Εάν «σκύψει» κανείς προσεκτικά στον πίνακα «Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων» του Ολλανδού ζωγράφου Ιερώνυμου Μπος (1450-1516) θα διαπιστώσει ότι ορισμένα από τα ζητήματα που εναποτίθενται είναι η συνύπαρξη και συμφιλίωση τόσο μεταξύ των ανθρώπων όσο και μεταξύ των ανθρώπων και φυτών και ζώων· με ορισμένα από τα ζώα ή και φυτά να παρουσιάζουν κυκλικό σχήμα.
Εκείνο που απεικονίζει ο Μπος στο βιβλικό τρίπτυχο, είναι ένα πανόραμα παράδοξων μορφών και στα πλευρικά του φύλλα την Εδέμ και τις τιμωρίες της Κολάσεως.
Ιερώνυμος Μπος, «Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων». Πηγή φωτ.: Twitter
Η συνύπαρξη και η συμφιλίωση είναι ζητήματα τα οποία επίσης θέτει ο Γάλλος σκηνοθέτης και εικαστικός, Φιλίπ Κεν (γενν. 1970), στην παράστασή του «Ο κήπος των ηδονών» την οποία παρακολουθήσαμε στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, στις 4 Αυγούστου, οπότε και ολοκληρώθηκε το αθηναϊκό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου.
Αφορμή για την παράσταση του Φιλίπ Κεν στάθηκε ο πίνακας του Μπος –σύμφωνα δε, με τον Κεν, η σύνδεση του πίνακα με την παράσταση είναι γενική, με αμφότερους τους καλλιτέχνες (σ.σ. τον Μπος και τον Κεν) να έχουν υποστηρίξει μέσω του έργου τους ότι τα βασανιστήρια τα έχει δημιουργήσει ο ίδιος ο άνθρωπος.
Ερμηνεύοντας ο Κεν τον πίνακα του Μπος, σήμερα, εναποθέτει –θα λέγαμε– το σχόλιο, ότι ζητήματα συνύπαρξης και συμφιλίωσης τίθενται σε κάθε εποχή με το «αγκάθι» να επιμένει να είναι οι ανθρώπινοι δεσμοί. Γι’ αυτό και η παράσταση του Κεν προσδιορίζεται ως μια παράσταση για την αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων, την ουτοπία. Κατά την οπτική μας και μια παράσταση για την αναζήτηση της θέσης μας στον κόσμο.
Η παράσταση στο Ηρώδειο
H εικόνα του σταματημένου λεωφορείου στη μία πλευρά της σκηνής του Ηρωδείου μας δίνει την αίσθηση ενός οδοιπορικού και το έναυσμα να ανακαλέσουμε το μυθιστόρημα «On the road» (Στο δρόμο) του Τζακ Κέρουακ –παρότι η περιπλάνηση στο έργο του Κέρουακ έγινε με αυτοκίνητο.
Η αίσθηση της περιπλάνησης ενισχύεται με το χώμα το οποίο παρατηρούμε σε όλη την επιφάνεια της σκηνής – το χώμα προμηνύει ότι η περιπλάνηση ενδεχομένως να μην είναι ομαλή καθώς οι ρόδες του λεωφορείου δεν «συμφιλιώνονται» εύκολα με το χώμα. Συνεπώς, για την ομαλή πορεία του λεωφορείου, τη συνέχεια του ταξιδιού των επιβαινόντων, θα χρειαστεί να συμβάλλουν όλοι οι παρόντες, να συνεργαστούν –όπως και έγινε.
Λίγα λεπτά πριν την έναρξη της παράστασης «Ο κήπος των ηδονών» στο Ηρώδειο @ Νεκταρία Μαραγιάννη
«Δεν ξέρουμε ακριβώς σε ποια εποχή τοποθετείται η ιστορία του έργου (σ.σ. «Ο κήπος των ηδονών»), μοιάζει να βρισκόμαστε κάπου στη δεκαετία του ’70, την ίδια στιγμή θα μπορούσε να είναι και μια χρονική στιγμή στο κοντινό μέλλον, όταν μια οικολογική απειλή θα μπορούσε να αλλάξει εντελώς την οργάνωση του κόσμου» είχε αναφέρει για την παράσταση ο Φιλίπ Κεν.
«Επέλεξε τη δεκαετία του ’70 ως μια έντονη εποχή, οπότε αναδείχθηκαν με δυναμισμό παγκόσμια ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή και η οικονομική κρίση. Μια εποχή με συγκρούσεις και προβλήματα μέσα από τα οποία δημιουργήθηκαν όνειρα αλλά και ψευδαισθήσεις για ένα καλύτερο μέλλον, μέχρι να έρθει η απότομη προσγείωση», σημειώνεται για την παράσταση.
Ο Φιλίπ Κεν @ Εleni Katrakalidi. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Η σιωπή κυριαρχεί σε μεγάλο μέρος του έργου, ειδεμή στην αρχή της παράστασης οπότε και παρατηρούμε τους επιβαίνοντες να κατεβαίνουν από το λεωφορείο και να παρατηρούν το χώρο γύρω τους. Έχουν μακριά μαλλιά, φορούν παντελόνι καμπάνα, καουμπόικες μπότες και ορισμένοι γυαλιά ηλίου, έπειτα ρωτούν ο ένας τον άλλο για το πώς είναι η θέση τους στο λεωφορείο, βοηθούν εκείνους με αναπνευστικά προβλήματα να φορέσουν τη μάσκα οξυγόνου τους.
