Οι προγονοί μας είχαν μυστικά, έκαναν θεωρίες συνωμοσίας, είχαν και μυστήρια, δοξασίες, τελετουργίες, θεωρίες που δεν ήταν δυνατόν να εξηγηθούν. Αν και ήταν εξαιρετικά; Ορθολογιστές, ωστόσο κάποιες φορές υιοθετούσαν ό,τι ακουγόταν γύρω από μια υπόθεση ή ένα γεγονός, οι δε μύθοι τους μετέφεραν συχνά στον χώρο της μεταφυσικής. Σήμερα, με σαφή έλλειψη αρχαίων πηγών από την αρχαία Ελλάδα όπως και όχι πολλές ιδιαίτερες γνώσεις της θρησκευτικότητας και της καθημερινής ζωής τους, ψάχνουμε τι κρύβεται πίσω από όλα αυτά.
Αν θέλουμε μυστήρια, θα βρούμε πολλά ήδη από την εποχή της Προϊστορίας, τη Μινωική Κρήτη, τις Μυκήνες και τους μύθους για τη χαμένη Ατλαντίδα. Αλλά αν ψάχνουμε για μυστικά, μυστήρια και θεωρίες συνομωσίας μαζί, η οικογένεια των Τημενιδών, των Μακεδόνων βασιλιάδων, προσφέρει πάρα πολλά. Γιατί δολοφονήθηκε ο Φίλιππος; Δηλητηριάστηκε ο Μέγας Αλέξανδρος; Πού είναι ο τάφος του; Πού είναι ο τάφος της Ολυμπιάδας (η οποία, λέγεται, πως συνέλαβε τον Αλέξανδρο όχι με τον Φίλιππο- ούτε και με τον Δία βέβαια- αλλά κατά τη διάρκεια ενός οργίου;
Αυτά και άλλα πολλά απαντώνται κατά καιρούς από διάφορους επιστήμονες. Για κάποια δεν υπάρχει η βεβαιότητα της λύσης. Για άλλα, πάντως, οι αρχαιολόγοι, οι ιστορικοί και οι μελετητές των γραπτών πηγών της αρχαιότητας πιστεύουν ότι βρίσκονται κοντά στη λογική.
Ας δούμε τις περιπτώσεις αναλυτικά:
Φίλιππος ο Β’
«Τραγικές και δυνητικά σκανδαλώδεις» χαρακτηρίζει ο Μιλτιάδης Χατζόπουλος, μέγας γνώστης της Μακεδονικής Ιστορίας, τις συνθήκες θανάτου του βασιλιά. Έγιναν, βεβαίως, «αντικείμενο εκμεταλλεύσεως από αντιμαχόμενες φατρίες για την διαδοχή του Αλεξάνδρου,»
Οκτώβριος του 336 π.Χ. Ο Παυσανίας, ο σωματοφύλακας του Φιλίππου, τον σκοτώνει με το ξίφος του, καθώς ο άνακτας μπαίνει στο θέατρο των Αιγών από την πάροδο. Ως προς τον φυσικό αυτουργό, συμφωνούν όλες οι πηγές, τις οποίες δέχονται οι σύγχρονοι μελετητές. Αλλά ποιοι ήταν οι λόγοι;
«Επρόκειτο άραγε για μία μεμονωμένη πράξη εκδικήσεως από έναν παράφρονα νεαρό που έφερε το τραύμα αποτρόπαιου βιασμού;» γράφει ο κ. Χατζόπουλος σε παλιότερο κείμενό του. «Ή έπρεπε οι υποψίες να στραφούν στην περσική αυλή; Ή μήπως ο δολοφόνος συμμετείχε σε συνωμοσία που εξυφάνθηκε μέσα στην ίδια την Μακεδονία; Και εν τοιαύτη περιπτώσει είχε άραγε ο Παυσανίας συνενόχους επί τόπου; Και αν πράγματι είχε, ποιοί ήσαν αυτοί; Μέλη του βασιλικού οίκου των Λυγκηστών στην Άνω Μακεδονία; Ή μήπως ο Αμύντας, ο ανεψιός του Φιλίππου και γιός του πρεσβύτερου αδελφού του Περδίκκα, που θα μπορούσε να θεωρεί ότι ήταν ο νόμιμος κληρονόμος της βασιλείας; Ή μήπως ήταν η Ολυμπιάς, η ίδια η γυναίκα του Φιλίππου, και ο ίδιος ο γιός του Αλέξανδρος που εξύφαναν την συνωμοσία κατά του βασιλέως;»
Από γεγονότα, διασταυρωμένα σε δύο αρχαίες πηγές, υπάρχουν:
α) Ο γάμος του Φιλίππου με την Κλεοπάτρα.
