H πολυαναμενόμενη για τους ρομαντικούς και ατενίζοντες τον ουρανό, μπλε υπερπανσέληνος του Αυγούστου, ανασύρει από τη συναισθηματική μας μνήμη τη «Σονάτα του Σεληνόφωτος» του Μπετόβεν, στίχους από το ποίημα «Η σονάτα του σεληνόφωτος» του Γιάννη Ρίτσου – όπως «άφησέ με να ‘ρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε» – και τον πίνακα «Άνδρας και γυναίκα ατενίζουν τη σελήνη» (1824) του αγαπημένου μας ζωγράφου και εκ των κυριότερων εκπροσώπων του ρομαντισμού, Κάσπαρ Νταβίντ Φρήντριχ (1774-1840).
Ο εν λόγω πίνακας αποτυπώνει μια τρυφερή στιγμή και συνάμα ερωτική, δίχως να προκαλεί το θεατή. Στο κέντρο του πίνακα η σελήνη την οποία ατενίζουν ο ζωγράφος και η σύζυγός του, Καρολίνε. Αμφότεροι βρίσκονται σε ένα μικρό ξέφωτο στο οποίο φαίνεται να έχουν φτάσει διασχίζοντας το μονοπάτι που έχει καλυφθεί από χορταράκι. Βρισκόμαστε στη χρονική στιγμή της ημέρας λίγο προτού πέσει το σκοτάδι, οπότε το λιγοστό φως του ήλιου από κοινού με εκείνο της σελήνης και του πλανήτη Αφροδίτη, αναδεικνύουν τη βλάστηση. Στον πριονισμένο κορμό φαίνεται να βρίσκονται τρία κεριά, πιθανόν προς χρήση κατά το δρόμο της επιστροφής.
Επικεντρωνόμαστε στα δύο κεντρικά πρόσωπα, τον ζωγράφο και τη σύζυγό του· δεν στηρίζεται πάνω του αλλά τον συντροφεύει. Ξετυλίγουμε τη δική μας ιστορία παρατηρώντας τον πίνακα: έχουν διασχίσει ήδη μια απόσταση για να βρεθούν στο ξέφωτο, και σε όλη την απόσταση ακουγόταν το πρώτο μέρος της «Σονάτας του Σεληνόφωτος» του Μπετόβεν.
Με το απαλό πάτημα των πλήκτρων δημιουργούνταν ένα ιδιαίτερο ερωτικό στοιχείο, και συγχρόνως ακουγόταν μια μακρινή φωνή, τρόπον τινά σπαρακτική. Ο περίπατος στη φύση ανοίγει την ψυχή προκειμένου να δεχτεί τη γαλήνη που προσφέρει απλόχερα, και έτσι, στη μέχρι τη στάση τους κάτω από το έλατο διαδρομή, μιλούσαν για την τέχνη και τη ζωή, για το παρόν και ό,τι ακολουθεί.
Ο περίπατος υπό το φως της σελήνης ενδείκνυται για στοχαστικές συζητήσεις και ρομαντικές εκδηλώσεις· η χροιά της φωνής προσαρμόζεται και γίνεται πιο χαμηλή, σχεδόν ψιθυριστή. Μεταξύ των συζητήσεων ότι μέσω της δημιουργίας μπορεί να ματαιωθεί έστω και για λίγο το μάταιο, παίρνοντας μαζί του τη σκόνη της καθημερινότητας, την αναπόφευκτη φθορά που επιδεινώνεται με τη θέα της επιταχυνόμενης πτώσης των αξιών.
Ρίχνοντας μια πιο προσεκτική ματιά στον πίνακα, εντοπίζουμε παραπάνω από μία θηλυκές παρουσίες: τη σύζυγο του Φρήντριχ, τη σελήνη και τον πλανήτη Αφροδίτη. Σελήνη και Αφροδίτη εκτός από τη μαγεία που προξενούν στον νυχτερινό ουρανό, τη διαχέουν στη φύση στην οποία βρίσκονται ο Κάσπαρ Νταβίντ και η Καρολίνε.
Αφήνουμε κατά μέρους την βελανιδιά και τον συμβολισμό της, αλλά στρεφόμαστε στο έλατο, στα αριστερά του πίνακα. Τα κλαδιά του είναι πιο πυκνά και σαν να «προστατεύουν» το ζευγάρι, το δε δέντρο θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα τρόπον τινά «σύμβολο» του έρωτα, καθώς έχει ρίζες, και στεκούμενοι κάτω από το δέντρο, συμβολικά η Καρολίνε «προσπαθεί» να κρατήσει τον Κάσπαρ Νταβίντ κοντά της, ή εκείνος εκείνη.
Caspar David Friedrich
— 𓂈 (@reflectorwelle) December 6, 2020
☽
Two Men Contemplating the Moon, 1819—1820
Man and Woman Contemplating the Moon, 1824
Two Men Contemplating the Moon, 1825—1830 pic.twitter.com/HaevMjP19D
Είθιστο ο Φρήντριχ να απεικονίζει τις ανθρώπινες φιγούρες με τρόπο τέτοιο ώστε να έχουν γυρισμένη την πλάτη τους στον θεατή. Εν προκειμένω, Κάσπαρ Νταβίντ και Καρολίνε έχουν στραμμένη την πλάτη στο θεατή, ατενίζουν τη σελήνη, ίσως και έναν ιδεατό κόσμο που θα γνωρίσουν μετά το θάνατό τους, εάν ξαναγεννηθούν και βρεθούν στο φεγγάρι (όπως πίστευαν οι ρομαντικοί). Νοσταλγία για το παρελθόν, αποστροφή και θλίψη για το παρόν που φεύγει ανούσια, όπως πρέσβευαν και οι ρομαντικοί καλλιτέχνες.
Για την ιστορία, ο πίνακας «Άνδρας και γυναίκα ατενίζουν τη σελήνη», δημιουργημένος το 1824, είναι ένα θέμα ήδη δουλεμένο για τον Κάσπαρ Νταβίντ Φρήντριχ, αλλά με ορισμένες διαφορές. Καθώς είχε προηγηθεί ο πίνακας «Δύο άνδρες ατενίζουν τη σελήνη» το 1819-20 και ένας πίνακας με τον ίδιο τίτλο και δημιουργημένο μεταξύ 1825-30.
Ο πίνακας «Δύο άνδρες ατενίζουν τη σελήνη» στο Μουσείο Τεχνών της Δρέσδης. Η λήψη έγινε στις 5 Φεβρουαρίου 2015. Πηγή: AP Photo/Jens Meyer
