Δεν χρειάζεται να παρακολουθήσει κανείς πολλές πολιτικές εκπομπές για να καταλάβει ότι η κρατούσα πεποίθηση είναι ότι ζούμε σε ένα διεφθαρμένο κράτος.
Οι καθημερινές αντεγκλήσεις, οι κατηγορίες για σκάνδαλα, η δημιουργία εξεταστικών δεν λείπουν ποτέ. Λέξεις όπως απατεώνες, ψεύτες, κερδοσκόποι και ακόμα βαρύτεροι χαρακτηρισμοί εκτοξεύονται καθημερινά από τα στόματα πολιτικών όλων τα παρατάξεων.
Σε αυτό το τοξικό περιβάλλον είναι φυσιολογικό να θεωρούμε τη χώρα μας διεφθαρμένη σε τέτοιο βαθμό ώστε να είμαστε και εδώ πρωταθλητές Ευρώπης. Ο πίνακας που παραθέτουμε παρακάτω είναι από πρόσφατη έρευνα του ΕΥΡΩΒΑΡΟΜΕΤΡΟΥ (EUROBAROMETER SPECIAL 523/2022).
Στον πίνακα αυτόν βλέπουμε ότι όλοι οι Έλληνες (98%) έχουν την πεποίθηση ότι ζούμε σε μια χώρα όπου η διαφθορά είναι γενικευμένη. Πόσο αληθινή είναι αυτή η πεποίθηση;
Θα ήταν ίσως διαφωτιστικό να συγκρίνουμε τα αποτελέσματα της γνώμης του γενικού πληθυσμού που παρουσιάζονται στον παραπάνω πίνακα με τα αποτελέσματα του Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς (CPI -Corruption Perception Index) για την ίδια χρονική περίοδο, δηλαδή για το 2022. Ο CPI είναι δείκτης που χρησιμοποιεί 13 διαφορετικές πηγές από ιδρύματα και οργανισμούς που είναι ειδικοί στο θέμα αυτό όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και διάφορα Οικονομικά Φόρουμ. Ο δείκτης διαφθοράς του CPI είναι ασφαλώς πιο αντικειμενικός. Στον πίνακα που ακολουθεί αποτυπώνεται η θέση που έχει κάθε χώρα της ΕΕ στο CPI. Η διαφθορά στην Ελλάδα είναι μεν μια πραγματικότητα, όχι όμως στον βαθμό που εμείς πιστεύουμε. Η Ελλάδα θεωρείται λιγότερο διεφθαρμένη από την Ουγγαρία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και τη Μάλτα. Έχει μάλιστα βελτιώσει το 2022 τον δείκτη της σε σχέση με το 2021.
Επεξήγηση: Οι χώρες με τον υψηλότερο δείκτη είναι αυτές που έχουν τη χαμηλότερη διαφθορά. Στον πίνακα αυτό πρωταθλήτρια είναι η Δανία και στην τελευταία θέση έχουμε την Ουγγαρία.
Την επόμενο γράφημα είναι συνδυασμός των δύο προηγουμένων αποτελεσμάτων. Ο οριζόντιος άξονας είναι ο δείκτης CPI και ο κάθετος άξονας είναι η αντίληψη που έχουν οι πολίτες για την διάδοση της διαφθοράς. Παρόλο που υπάρχει συσχέτιση στα δύο αποτελέσματα παρατηρούμε ότι για την ίδια «διαφθορά» σε δύο διαφορετικές χώρες η αντίληψη διαφέρει. Η Ελλάδα δηλαδή που έχει δείκτη 52 στο CPI έχει ίδιο ποσοστό 98% ενώ η Ουγγαρία που έχει δείκτη 42 στο CPI έχει ίδιο ποσοστό 91%.
