Ζούμε ομολογουμένως μία εποχή τεράτων. Η γνωστή κινέζικη κατάρα “είθε να ζήσεις σε ενδιαφέροντες καιρούς” ακούγεται ολοένα και πιο συχνά. Τα σύγχρονα κράτη κλονίζονται συνεχώς από αναπάντεχες κρίσεις και καλούνται να αντιμετωπίσουν ολοένα και πιο πολύπλοκα προβλήματα και προκλήσεις.
Προκλήσεις όπως η διεθνοποίηση των οικονομιών, η αλματώδης πρόοδος της τεχνολογίας, η δημογραφική συρρίκνωση, η κλιματική αλλαγή, η μεταρρύθμιση της δημόσιας υγείας, η αύξηση των ανισοτήτων απαιτούν διαρκή εγρήγορση και άλματα προσαρμογής από τις κυβερνήσεις. Τα τελευταία χρόνια, οι κρίσεις έχουν γίνει η «νέα πραγματικότητα».
Οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου (2001), το τσουνάμι στην Ινδονησία (2004), οι βομβιστικές επιθέσεις στο Λονδίνο (2005), οι τυφώνες Ρίτα και Κατρίνα (2005), οι ισλαμιστικές τρομοκρατικές επιθέσεις στην Ευρώπη (2015- 2016) και πιο πρόσφατα η πανδημία Covid-19, ο πόλεμος στην Ουκρανία κ.ο.κ. Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια είχαμε διαδοχικές κρίσεις όπως το προσφυγικό, η πλημμύρα στην Μάνδρα (2018), η πυρκαγιά στο Μάτι (2019), η τουρκική απειλή στον Έβρο και στην Ανατολική Μεσόγειο (2020), η διαχείριση της πανδημίας, κλπ.
Σύμφωνα με την υπάρχουσα βιβλιογραφία, η κρίση εμφανίζεται ως μία στιγμή ασυνέχειας, ως ένα γεγονός το οποίο κινητοποιεί διαδικασίες αναθεώρησης των επιλογών και αλλαγής πορείας εκ μέρους των δρώντων. Οι υπάρχουσες πολιτικές και οι οριακές προσαρμογές δεν επαρκούν. Έτσι, τα παλιά πρότυπα σκέψης και συμπεριφοράς διαρρηγνύονται. Νέες επιλογές και προσεγγίσεις που μέχρι τότε δύσκολα αναδεικνύονταν εντάσσονται στις εργαλειοθήκες λύσεων.
Αυτό συμβαίνει διότι οι κρίσεις αποτελούν κρίσιμα γεγονότα που μπορούν να επηρεάσουν τον ορισμό του προβλήματος. Διακόπτουν τη συνέχεια της ιστορικής εξέλιξης κυρίως υπό την επήρεια αλλαγών του εξωτερικού περιβάλλοντος και μπορεί να επέλθουν σχετικά απότομες θεσμικές αλλαγές με μακροπρόθεσμες συνέπειες. Οι αλλαγές που έρχονται είναι ραγδαίες και συνεχείς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Η.Π.Α. ανέπτυξαν τα τελευταία έτη στρατηγικές για την οικοδόμηση ανθεκτικότητας σε εύθραυστα περιβάλλοντα.
Σε αυτό το περιβάλλον η έννοια του επιτελικού κράτους δεν πρέπει να δαιμονοποιείται. Από ετυμολογική σκοπιά, η επιτελική δραστηριότητα ταυτίζεται με τη στρατηγική διάσταση της κρατικής δραστηριότητας και υποδεικνύει έναν πάγιο τρόπο οργάνωσης που χαρακτηρίζεται από τη μακροπρόθεσμη θέαση των ζητημάτων, την απολύτως σαφή θέση των προτεραιοτήτων και τη σταθερή επιδίωξη ως προς την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων ή αποτελεσμάτων.
Αυτό ακριβώς επιχείρησε η παρούσα κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας με το ν.4622/2019, ο οποίος εισήγαγε μία νέα θεώρηση περί του κράτους, στηριζόμενη στην από πολλών ετών διαπιστωμένη ανάγκη βελτίωσης του κεντρικού συντονισμού.
Το επιτελικό κράτος είναι ένα κράτος οργανωμένο έτσι, ώστε να προγραμματίζει, να συντονίζει και να παρακολουθεί τις δημόσιες πολιτικές κατά τρόπο κεντρικό, δηλαδή από πάνω προς τα κάτω. Σκοπός είναι η δημιουργία σταθερών δομών και διαδικασιών, ώστε το σύστημα διακυβέρνησης να λειτουργεί αποτελεσματικά ανεξαρτήτως προσώπων. Με τον ν.4622/2019, ορίστηκε λεπτομερώς ο κύκλος δημόσιας πολιτικής μέσα από τον προγραμματισμό δράσεων, την παρακολούθηση και την αξιολόγησή τους στο σύνολο του κυβερνητικού έργου.