β) Η επακόλουθη ρήξη του Αλεξάνδρου με τον πατέρα του.
γ) Ο γάμος του Αλεξάνδρου του Μολοσσού, αδελφού της Ολυμπιάδος, με την (άλλη) Κλεοπάτρα, θυγατέρα του Φιλίππου και της Ολυμπιάδος, κατά τους εορτασμούς των Αιγών.
δ) Η δολοφονία του Φιλίππου από τον Παυσανία, ένα των σωματοφυλάκων του, στην πάροδο του θεάτρου των Αιγών, καθώς και η προσβολή την οποία είχε υποστεί ο δολοφόνος και η οποία υπήρξε η αιτία της πράξεώς του (βιασμός).»
Το βέβαιον είναι πως ο Αλέξανδρος οδηγήθηκε στο θέατρο, ανακηρύχθηκε αμέσως βασιλιάς και παρέδωσε την σορό του Παυσανία στους Μακεδόνες για να τον δικάσουν. Εκείνοι τον καταδίκασαν μεταθανατίως (όπως θα συμβεί μερικά χρόνια αργότερα και με τον Κλείτο) και τον σταύρωσαν, πληροφορία που επιβεβαιώνεται από τον Ιουστίνο, δηλαδή από τον Θεόπομπο. Μετά την τιμωρία του δολοφόνου ο Αλέξανδρος επιμελήθηκε της ταφής του Φιλίππου με την βοήθεια του προσωπικού της βασιλικής αυλής. Ο κ. Χατζόπουλος παραθέτει σειρά επιχειρημάτων, καταλήγοντας πως ο Αλέξανδρος είναι αθώος για τη δολοφονία του πατέρα του.
Μέγας Αλέξανδρος
Εκστράτευσε στα βάθη της Ασίας, νίκησε μια μεγάλη αυτοκρατορία, αγαπήθηκε και το όνομά του έμεινε θρυλικό. Ο θάνατός του στη Βαβυλώνα, γέννησε πολλές θεωρίες συνωμοσίας. Μέχρι σήμερα δεν έχουμε καταλήξει αν και κατά πόσον ισχύουν και αν, τελικά, δολοφονήθηκε ή πέθανε από μικρόβιο, από την εξάντληση, ή από τις κραιπάλες.
