Πολλές φορές δοκιμάζω, σαν πνευματική άσκηση, να μεταφράσω στη γλώσσα της φυσικής ή των μαθηματικών τα προβλήματα του δημόσιου βίου, αυτά που μας απασχολούν και μας επηρεάζουν όλους στην καθημερινότητά μας. Οι αναγωγές σε απλές, θεμελιώδεις έννοιες των φυσικών επιστημών, δεν αποξηραίνουν, όπως ίσως πιστεύουν πολλοί, τα ανθρώπινα και κοινωνικά ζητήματα. Αντιθέτως, όπως πολύ συχνά διαπιστώνω σαν μια ευχάριστη έκπληξη, το να χρησιμοποιείς βασικά εργαλεία των φυσικών επιστημών, αποκαλύπτουν με κρυστάλλινη ευκρίνεια την ουσία του εκάστοτε προβλήματος.
Ας δούμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της προσέγγισης: Όπως ορίζει μία από τις βασικές αρχές της μηχανικής, ισχύς είναι ο λόγος του παραγόμενου έργου προς τον χρόνο που χρειάστηκε για να παραχθεί το έργο αυτό. Εάν αυτό τον ορισμό τον εφαρμόσουμε πχ στην οικονομία, μπορούμε να υποθέσουμε ότι η ισχύς μιας χώρας, εν προκειμένω της Ελλάδας, ιδιαίτερα στο οικονομικό πεδίο, είναι ευθέως ανάλογη με τις δραστηριότητες που αναπτύσσει ο ιδιωτικός τομέας. Αλλά, αντιστρόφως ανάλογη με τη βραδύτητα των διαδικασιών που επιβάλλονται και υλοποιούνται από τις υπηρεσίες του δημοσίου.
Αυτομάτως, λοιπόν, προκύπτει ότι η αύξηση της ταχύτητας, με τις οποίες το δημόσιο διεκπεραιώνει τις υποθέσεις των πολιτών - ασφαλώς με ταυτόχρονη και παράλληλη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών που προσφέρει το δημόσιο - έχει άμεσο αντίκτυπο στη συνολική ισχύ του ελληνικού κράτους. Η ισχύς αυτή εκφράζεται στην οικονομική δύναμη της πατρίδας μας, αλλά συνακόλουθα και σε άλλους τομείς (φερ' ειπείν στον πολιτιστικό, τον αμυντικό κ.ο.κ.).
Από την παραπάνω αναγωγή στον ορισμό της ισχύος, κατ' αρχάς προκύπτει με σαφήνεια το εξής συμπέρασμα: Ο μετασχηματισμός του ελληνικού δημοσίου, με στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας και της παροχής ποιοτικών υπηρεσιών στους πολίτες, καθίσταται κομβικός για την οικονομική ανάπτυξη συνολικά. Ειδικότερα, δε, για την ατομική και οικογενειακή ευημερία και συνεπώς δημιουργεί τις συνθήκες αντιστροφής του δημογραφικού μαρασμού με δύο τρόπους.
Πρώτον, οι πολίτες, έχοντας πλέον την αίσθηση ότι είναι πιο ασφαλείς από οικονομικής άποψης, «τολμούν» να κάνουν οικογένεια νωρίτερα και συνεπώς να αποκτήσουν περισσότερα παιδιά.
Δεύτερον, η Ελλάδα μετατρέπεται σε πόλο έλξης για εξωγενή πληθυσμό, δηλαδή για αλλοδαπούς υψηλού μορφωτικού επιπέδου.
Βεβαίως, είναι αλήθεια πως η ψηφιοποίηση του δημοσίου έχει προχωρήσει με ταχείς ρυθμούς και άνευ προηγουμένου ποιοτικά άλματα από την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη. Τα αποτελέσματα αυτού του, μεγάλης κλίμακας και μάλλον άνευ προηγουμένου μετασχηματισμού, είναι ορατά στις καθημερινές μας συναλλαγές με το δημόσιο. Άλλωστε, το πόσο επιτυχημένο αποδεικνύεται το gov.gr υπογραμμίζεται έτι περισσότερο από το γεγονός ότι πλέον ουδείς εκπλήσσεται από τις νέες υπηρεσίες που διαρκώς προστίθενται στην πλατφόρμα. Το gov.gr, με την αποτελεσματικότητα και την αξιοπιστία του, έχει γίνει μέρος της καθημερινότητας των Ελλήνων.