Προβλέπονται διαδικασίες αλληλεπίδρασης της Δημόσιας Διοίκησης με το κέντρο διακυβέρνησης και εξασφαλίζεται η θεσμική μνήμη σε διαδικασίες και λειτουργίες. Καινοτομία για παράδειγμα αποτέλεσε η θέσπιση υπηρεσιακών γραμματέων και η μεταφορά αρμοδιοτήτων από την πολιτική ηγεσία σε γενικούς διευθυντές. Σε μία ελληνική δημόσια διοίκηση, που χαρακτηριζόταν από ακαμψία και τυπολατρία, πολυνομία, κακονομία, αναποτελεσματικότητα και λειτουργική ανεπάρκεια η μεταρρύθμιση του επιτελικού κράτους ήταν αναγκαία.
Η έννοια του επιτελικού κράτους, όμως, διέπεται και από τις αρχές της καλής νομοθέτησης, σύμφωνα με τις οποίες πριν από κάθε ρύθμιση προηγείται εις βάθους αιτιολόγησή της, ανάλυση των ρυθμιστικών στόχων, ορισμός των μετρήσιμων δεικτών αξιολόγησης του αποτελέσματος της ρύθμισης και καθορισμός του χρόνου επίτευξης των στόχων.
Το επιτελικό κράτος προσεγγίζει ολιστικά την καλή νομοθέτηση και εξασφαλίζει τη συνοχή της διαδικασίας. To επιτελικό κράτος είναι ένα “έξυπνο κράτος” (smart state) που μπορεί να “σκέφτεται” και να ενσωματώνει την στρατηγική πρόβλεψη και την ολιστική προσέγγιση των πολιτικών. Είναι ένα Κράτος που επικεντρώνεται στις βασικές λειτουργίες της στρατηγικής σχεδίασης, της προληπτικής οργάνωσης της αβεβαιότητας και της συντονισμένης διαχείρισης όλων των διαθέσιμων πόρων για τη θωράκιση της κοινωνίας, της οικονομίας και των δικαιωμάτων των πολιτών απέναντι σε κάθε λογής απρόβλεπτες κρίσεις ή απειλές.
Η ενίσχυση του «επιτελικού ρόλου» της Διοίκησης έφερε εκ νέου στο προσκήνιο την συζήτηση σχετικά με τα επόμενα στάδια του επιτελικού κράτους, όπως την βελτίωση των δομών και των διαδικασιών για τη διασφάλιση του ορθού σχεδιασμού των δημόσιων πολιτικών βάσει στοιχείων και αναλύσεων, την περαιτέρω κωδικοποίηση και τον σχεδιασμό νόμων για τη διασφάλιση ορθού σχεδιασμού του νομικού πλαισίου, την εποπτεία και αξιολόγηση της εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων, την εφαρμογή δράσεων διαχείρισης αλλαγών, τον καθορισμό διαδικασιών για την περαιτέρω αποπολιτικοποίηση της επιλογής των ανώτατων διευθυντικών στελεχών, την εμβάθυνση των διαβουλευτικών εργαλείων για την επίτευξη ενδο-διοικητικής και πολιτικής συναίνεσης σε στρατηγικές μεταρρυθμίσεις,
Όπως επίσης, την αξιοποίηση θεσμών όπως η ΕΣΔΔΑ με την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των επιτελικών στελεχών της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης στις υψηλόβαθμες θέσεις της διοίκησης, την αξιοποίηση συνολικά του προσοντούχου πλέον ανθρώπινου δυναμικού της δημόσιας διοίκηση, τον σχεδιασμό ορθών διαδικασιών χωρίς παρεκκλίσεις για τη διασφάλιση της εσωτερικής κινητικότητας του προσωπικού, την αξιολόγηση των επιδόσεων των δημοσίων υπαλλήλων και με τη συμμετοχή ενδεχομένως ανεξάρτητων αρχών, τη μεταφορά αρμοδιοτήτων στην τοπική αυτοδιοίκηση, την αξιολόγηση του παραγόμενου αποτελέσματος και την σύνδεσή της με τακτικές κρίσεις για τις θέσεις ευθύνης, τον εκσυγχρονισμό και τη μείωση της διάρκειας των δικαστικών και διοικητικών διαδικασιών, τη βελτίωση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη, την περαιτέρω αναβάθμιση ανεξάρτητων θεσμών όπως ο ΑΣΕΠ και Εθνική Αρχή Διαφάνειας που ενδυναμώνουν την καλή διακυβέρνηση, την παγίωση του υφιστάμενου διυπουργικού συντονισμού για τη βελτίωση του διαλόγου μεταξύ των κυβερνητικών υπηρεσιών κατά τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των δημόσιων πολιτικών και άλλα εν πολλοίς γνωστά.
Το μέλλον, έλεγε, ο Peter Drucker “δε θα συμβεί επειδή, απλώς, το θέλουμε πολύ. Απαιτεί αποφάσεις τώρα, ανάληψη πρωτοβουλιών τώρα, δράση τώρα, διάθεση μέσων και πόρων τώρα, δουλειά τώρα”. Για να καταλήξει ότι, “το μέλλον δεν μπορούμε να το προβλέψουμε, μπορούμε όμως να το προετοιμάσουμε, να το επινοήσουμε”. Kαι γι’ αυτό θεωρώ ότι χρειάζεται ένα επιτελικό και ανθεκτικό κράτος.
*Ο Δημήτρης Κιρμικίρογλου είναι Τομεάρχης Ανθρώπινου Δυναμικού της Δημόσιας Διοίκησης της Νέας Δημοκρατίας, αριστούχος απόφοιτος της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης και Υπ. Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