Τον Ιούνιο του 323 π.Χ. ο Αλέξανδρος ο Μακεδών, που αργότερα αποκλήθηκε Μέγας, κλείνει για πάντα τα μάτια του, μακριά από την πατρίδα του. Η ημερομηνία θανάτου του κυμαίνεται σε υπολογισμούς κυρίως μεταξύ 10ης και 13ης Ιουνίου του 323 π.Χ. Ωστόσο η ακριβέστερη προσέγγιση ως υπολογισμός της ημέρας του θανάτου του, είναι η 30η Δαισίου, με βάση τα στοιχεία του Πλουτάρχου. Αντιστοιχεί, όπως όλα δείχνουν, στην 10η Ιουνίου του 323 π.Χ. Αυτά τα στοιχεία παραθέτει ο θεολόγος Κωνσταντίνος Κόττης (απλή συνωνυμία με την υπογράφουσα) στο εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενό του με τίτλο «Περί του θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου: Μύθοι, υποψίες και πραγματικότητες» το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ:
Ο μελετητής έχει ερευνήσει όλες τις αρχαίες πηγές και παραθέτει συμπεράσματα που εξήγαγε ύστερα από αυτή τη μελέτη. Στην αρχή εξετάζει όλους τους «ψιθύρους» που έχουν ακουστεί και έφτασαν ως εμάς από την αρχαιότητα, σχετικά με το αν κάποιος δηλητηρίασε ή έβαλε να δηλητηριάσουν τον στρατηλάτη. Ξεκινά από τη διαμάχη του Αντιπάτρου, τον οποίο ο Αλέξανδρος είχε αφήσει ως αντιβασιλέα ο Αλέξανδρος στη Μακεδονία, με την Ολυμπιάδα. «Ο ίδιος ο Αντίπατρος είχε διασπείρει συγγενείς αυτού σε διάφορες κομβικές θέσεις ανά την ελληνική νεότευκτη αυτοκρατορία» σημειώνει. «Ένας από αυτούς, ο νεότερος υιός του Ιόλ(λ)ας ήταν παρά το πλευρό του Αλεξάνδρου. Περί το 317 π.Χ., φαίνεται πως αναδύεται το θέμα του θανάτου του ως δηλητηρίασης και της απόδοσης αυτής της ενέργειας στον Ιόλα, από την Ολυμπιάδα. Έτσι προχώρησε σε βεβήλωση των λειψάνων του Ιόλα ως προδότη, ο οποίος έχει στον μεταξύ πεθάνει και έχει φυσικά συντελεσθεί η εκφορά του στην Ελλάδα.
Η δεύτερη περίπτωση που εξετάζει είναι του Αριστοτέλη, που υπήρξε δάσκαλος του νεαρού βασιλιά. «Ήταν γνωστό στις αρχαίες πηγές, το ότι ο φιλόσοφος είχε κατηγορηθεί, τότε, πως έστειλε μέσω του Κασσάνδρου, υιού και διαδόχου του Αντιπάτρου, δηλητήριο για τον Αλέξανδρο, εξαιτίας της εκτέλεσης του συγγενούς αυτού Καλλισθένους» γράφει ο Κ. Κόττης. ‘Για τον Αριστοτέλη μπορούμε να πούμε τα εξής: τιμήθηκε, ήδη, εν ζωή, ως πνευματικός 2ος οικιστής των Σταγείρων. Μετά την φιλίππεια καταστροφή, είχε πετύχει την ανοικοδόμησή της πόλης του, είτε από τον Φίλιππό Β΄, είτε από τον Αλέξανδρο τον Γ΄ (και μάλλον αυτό είναι το πιθανότερο).
Ένα χρόνο μετά τον θάνατό του στη Χαλκίδα το 322, τελέσθηκε η ανακομιδή των λειψάνων του, όπου και ετέθη ως ο ήρως της 2ης οίκησης των Σταγείρων. Επίσης είναι, μάλλον, άγνωστο στο ευρύ κοινό, πως άφησε διαχειριστή της διαθήκης του, τον μισητό στην αλεξανδρινή οικογένεια Αντίπατρο. Αυτά τα θέματα αναδείχθηκαν τα τελευταία χρόνια, από τις μελέτες του αρχαιολόγου Κ. Σισμανίδη. Ωστόσο αν και στον Πλούταρχο αυτά αναγνωρίζονται ως υπαρκτές από τότε κατηγορίες, όχι, όμως, αποδεκτές, στις ρωμαϊκές πηγές, η δηλητηρίαση του Αλεξάνδρου είναι δεδομένη, προερχόμενη από τον Αντίπατρο και χωρίς να εμπλέκεται, πάντως, ο Αριστοτέλης».
