Του Βασίλη Γεώργα
Αν εξαιρέσουμε το καταστροφικό σενάριο ενός παγκόσμιου πολέμου και την πρόταση για έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ με ταυτόχρονη διαγραφή του μισού χρέους, οι δανειστές μας, έχουν άλλες δύο βασικές επιλογές στο τραπέζι για το ελληνικό χρέος: είτε να αποδεχτούν μια άνευ προηγουμένου αναδιάρθρωση με μεγάλο κόστος για τους ίδιους, είτε να μην επιτρέψουν στην Ελλάδα να βγει στις αγορές για τα επόμενα πέντε με δέκα χρόνια και να συνεχίσουν να τη χρηματοδοτούν με αλλεπάλληλα μνημόνια.
Το πρώτο είναι μάλλον απίθανο επί του παρόντος εξαιτίας της άρνησης του Βερολίνου, και όχι μόνο. Το δεύτερο, όμως, μην το υποτιμάται καθόλου. Παρότι ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε συστηματικά απορρίπτει οποιοδήποτε σενάριο νέας χρηματοδότησης στην Ελλάδα μετά το 2018 και δείχνει με το δάχτυλο την έξοδο στις αγορές, υπάρχουν σύμβουλοί του που του προτείνουν να το ξανασκεφτεί.
Το πρόβλημα του ελληνικού χρέους είναι τόσο σύνθετο και η οικονομία της ανέτοιμη να το αναχρηματοδοτήσει με χαμηλά επιτόκια, ώστε δεν είναι λίγοι εκείνοι εισηγούνται ως οικονομικότερη λύση για τους δανειστές την «επ' αόριστον» χρηματοδότηση της χώρας από τον ESM με 4ο, 5ο, 6ομνημόνιο από τον ESM. Το ζήτημα πέρα από πολιτικό, είναι και οικονομικό. Από το 2018 η Ελλάδα πρέπει να δανείζεται απευθείας από ιδιώτες επενδυτές για να αποπληρώνει τα παλιά της δάνεια και να χρηματοδοτεί την οικονομία της, αλλά κανείς δεν πιστεύει ότι μπορεί να το κάνει με επιτόκια που δεν θα αυξάνουν τελικά το χρέος αντί να το μειώνουν.
Υπάρχει πάντα φυσικά και ο μακρύς και δύσκολος δρόμος που περιέγραψε η γενική διευθύντρια του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ: ένας συνδυασμός σταδιακών ελαφρύνσεων στο χρέος και συνεχών επώδυνων «μεταρρυθμίσεων» ή υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων που θα κρατά στον αναπνευστήρα τη χώρα μέχρι να μας εμπιστευτούν και πάλι τα λεφτά τους οι αγορές ή τέλος πάντων μέχρι να δείξει που πάει το πράγμα.
Μια τέτοια μεσοβέζικη λύση που θα βασίζεται στην λογική «extend and pretend» αλλά δεν θα αντιμετωπίζει το πρόβλημα, είναι και αυτή τη φορά στα σκαριά και έχει ξεκινήσει να συζητείται με τη σύμφωνη γνώμη Βερολίνου και ΔΝΤ, έχοντας ως βάση τις αποφάσεις του Eurogroup του περσινού Μαϊου και ορίζοντα το 2018.
Αναβολή τόκων για 30 χρόνια ισούται με νέο δάνειο 148 δισ. ευρώ
Την περασμένη εβδομάδα δημοσιεύτηκε μια μελέτη του Ινστιτούτου Peterson που υπολόγισε ότι αν γίνονταν αποδεκτή η εισήγηση του ΔΝΤ να αναβληθεί η πληρωμή τόκων από την Ελλάδα για τα επόμενα 30 χρόνια, αυτό θα κόστιζε περίπου 148 δισεκατομμύρια ευρώ στους πιστωτές.
Η μελέτη αυτή «θυμίζει» πολύ το εσωτερικό έγγραφο το οποίο προ εβδομάδων είχε επικαλεστεί η εφημερίδα Handelsblatt ισχυριζόμενη ότι ο Βόλφγκανγ Σόιμπλε απορρίπτει τις προτάσεις ελάφρυνσης χρέους του ΔΝΤ για πάγωμα καταβολής τόκων, με το επιχείρημα ότι θα κόστιζε πάνω από 120 δισ. ευρώ.
Για την ακρίβεια η έκθεση εκτιμά ότι ξεκινώντας από τα σημερινά επίπεδα χρέους των 131 δισ. ευρώ προς τον EFSF, το ελληνικό χρέους θα υπερδιπλασιάζονταν στα 278 δισ. ευρώ ως το 2050 πριν ξεκινήσει να μειώνεται λόγω αποπληρωμής των τόκων, αλλά και πάλι μέχρι το 2080 θα ήταν υψηλότερο από όσο είναι σήμερα.
Οι συντάκτες της μελέτης –που δεν είναι τυχαία πρόσωπα καθώς μιλάμε για τους οικονομολόγους Jeromin Zettelmeyer, Ugo Panizza και Eike Kreplin οι οποίοι εργάζονται ή παρέχουν συμβουλές στο γερμανικό υπουργείο Οικονομικών- εκτιμούν πως μια τέτοια λύση δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή από την ευρωζώνη. Ενώ η αναβολή πληρωμής τόκων συγκαταλέγεται στα «μεσοπρόθεσμα μέτρα» που έχει αποφασίσει να εξετάσει η ευρωζώνη, εντούτοις μια αύξηση χρέους τέτοιου μεγέθους προς τον EFSF η οποία ισοδυναμεί με μια μεγάλης κλίμακας νέα δανειοδότηση προς την Ελλάδα, είναι «πολιτικά αδικαιολόγητη». Με λίγα λόγια το Βερολίνο δεν θα την δέχονταν ποτέ, ειδικά δε στη σημερινή συγκυρία που η Γερμανία βρίσκεται σε προεκλογική περίοδο.