Γιατί όμως εμείς έχουμε αυτή την τόσο αρνητική αντίληψη για τη διαφθορά στη χώρα μας;
Οι δηλώσεις αρχηγών πολιτικών κομμάτων ενισχύουν παραδοσιακά αυτό το φαινόμενο. Ας θυμηθούμε ότι ο Γιώργος Παπανδρέου, ως πρωθυπουργός της Ελλάδας, αναγνώρισε στους συναδέλφους του ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ότι ο ελληνικός δημόσιος τομέας ήταν γεμάτος διαφθορά (Financial Times 11/12/2009). Δεν υπήρξε κυβέρνηση που να μην ενεργοποίησε τον μηχανισμό των εξεταστικών επιτροπών με πενιχρά αποτελέσματα κάθε φορά, υποβαθμίζοντας στην ουσία τον ίδιο τον θεσμό.
Στην ίδια έρευνα του Ευρωβαρόμετρου υπάρχει και ένα άλλο ενδιαφέρον εύρημα που αφορά την ανεκτικότητα που έχουμε απέναντι στη διαφθορά. Το εύρημα αυτό προκύπτει από τον συνδυασμό τριών απαντήσεων σε αντίστοιχες ερωτήσεις για το κατά πόσο είναι αποδεκτό να δωροδοκούμε για να επιτύχουμε τον σκοπό μας είτε με χρήματα, είτε με υπηρεσίες, είτε με δώρα. Ο παρακάτω πίνακας αποκαλύπτει ότι είμαστε από τους πιο ελαστικούς λαούς στην Ευρώπη στην αποδοχή της διαφθοράς.
Δεν είναι εύκολο να καταλήξει κάποιος αν είμαστε πιο ελαστικοί επειδή θεωρούμε δεδομένο ότι ζούμε σε διεφθαρμένη χώρα ή θεωρούμε τη χώρα διεφθαρμένη επειδή εμείς οι ίδιοι είμαστε ανεκτικοί.
Προκύπτουν και άλλα ενδιαφέροντα παράδοξα από τη συγκριτική μελέτη των δημοσκοπικών ερευνών. Βέβαια, ενώ είμαστε πολύ αυστηροί με τη χώρα μας όσον αφορά την έκταση της διαφθοράς, αξιολογούμε εντελώς διαφορετικά τον εαυτό μας ως προς την τήρηση της νομιμότητας. Σε έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις Αξίες και την Ταυτότητα (SPECIAL EUROBAROMETER 508) στην ερώτηση κατά πόσο ταυτιζόμαστε με ένα πολίτη που δεν παραβιάζει ποτέ τους νόμους και τους κανονισμούς οι Έλληνες που απάντησαν στην έρευνα έχουν το υψηλότερο σκορ από όλους τους Ευρωπαίους. Στον επόμενο πίνακα τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το 71% σέβεται τους νόμους και τους κανονισμούς. Πώς όμως συμβιβάζεται ότι μόνο το 42% δεν ανέχεται τη διαφθορά; Ίσως, έχουμε μια προσωπική αντίληψη ο καθένας μας για το τι είναι νόμιμο. Πόσες φορές δεν ακούσαμε την φράση: «Δεν φταίω εγώ που σταθμεύω παράνομα αλλά ο Δήμος που δεν προβλέπει αρκετές θέσεις για στάθμευση».
Η μόνη εξήγηση για τα αντιφατικά αποτελέσματα που βλέπουμε είναι ότι είμαστε ενδεχομένως πολύ αυστηροί με τους άλλους και πολύ ανεκτικοί με τους εαυτούς μας. Αυτό φαίνεται και από την απουσία εμπιστοσύνης στους θεσμούς, γενικά.
Πώς μπορεί άραγε να αποκατασταθεί αυτή η εμπιστοσύνη; Οπωσδήποτε οι θεσμοί, και τα ΜΜΕ έχουν ένα καθοριστικό ρόλο να παίξουν αλλά πρέπει κι εμείς να δούμε ειλικρινά την πραγματικότητα. Αυτό είναι το πρώτο βήμα αλλά και το πιο ουσιαστικό.