Τέλος σχολιάζει ένα θέμα το οποίο ανακινήθηκε τα τελευταία χρόνια. «Υποστηρίζεται» λέει, «στο πλαίσιο των υποθέσεων δολοφονίας του Αλεξάνδρου, ότι οι αυτουργοί προέρχονταν από το ιερατείο των Χαλδαίων, το οποίο χαρακτηρίζεται αυθαίρετα ‘ιουδαϊκό’. Βασική επίκληση αυτών, είναι ότι ο Αλέξανδρος σχεδίαζε να καταστήσει περίλαμπρη την Βαβυλώνα, ενώ υπήρχε παλαιότατη βιβλική προφητεία, για την ερήμωση της Βαβυλώνος. Έτσι η προφητεία θα ακυρωνόταν και οι ίδιοι θα απαξιώνονταν.»
Από άλλες αρχαίες πηγές, συνάγεται ότι η Βαβυλώνα περικλειόταν από μολυσμένα έλη, τα οποία κάλλιστα θα μπορούσαν να έχουν σκοτώσει τον βασιλιά. Δεν ξεχνάμε άλλωστε πως κουραζόταν τρομερά, πως είχε πληγωθεί πολλές φορές στη μάχη και πως τα ξενύχτια και κυρίως το κρασί, τον είχαν κάνει ευάλωτο.
Το μυστήριο που προκύπτει πλέον είναι πού είναι ο τάφος του, πού είναι ο τάφος της Ολυμπιάδας, της Ρωξάνης, αλλά και της Βαρσίνης με τον άλλο γιο του, τον Ηρακλή. Αμέτρητες σελίδες έχουν γραφτεί για τον τάφο με την αλαβάστρινη πύλη μέσα στον οποίο υπάρχει ο νεκρός του ταριχευμένος, σε γυάλινο φέρετρο. Στην αρχή ήταν χρυσό, αλλά κάποια Κλεοπάτρα το πήρε για να πληρώσει τα στρατεύματά της και το αντικατέστησε με γυάλινο.
Σώμα ή σήμα
Εχουμε πολλές αρχαίες πηγές να αναφέρουν προσκύνηση μεγάλων Ρωμαίων αυτοκρατόρων, όπως ο Ιούλιος Καίσαρας στον τάφο και προσφορά δώρων. Ολοι αναφέρουν πως βρισκόταν στο Σήμα ή Σώμα της Αλεξάνδρειας. Επομένως, απορρίπτεται κατηγορηματικά κάθε θεωρία που θέλει τον Αλέξανδρο να έχει ταφεί στη Σίβα, στις Αιγές, ή σε όποιο άλλο σημείο της οικουμένης. Στην Αλεξάνδρεια ήταν, και χάνεται κατά τη διάρκεια θρησκευτικών ταραχών τον 4ο αι. μ.Χ.
Παρότι θεωρείται πως κάποιος συγκεκριμένος τάφος στην Πιερία ταυτίζεται με τον τάφο της Ολυμπιάδας, αυτό δεν αληθεύει. Δεν γνωρίζουμε καν αν έχει ταφεί η μητέρα του Αλέξανδρου και ιέρεια, αφού ο Κάσσανδρος όταν την νίκησε στην Πύδνα διέταξε να θανατωθεί δια λιθοβολισμού και να μείνει άταφο το σώμα της. Κάποιοι μελετητές λένε τώρα πως πιθανόν να έχει σχέση με την ταφή της το ταφικό μνημείο στον Τύμβο Καστά της Αμφίπολης, αλλά μένει ακόμα πολλή σκέψη και έρευνα.
Ο μικρός Αλέξανδρος, γιος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έχει ταφεί στη βασιλική τούμπα της Βεργίνας (Αιγές) δίπλα στον παππού του Φίλιππο Β. Η Ρωξάνη δεν γνωρίζουμε πού έχει ταφεί και δεν υπάρχει κανένα στοιχείο.
Είχε ακολουθήσει τον Αλέξανδρο στην εκστρατεία, ύστερα από τον γάμο της. Εκείνος, είχε ήδη έναν γιο, τον Ηρακλή, από την Περσίδα πριγκίπισσα Βαρσίνη και νυμφεύθηκε αργότερα την Στάτειρα, κόρη του Δαρείου Γ, ίσως και την Παρυσάτιδα, κόρη του Αρταξέρξη Γ. Εδωσε και στον Ηφαιστίωνα τη Δρυπέτη. Ανεξαρτήτως από τις σχέσεις που λέγεται ότι είχαν οι δύο άνδρες, το βασίλειο χρειαζόταν διάδοχο.