Μια γενική διαπίστωση της συγκεκριμένης μελέτης είναι πως τα μέτρα ελάφρυνσης που έχουν ήδη αποφασιστεί στο Eurogroup της 25ης Μαϊου 2016 θα έπρεπε να φτάσουν σε «ακραίες λύσεις» αναδιάρθρωσης ώστε να έχουν αποτέλεσμα στη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους.
Αυτό δεν σημαίνει ότι πολλά από αυτά τα μέτρα δεν θα εφαρμοστούν στο μέλλον, αλλά θα χρειαστεί πιθανόν να ενισχυθούν και από άλλες ενέργειες για να αποδώσουν περισσότερα.
4ο, 5ο και 6ο μνημόνιο για τα επόμενα 15 χρόνια
Εδώ είναι που έρχονται οι σύμβουλοι του Σόιμπλε – αν μπορεί να θεωρηθεί ως τέτοιο το Ινστιτούτο Peterson – και βάζουν εμβόλιμα στη συζήτηση την επ' αόριστον συνέχιση της χρηματοδότησης της Ελλάδας από τον ESM μέσω διαδοχικών μνημονίων.
Φυσικά μια τέτοια πρόταση ακούγεται «παράταιρη», «παράδοξη» και «παράλογη» από τη στιγμή που οι Γερμανοί έχουν πείσει τους πάντες ότι δεν θέλουν να ακούνε για νέα δάνεια προς την Ελλάδα.
Οι μελετητές όμως υποστηρίζουν ότι η λύση… «μνημόνια για πάντα» έχει περισσότερη οικονομική λογική και μεγαλύτερο αποτέλεσμα από όσο μια μεγάλη αναδιάρθρωση χρέους που θα περιλαμβάνει πάγωμα της πληρωμής τόκων μέχρι το 2050 για τα δάνεια του EFSF.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις που κάνουν, αν στην Ελλάδα «απαγορευτεί» η έξοδος στις αγορές και δοθούν νέα δάνεια 100 δισ. ευρώ τα επόμενα 14 χρόνια από τον ESM, τότε το αποτέλεσμα μακροπρόθεσμα θα ήταν πολύ πιο αποδοτικό για όλες τις πλευρές λόγω του χαμηλότερου κόστους αναχρηματοδότησης.
Η άσκηση αυτή καταλήγει στην πρόβλεψη ότι αν οι πιστωτές έδιναν νέα δάνεια 100 δισ. ευρώ στην Ελλάδα, το χρέος του EFSF και του ESM θα αυξάνονταν μεν στα 272 δισ. ευρώ μέχρι το 2032, αλλά από εκεί και μετά θα μειώνονταν με ταχύτητα και θα έπεφτε κάτω από τα 50 δισ. ευρώ το 2080.
Στον αντίποδα, αν η Ελλάδα δεν πλήρωνε τόκους για 30 χρόνια, το χρέος μόνο του EFSF θα αυξάνονταν στα 278 δισ. ευρώ ως το 2050 και θα ήταν πάνω από 210 δις. ευρώ ως το 2080. Ενώ το πλεονέκτημα μιας τόσο μεγάλης αναδιάρθρωσης είναι πως θα καθιστούσε το χρέος βιώσιμο ως προς την εξυπηρέτησή του, το μειονέκτημα είναι ότι θα αύξανε το συνολικό ποσό και δεν θα έπειθε τους επενδυτές να το χρηματοδοτήσουν υπό το φόβο μιας μελλοντικής χρεοκοπίας.
Με λίγα λόγια αυτό που λένε οι οικονομολόγοι του Ινστιτούτου Peterson είναι πως ενώ η χρηματοδότηση της Ελλάδας με άλλα 100 δισ. ευρώ για τα επόμενα 10-15 χρόνια δύσκολα θα γίνει αποδεκτή τόσο από τις ευρωπαϊκές όσο και από τις ελληνικές κυβερνήσεις, εντούτοις είναι η πιο αποτελεσματική λύση γιατί στην πραγματικότητα θα κοστίσει πολύ λιγότερο για όλους…
Υπό επιτροπεία για χρόνια
Όλα τα παραπάνω οδηγούν σε ένα συμπέρασμα. Ότι το ελληνικό χρέος θα παραμείνει ένα σύνθετο πρόβλημα σε εκκρεμότητα για δεκαετίες. Η αντιμετώπισή του θα γίνεται σταδιακά και πάντα με μεγάλες θυσίες από Έλληνες πολίτες ενώ η Ελλάδα θα βρίσκεται για πολλά χρόνια ακόμη υπό καθεστώς «επιτροπείας» από τους δανειστές της μέχρι να ξαναγίνει μια κανονική χώρα που θα μπορεί να δανείζεται από τις αγορές για να ξεπληρώνει τα παλιά χρέη της.
Και αυτό μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα συμβεί εφόσον συνεχίσουν να επικρατούν φυσιολογικές συνθήκες. Γιατί τα σενάρια που θα ενεργοποιηθούν αν αλλάξουν οι πολιτικές και οικονομικές ισορροπίες στην Ευρώπη μπορεί εύκολα να μας οδηγήσουν σε άλλες, πολύ πιο επικίνδυνες ατραπούς.
