Γενέθλια σήμερα το ΠΑΣΟΚ και το απόγευμα στο Ζάππειο θα απευθύνουν χαιρετισμό οι τρεις εν ζωή πρόεδροι του κόμματος, ενώ θα τιμηθούν τα στελέχη που υπέγραψαν την ιδρυτική διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη.
Μόνο που για το ΠΑΣΟΚ η περίφημη διακήρυξη δεν είναι μόνο ένα αξιοσέβαστο κειμήλιο, ένα μουσειακό είδος για την ιστορική προθήκη του. Γέννημα συγκεκριμένης ιστορικής στιγμής σε ένα δεδομένο γεωπολιτικό πλαίσιο, οι διακηρύξεις και αναλύσεις της οποίας επιδέχονταν κριτικής, ακόμη και τότε.
Σαφώς ήταν κείμενο φορτισμένο από τη συγκυρία, την έξοδο από τη χούντα, τον ψυχρό πόλεμο, τις επεμβάσεις των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ, την πρόθεση (θεωρητικώς) αποχώρησης από αυτό, και της μη ένταξης στην ΕΟΚ («ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο»).
Παράλληλα βεβαίωνε για το κλείσιμο των αμερικανικών βάσεων, οι οποίες έμειναν («Οι βάσεις φεύγουν ο αγώνας δικαιώνεται» όπως ισχυρίζονταν), τις αναλύσεις του Αντρέα περί μητροπολιτικού καπιταλισμού, καθώς η Ελλάδα βρισκόταν στην περιφέρειά του (κάπως σαν χώρα της Αφρικής) , την κοινωνικοποίηση των επιχειρήσεων στρατηγικής σημασίας, την συμμετοχή του λαού στην εξουσία, και άλλα αγωνιστικά και ηρωικά.
Καθόλου δεν μηδενίζουμε το συγκεκριμένο κείμενο την συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. Ήχησε σαν άγγελμα ελευθερίας και λαϊκής χειραφέτησης ενός λαού καταπιεσμένου από τη μεταπολεμική Δεξιά και τη χούντα.
Και φυσικά μπορεί τα μεγάλα και τρανά που υποσχόταν (π.χ. έξοδο από το ΝΑΤΟ, διαχωρισμό κράτους εκκλησίας, κλπ) να μην έγιναν, μπορεί η συμμετοχή του λαού στην εξουσία να εκφυλίστηκε (π.χ. στην εξουσία των κομματικών φατριών στα πανεπιστήμια και στο άγος των πρασινοφρουρών), μπορεί το ΠΑΣΟΚ να συνδέθηκε κατά την κυβερνητική του θητεία με επί μέρους σκάνδαλα τα οποία μεγιστοποίησε ο παραμορφωτικός φακός ποικίλων συμφερόντων. Ωστόσο, η θητεία του δεν μπορεί να αποτιμηθεί μονομερώς από αυτά.
Η ίδια η διακήρυξη έθετε τι προδιαγραφές κοινωνικών αλλαγών όπως π.χ. η ισότητα των φύλων με την κατάργηση της προίκας, την απόδοση στη γυναίκα του επωνύμου της, της θεσμοθέτησης του πολιτικού γάμου, την ίση αμοιβή για ίση εργασία, την ίδρυση του ΕΣΥ, την καθολική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, την άνοδο του βιοτικού επιπέδου για όσους ήταν στην «απέξω» ως τότε, και την διεύρυνση της κοινωνικής κινητικότητας – με την καθοριστική συνδρομή της ΕΟΚ διά των οικονομικών της «πακέτων»
Αυτά βέβαια δεν ήταν σοσιαλισμός. Ήταν εκσυγχρονισμός του καπιταλισμού και θα μπορούσε - έλεγαν οι αριστεροί - να τα κάνει και μια δεξιά κυβέρνηση. Ναι θα μπορούσε αν ήταν της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης. Στη βαλκανική Ελλάδα της εποχής δεν μπορούσε.
Ήταν εκσυγχρονισμός του θεσμικού επιπέδου που αντήχησε και στον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας. Όπως σε εκσυγχρονισμό της χώρας οδήγησε και η κοσμογονία των μεγάλων δημοσίων έργων της εποχής Σημίτη (π.χ. μετρό αεροδρόμιο, γέφυρα Ρίου -Αντιρρίου κ.α.), τα οποία έχουμε ενσωματώσει στην καθημερινότητά μας και τα θεωρούμε δεδομένα.
Υπήρξαν και αρνητικά, αλλά σήμερα γιορτή έχουν, θυμόμαστε τα καλά. Το πρόβλημα είναι ότι το ΠΑΣΟΚ έχει εγκλωβιστεί στην εμβληματική διακήρυξη. Ακούς ακόμη και σήμερα κορώνες για το πόσο… επίκαιρη είναι η διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη, όταν έχει καταρρεύσει το τότε σύμπαν. Όταν η Ελλάδα είναι μέλος της ΕΕ και στον υπαρκτό σοσιαλισμό δε κάνουν καν μνημόσυνο οι λαοί που τον υπέστησαν.
Η συγκυρία είναι ευνοϊκή για το ΠΑΣΟΚ. Η ΝΔ σαφώς όπως κάθε κυβέρνηση χάνει δυνάμεις, μάλλον λιγότερες του αναμενόμενου. Η όπερα μπούφα του ΣΥΡΙΖΑ επουδενί εκπέμπει εικόνα κυβερνησιμότητας, και δεν πρόκειται να εκπέμψει στο άμεσο μέλλον. Το ΚΚΕ δεν ενδιαφέρεται για την εξουσία (ώσπου… να ωριμάσουν οι συνθήκες), ενώ τα υπόλοιπα κόμματα και κομματίδια είναι απλώς φωνές διαμαρτυρίας.
Κανέναν δεν ενδιαφέρει η διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη, παρά μόνο ως κείμενο με ιστορικό βάρος συγκεκριμένης εποχής. Το μέλλον χρειάζεται ένα «ΠΑΣΟΚ του μέλλοντος», που θα μπορέσει να πείσει ότι έχει τις δυνατότητες είτε να κυβερνήσει, είτε να συνεργαστεί εάν χρειαστεί, προκειμένου η χώρα να ορθοποδήσει, μέσα στους ταραγμένους καιρούς που μάλλον αγριεύουν (πόλεμοι, κρίση δυτικού καπιταλισμού, Τουρκία, παγκόσμιες μετατοπίσεις γεωπολιτικής ισχύος).
Τα υπόλοιπα, τα μεγάλα λόγια για ένα κείμενο προ πεντηκονταετίας, είναι για τα μνημόσυνα…
