα θα έχουμε μια περίοδο ύφεσης. Αυτή θα οδηγήσει τα χρηματιστήρια σε πτώση. Μια πτώση των τιμών των μετοχών θα οδηγήσει σε βαθύτερη ύφεση καθώς η κατανάλωση από ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού συναρτάται της υπεραξίας που γράφουν τα χαρτοφυλάκια μετοχών και ακινήτων.
Μια ύφεση σε περίοδο που το ιδιωτικού και δημόσιο χρέος είναι εκτός ελέγχου θα εντείνει την προσπάθεια κάθε κυβέρνησης να μεταθέσει το πρόβλημα στις άλλες. Οι εμπορικοί και νομισματικοί πόλεμοι (δασμοί και υποτιμήσεις) θα ενταθούν. Οι δασμοί και οι υποτιμήσεις θα αντί να λύσουν το πρόβλημα όπως έγινε και στη δεκαετία του ’30 θα το πολλαπλασιάσουν.
Όταν μια οικονομία μπαίνει σε φάση ύφεσης το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ ακόμη και όταν το έλλειμμα μηδενίζεται αυξάνεται. Όταν το χρέος αυξάνεται, αυξάνεται το ρίσκο χρεοκοπίας και οι επενδυτές που αγοράζουν κρατικά ομόλογα ζητάνε υψηλότερα επιτόκια.
Τα υψηλότερα επιτόκια δυσκολεύουν την αποπληρωμή του χρέους και πνίγουν την επιχειρηματική δραστηριότητα. Οι αγορές τους τελευταίους μήνες μπορεί να προεξόφλησαν την αύξηση της κερδοφορίας λόγω της μείωσης της φορολογίας που υπόσχεται ο Τραμπ, αλλά σύντομα μπορεί να διαπιστώσουν πως τα καύσιμα έχουν εξαντληθεί.
Η κατάσταση όμως μοιάζει να είναι περίπλοκη. Ο Τραμπ αναλαμβάνει κοντά στην κορυφή ενός οικονομικού και χρηματιστηριακού κύκλου. Κατά πάσα πιθανότητα θα κληθεί να διαχειριστεί μια κατάσταση οικονομικής κρίσης σε μια περίοδο μεγάλου πολιτικού και κοινωνικού διχασμού εντός των ΗΠΑ. Η απομάκρυνση από τους συμμάχους της Δύσης πολλαπλασιάζει το πρόβλημα.
Η κατάσταση αυτή δεν προοιωνίζει ένα καλό τέλος...
Μήνυμα 1: Αυτή η χώρα δεν σώζεται με τίποτα
Κε Στούπα, Καλημέρα.
Μιλάτε σοφά αλλά εις ώτα μη ακουόντων.
Σεπτέμβρης 1975. Τέλειωσα ΑΣΟΕΕ αλλά για να μην υπηρετήσω τότε (ως Δημοκράτης είχα αντιχουντική δράση και φοβόμουν) έφυγα στο εξωτερικό.
Μετά 3 χρόνια βέβαια, επέστρεψα και υπηρέτησα ως Αξιωματικός της ΠΑ πλήρη θητεία 28 μηνών και όχι την Αντεθνική σήμερα των 9 έως 12 μηνών.
Νοέμβριος 1975. Βιέννη, Οικονομικό Πανεπιστήμιο. Στη διάβαση πεζών περίμενα 22 χρονών παιδί, με Ελληνική νοοτροπία, να περάσουν τα αυτοκίνητα και μετά εγώ.
Αν όμως ακουμπούσες το πόδι σου στη διάβαση, 300 αυτοκίνητα σταματούσαν για να περάσω. Μιλάω για 1975.
Ελλάδα (Κιάτο που διαμένω) εν έτει 2025. Διάβαση πεζών. " που πάς ρε μα@@κα που τολμάς να περάσεις; αφού προηγούνται οι μηχανές και τα αυτοκίνητα!!!.
Ο περιφρονημένος από κουλτουριάδηδες, μακαρίτης Χάρυ Κλυν, που εκτός των άλλων είχε ευτυχώς ζήσει και στην Αμερική, είχε γράψει ήδη από τις αρχές του '80 (σε βινύλιο τότε) «αυτή η χώρα ΔΕΝ σώζεται με τίποτα».
Ευχαριστώ.
Γ.Μ.