Κατόπιν παίζουν μουσική όλων των ειδών κυρίως από τις δεκαετίες του ’60 και ’70, τραγουδούν, γυρίζουν ταινία, διαλύουν το λεωφορείο και διαλύονται οι ίδιοι σε ομάδες· ενώνονται και χωρίζονται προσπαθώντας να ξανασυνδεθούν.
Η αναζήτηση της θέσης στο λεωφορείο για την περιπλάνησή τους, που αποδίδεται με φράσεις όπως «βρήκατε τη θέση σας;», «είστε βολικά;», «δεν είμαι εντελώς σίγουρη για τη θέση στο λεωφορείο» αποτελεί μια μικρογραφία της αναζήτησης καθενός για τη θέση και τον σκοπό του στη ζωή, και αυτή η άποψη ενισχύεται με την παρουσία καρεκλών ανά την σκηνή όπου καθένας τους κάθεται και διαβάζει αποσπάσματα από κείμενα της ποιήτριας Λορά Βασκέζ, του Σαίξπηρ, μεταξύ άλλων.
Τα κείμενα αυτά βρισκόντουσαν σε μια από τις βαλίτσες που η ομάδα πήρε μαζί της – σημείωσή μας ότι μέσω της λογοτεχνίας, των λέξεων, ο άνθρωπος αφυπνίζεται με σκοπό την ομαλή και υγιή πορεία του.
Από την παράσταση «Ο κήπος των ηδονών» στο Φεστιβάλ της Αβινιόν @ Eleni Katrakalidi. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Η νέα πραγματικότητα, η νέα συνθήκη στην παράσταση, αποτυπώνεται με φράσεις όπως «είναι η νύχτα τόσο σκοτεινή που τίποτα απολύτως, τίποτα δεν θα μας κάνει να ξεχάσουμε τους εφιάλτες μας;», «με τόσους πολέμους που πέρασα δεν ξέρω πια να κάνω ειρήνη», «… και των νεκρών πληθαίνουν οι κραυγές», «πώς είστε σίγουρος ότι η Γη δεν είναι η κόλαση ενός άλλου πλανήτη;».
Πρόκειται για φράσεις που σταδιακά οδηγούν στην καταστροφή αποδιδόμενη με ήχους κεραυνών· η καταστροφή, άλλωστε, είναι στοιχείο των παραστάσεων του Κεν, αποδιδόμενη με μικρές κρίσεις που πάντα όμως δημιουργούν κάτι νέο. Αυτή είναι και η ουσία του έργου του: να φτιάξει έναν κόσμο νέο, ανοικτό, και να αφήσει τους θεατές να αποφασίσουν μόνοι τους τι είναι σημαντικό. Στην πραγματικότητα ο σπουδαίος δημιουργός «προσπαθεί να μας δώσει τη δυνατότητα να μαγευτούμε σε μια εποχή που δεν έχει μαγεία».
«Είμαστε ομάδες ανθρώπων που δεν γνωριζόμαστε, αλλά προσπαθούμε να συνυπάρξουμε. […] «Να προσπαθήσουμε να ζήσουμε μαζί (Try to live together)», όπως τονίζει ο ίδιος.
Από την παράσταση «Ο κήπος των ηδονών» στο Φεστιβάλ της Αβινιόν @ Martin Argyroglo. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Υπενθυμίζουμε ότι η παράσταση «Ο κήπος των ηδονών» δεν είναι η μόνη που έχει παρουσιάσει ο Φιλίπ Κεν στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου· στην περυσινή διοργάνωση είχε παρουσιάσει (Πειραιώς 260) την «Μοιραία Φάρμα» (Farm Fatale) που αναφερόταν στην κλιματική αλλαγή.
«Ο κήπος των ηδονών» έκανε πρεμιέρα τον Ιούλιο στο Carrière de Boulbon – ένα παλιό λατομείο στην Αβινιόν, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ της γαλλικής πόλης. Ένα από τα στοιχεία που μας συνεπήραν κατά την παράσταση σε συνδυασμό με την εικαστική πλευρά, ήταν η μουσική. Ψήγματα αυτής μπορούν να ακούσουν όσοι δεν παρακολούθησαν την παράσταση, στο παρακάτω τρέιλερ.
Κατά την παράσταση, την μουσική έπαιζε ο «οδηγός» του λεωφορείου στα πλήκτρα που υπήρχαν αντί του τιμονιού, και ο ήχος της προσέδιδε μια ποιητική διάσταση συνάμα με την αναζήτηση. Την παρουσία του ζωικού βασιλείου υπενθύμιζε ο ήχος των τζιτζικιών – ήχος που ο οδηγός άλλοτε δυνάμωνε και άλλοτε χαμήλωσε, υπενθυμίζοντας ότι οι άνθρωποι δεν είναι τα μόνα όντα στον πλανήτη.
Κεντρική φωτ.: Από την παράσταση «Ο κήπος των ηδονών» στο Φεστιβάλ της Αβινιόν @ Martin Argyroglo. Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