Παρόλ' αυτά, πιστεύω πως είναι καιρός να προχωρήσουμε σε ακόμη πιο βαθιές και ακόμη πιο «δύσκολες», ευαίσθητες μεταρρυθμίσεις. Αυτές πρέπει να αποτελέσουν μέρος ενός ευρύτερου, ολοκληρωμένου προγράμματος μετασχηματισμού για το ελληνικό δημόσιο. Μιλάω για μεταρρυθμίσεις που αφορούν σε ένα σύνολο οργανισμών και φορέων με συγκεκριμένες αρμοδιότητες, σε ένα σύνολο φορέων εμπνευσμένων από την αποστολή τους. Με δυο λόγια, να ωθήσουμε την Ελλάδα στο επόμενο βήμα, δηλαδή σε αυτό που εγώ ονομάζω «Διακυβέρνηση με Αποστολή».
Εξηγώ αμέσως τι εννοώ με τον όρο «Διακυβέρνηση με Αποστολή». Σήμερα το ελληνικό δημόσιο, ξεκινώντας από την αρχή της νομιμότητας, ασχολείται με σειρά εγκυκλίων και αποφάσεων, έτσι ώστε να τηρεί ομοιομορφία και συνέπεια στην αντιμετώπιση των υποθέσεων, με τις οποίες ασχολείται. Όμως, αυτό πια δεν είναι αρκετό για τα δεδομένα του σημερινού, σύγχρονου κόσμου, όπου το δημόσιο παρέχει πολυσύνθετες υπηρεσίες στην υγεία ή την παιδεία, καθώς και σε άλλους τομείς συνδεδεμένους με την οικονομία, την εξωστρέφεια, τις επενδύσεις κ.α. Ακόμη και η περιγραφή του ρόλου του δημοσίου είναι εσφαλμένη, όχι απλώς ανεπαρκής, διότι στην πραγματικότητα μιλάμε για κάτι εντελώς αντιπαραγωγικό, ένα σύστημα που συντηρεί από μόνο του και ενισχύει την κακή εικόνα που έχει ο μέσος πολίτης για το δυσλειτουργικό δημόσιο.
Κατά τη δική μου άποψη, σήμερα, περισσότερο από ποτέ, στην Ελλάδα χρειαζόμαστε μια επανάσταση στον τρόπο που λειτουργεί το δημόσιο: Κατά βάσιν πρέπει να αντικαταστήσουμε την έννοια της αρμοδιότητας, με την έννοια της αποστολής.
Κάθε φορέας, πχ ένα νοσοκομείο, ένα σχολείο ή ένα γραφείο υποστήριξης επενδύσεων, πρέπει να έχει αυτοτέλεια. Και να ελέγχεται, όχι με κριτήριο το πόσο αυστηρά τηρεί τους προδιαγεγραμμένους (σε πρωτογενή και δευτερογενή νομοθεσία) κανόνες, αλλά με βάση το πόσο καλά φέρει εις πέρας την αποστολή του. Όμως, εξυπακούεται ότι αυτή η αποστολή πρέπει να είναι συγκεκριμένη, να περιγράφεται με σαφήνεια, να ποσοτικοποιείται με δείκτες και να ελέγχεται από «συμβούλια αποστολής» (mission boards), αντί των στενότερων συμβουλίων διοίκησης ή διακυβέρνησης.
Για να μπορέσουμε να πετύχουμε την επανάσταση που χρειαζόμαστε και που δικαιούμαστε ως Έλληνες πολίτες, είναι απολύτως απαραίτητο ένα πολυετές πρόγραμμα μετασχηματισμού, με γνώση και μεταφορά στα καθ' ημάς βέλτιστων πρακτικών από άλλες χώρες. Αυτές πρέπει να περιλαμβάνουν κατ’ ελάχιστο:
- Αποσαφήνιση της αποστολής: Οι μελέτες μας δείχνουν πως η αποσαφήνιση της αποστολής επιτρέπει στους δημοσίους υπαλλήλους να οριοθετήσουν τις δράσεις που την υπηρετούν από αυτές που την αντιστρατεύονται και ως εκ τούτου αυξάνει την παραγωγικότητα και την αποτελεσματικότητα του φορέα.