Δεν πρόλαβε να τον γνωρίσει. Όταν η Ρωξάνη ήταν έγκυος 6 ή 8 μηνών, ο Αλέξανδρος πέθανε ξαφνικά. Ο Αλέξανδρος Δ ήρθε στον κόσμο λίγους μήνες μετά. Η μητέρα του έπρεπε να του εξασφαλίσει με κάθε τρόπο την ζωή και τη διαδοχή στον θρόνο.
Σύμφωνα με τον Πλούταρχο η Ρωξάνη με τη βοήθεια του αντιβασιλέα Περδίκκα, εξόντωσε τη Στάτειρα καθώς και την αδερφή της Δρύπετη, καταγόμενες από βασιλική γενιά και πιθανές αντιζήλους στο θρόνο. Η τύχη της Παρυσάτιδας, που ήταν επίσης πριγκίπισσα, είναι άγνωστη αν και σύμφωνα με μια σύγχρονη θεωρία, ίσως εκείνη σκότωσε η Ρωξάνη, και όχι τη Δρύπετη. Εν τω μεταξύ ο μακεδονικός στρατός της Ασίας αναγόρευσε βασιλιά τον προβληματικό γιο του Φιλίππου Β΄ (ετεροθαλή αδελφό του Μεγάλου Αλεξάνδρου) Αριδαίο. Παράλληλα ο γιος της Ρωξάνης αναγορεύτηκε συμβασιλέας με το όνομα Αλέξανδρος Δ΄.
Ο Αριδαίος παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Ευριδίκη. Η φιλοδοξία της τελευταίας να μείνει ο άνδρας της μόνος στο θρόνο ανησύχησε την μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδα. Η Ολυμπιάδα φυγαδεύει τον εγγονό της Αλέξανδρο Δ’ στην Ηπειρο και γίνεται στόχος του Μακεδόνα στρατηγού Κάσσανδρου.
Όταν τοποτηρητής του θρόνου ορίστηκε ο Κασσανδρος, η Ολυμπιάδα εκστράτευσε κατά της Μακεδονίας. Νίκησε τον Φίλιππο Αριδαίο και την Ευριδίκη και τους θανάτωσε με φρικτό τρόπο. Όμως ο Κάσσανδρος την νίκησε στην Πύδνα όπου η Ολυμπιάδα είχε καταφύγει έχοντας μαζί της τον μικρό Αλέξανδρο και τη Ρωξάνη.
Ολυμπιάδα
Υστερα από επτάμηνη στενή πολιορκία η Ολυμπιάδα παραδόθηκε (316 π.Χ) ζητώντας από τον Κάσσανδρο να σεβαστεί τη ζωή του εγγονού της. Ο Κάσσανδρος την κατέσφαξε (κατ’ άλλους τη λιθοβόλησε) και άφησε το πτώμα της να σαπίσει. Η Ρωξάνη είχε χάσει πλέον την προστάτιδά της. Πέρασε έξι χρόνια αβεβαιότητας μέχρι ο Κάσσανδρος να διατάξει τον θάνατο της ίδιας και του γιου της στην Αμφίπολη το 310 π.Χ. Ο τότε 13χρονος Αλεξανδρος Δ' ήταν ο μόνος νόμιμος διάδοχος της τεράστιας αυτοκρατορίας.
Οι τελευταίοι της βασιλικής οικογένειας – αν και μη αναγνωρισμένοι από τους στρατηγούς-Διαδόχους – ήταν η Βαρσίνη και ο γιος της Ηρακλής, οι οποίοι τελικά δολοφονήθηκαν το 309 π.Χ. μετά από ενέργειες του Κασσάνδρου και του Πολυπέρχοντα. Ένα τραγικό τέλος για μια σπουδαία δυναστεία.
Περισσότερα μυστήρια της αρχαιότητας, σε επόμενο δημοσίευμα.