- Σύνδεση δράσεων και αποτελεσμάτων. Οι υπάλληλοι πρέπει να κατανοήσουν απτά και συγκεκριμένα τα αποτελέσματα και τις επιπτώσεις των δράσεών τους σε σχέση με την επιδιωκόμενη αποστολή. Αυτό επιτρέπει την αυτόνομη δράση χωρίς την ανάγκη της συνεχούς καθοδήγησης.
- Χρήση της δύναμης των συναδέλφων (peers). H εμπειρία πολλών χωρών (ανεπτυγμένων όπως οι ΗΠΑ, αλλά και αναπτυσσόμενων όπως η Ταϊλάνδη) δείχνει πως η κινητροδότηση, η οποία έρχεται από τους συναδέλφους ξεπερνά αυτήν των οικονομικών απολαβών. Δείχνει επίσης ότι η αξιολόγηση των ομοτίμων (peer review) μπορεί να οδηγήσει σε αξιοσημείωτη ομοιομορφία δράσεων από ανεξάρτητους δρώντες υπαλλήλους.
- Θέση στο κέντρο της λογοδοσίας τους πολίτες. Η εμπειρία δείχνει πως η άμεση διασύνδεση με τους πολίτες (όπως κάναμε φέτος το καλοκαίρι στο Υπουργείο Οικονομικών με την ψηφιακή εφαρμογή myCoast για τις παραλίες) οδηγεί σε περισσότερη λογοδοσία σε σχέση με την εκπλήρωση της αποστολής του φορέα. Ενώ την ίδια στιγμή η άμεση διασύνδεση κράτους-πολιτών προσδίδει μεγαλύτερο νόημα στο έργο των δημοσίων υπαλλήλων.
Εάν υιοθετηθεί η φιλοσοφία - και η ηθική θα προσέθετα - της «Διακυβέρνησης με Αποστολή», τα θετικά αποτελέσματα στην ποιότητα της εργασίας των φορέων του δημοσίου δεν θα είναι μόνο εξωστρεφή για τους πολίτες. Με έναν εξίσου θεαματικό τρόπο θα βελτιωθούν επίσης οι συνθήκες εργασίας για τους δημοσίους υπαλλήλους, εφόσον θα περιοριστούν οι απώλειες από παραιτήσεις, οι συνεχείς μετακινήσεις από φορέα σε φορέα σε αναζήτηση πιο ενδιαφέρουσας εργασίας κ.λπ.
Υπάρχουν αντιρρήσεις ή κίνδυνοι σε αυτό το μοντέλο μετασχηματισμού του ελληνικού δημοσίου που προτείνω; Φυσικά και υπάρχουν. Συχνά εκφράζεται η αντίρρηση πως η «ελευθερία» δράσης θα οδηγήσει σε κατάχρηση, λάθη ή αποφυγή της λογοδοσίας. Παραδέχομαι πρώτος από όλους ότι ο συγκεκριμένος κίνδυνος είναι υπαρκτός.
Αλλά, μια στιγμή, μήπως και τώρα, με τον συμβατικό τρόπο που λειτουργεί το ελληνικό δημόσιο, δεν εκδηλώνονται αυτά τα φαινόμενα; Φρονώ, λοιπόν, ότι μια τέτοια αντίρρηση δεν συνιστά σοβαρό λόγο για να μην κινηθούμε στον αναγκαίο μετασχηματισμό, ακριβώς όπως πχ τα τροχαία ατυχήματα δεν αποτελούν λόγο για να απαγορεύσουμε συλλήβδην την οδήγηση στους δρόμους. Απλώς πρέπει να αναπτύξουμε τους τρόπους λογοδοσίας οι οποίοι ταιριάζουν στο νέο αυτό σύστημα, τη «Διακυβέρνηση με Αποστολή».
Απλώς και μόνο διότι ως Έλληνες πολίτες, δεν αξίζουμε τίποτε λιγότερο.
*Ο Χάρης Θεοχάρης είναι βουλευτής Νοτίου Τομέα ΝΔ
