Ο αλαζόνας ηγέτης θεωρεί ότι η ανθρωπότητα και η υφήλιος του ανήκουν, η αλαζονεία του ενισχύεται με την κατάκτηση νέων πόλεων ή και χωρών και η γλώσσα που χρησιμοποιεί – οι λέξεις – αντικατοπτρίζουν τη διάπραξη της ύβρεως, ώσπου έρχεται ως αντίποινα η τίσις υπενθυμίζοντας την τρωτότητα της ανθρώπινης ύπαρξης ακόμη και στον ηγέτη που εξουσιάζει. Η τίσις λειτουργεί και ως ημερομηνία λήξης της εξουσίας, ο άνθρωπος οφείλει να συμπεριφέρεται στον κάθε άνθρωπο ως ίσο.
Σκέψεις σαν αυτές γεννήθηκαν κατά την παρακολούθηση της όπερας «Ναμπούκκο» του Τζουζέππε Βέρντι, από την Εθνική Λυρική Σκηνή στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου. Την προσοχή μας δεν συνεπήρε μόνο ο Δημήτρης Πλατανιάς στον ρόλο του Ναμπούκκο, με την εκκωφαντική του πτώση σαν διέπραξε την ύβρι, λέγοντας «δεν είμαι πλέον βασιλιάς, αλλά θεός».
Την προσοχή μας κέντρισε και το περίφημο χορωδιακό των Εβραίων σκλάβων, η τραγωδία των Εβραίων που απελάθηκαν και εξαναγκάστηκαν σε καταναγκαστική εργασία από τους Βαβυλώνιους που κατά την παράσταση μας παρέπεμψε στο Ολοκαύτωμα των Εβραίων στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα.
Στους λόγους συνέβαλαν το σκηνικό με το συρματόπλεγμα στο πίσω μέρος της σκηνής, τις αλυσίδες στα χέρια εκείνων που υποδύθηκαν τους Εβραίους, τα βασανιστήρια που υπέστησαν. Υπενθυμίζοντας ότι το δράμα ενός λαού παρουσιάζει παρομοιώσεις στο χρόνο· σε ευρύτερο επίπεδο την πραγματικότητα ότι μέρος της ανθρωπότητας υποφέρει και υφίσταται βασανιστήρια, απειλείται η ζωή του υπό τις επεκτατικές βλέψεις αλαζόνων ηγετών.
Υπενθυμίζουμε ότι η υπόθεση της όπερας «Ναμπούκκο» εκτυλίσσεται στην Ιερουσαλήμ και τη Βαβυλώνα το 587 π.Χ., και αφορά στην αιχμαλωσία των Εβραίων από τον βασιλιά της Βαβυλώνας Ναβουχοδονόσορα (Ναμπούκκο), μετά την πολιορκία της Ιερουσαλήμ και την κατάληψη του Ναού του Σολομώντα από τον στρατό του Ναμπούκκο. Όταν εκείνος ζητά απ’ όλους να τον προσκυνήσουν ως θεό, τον χτυπά κεραυνός πλήττοντας το δεξί του χέρι –εκείνο με το οποίο υψώνει το σπαθί και κηρύττει πόλεμο.
Ναμπούκκο - Δημήτρης Πλατανιάς. Φωτ.: Χ. Ακριβιάδης. Πηγή φωτ.: Εθνική Λυρική Σκηνή
Όταν αναγνωρίζει ως μόνο αληθινό θεό τον Ιεχωβά, βρίσκει πάλι τα λογικά του, απελευθερώνει τους Εβραίους και συναινεί στη σχέση της πραγματικής κόρης του, της Φενένας, με τον Ισμαέλε, ανιψιό του βασιλιά της Ιερουσαλήμ. Στον Ιεχωβά στρέφεται στο τέλος και η Αμπιγκαΐλλε, που σφετερίστηκε την εξουσία του Ναμπούκκο.
Από την παρουσίαση της όπερας «Ναμπούκκο» στο Ηρώδειο, Ιούλιος 2023. Πηγή φωτ.: Facebook / Greek National Opera – Εθνική Λυρική Σκηνή
«Η παραγωγή για την Εθνική Λυρική Σκηνή έχει δραματική γεύση και η ιστορία γίνεται πιο ωμή. […] Δεν υπάρχει επιθυμία για συμμόρφωση με την ιστορική ακρίβεια: η αισθητική ταυτότητα των σκηνικών και των κοστουμιών έχει στόχο την απόδοση ενός αφηρημένου τόπου και χρόνου, ώστε να εστιάσει την προσοχή στην ουσία. […]
Σε αυτή την παραγωγή, η τραγωδία των Εβραίων που απελάθηκαν και υποδουλώθηκαν αφενός θυμίζει την τραγωδία των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης, αφετέρου μοιάζει πολύ με τα βασανιστήρια που υιοθετήθηκαν στα σύγχρονα στρατόπεδα κράτησης, όπως στο Γκουαντάναμο», αναφέρει –μεταξύ άλλων– στο σημείωμά του, ο σκηνοθέτης Λέο Μπουσκάτο, ένας από τους πιο σημαντικούς σκηνοθέτες όπερας της νεότερης γενιάς, ο οποίος υπέγραψε τη σκηνοθεσία του «Ναμπούκκο» –μιας παραγωγής που πρωτοπαρουσιάστηκε με επιτυχία τον Ιούνιο του 2018 στο Ηρώδειο και επαναλήφθηκε την προηγούμενες ημέρες.
Από την παρουσίαση της όπερας «Ναμπούκκο» στο Ηρώδειο, Ιούλιος 2023. Πηγή φωτ.: Facebook / Greek National Opera – Εθνική Λυρική Σκηνή
Τα σκηνικά – ένα πάτωμα, πέντε είσοδοι, ορισμένα αντικείμενα όπως βάθρο και μεγάλων διαστάσεων τραπέζι, προβολές βίντεο αναμένων κεριών και φλογών στους τρεις τοίχους του θεάτρου – δημιουργούσαν περιβάλλοντα διαφορετικά και από απομακρυσμένα.
Αναφορικά με τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα, συγκρατούμε την ελπίδα την οποία δεν έχασαν οι Εβραίοι («μην χάνετε την ελπίδα τέκνα μου») «ενωμένοι σαν γροθιά», ταπεινοί.
Στον αντίποδα, οι Βαβυλώνιοι που κυβερνώνται από ένα στρατιωτικό καθεστώς, από άνδρες και γυναίκες που φορούν στολές, μερικές φορές εκστρατείας, άλλες φορές παρέλασης. Ενώ η μουσική συμβάλλει καταλυτικά στην απόδοση της πολεμικής εφόδου των Βαβυλωνίων (όπως στην έναρξη της όπερας). Εδώ, αλλά και σε όλες τις όπερες του Βέρντι, η μουσική δίνει πολιτική διάσταση στα έργα του και εξεγείρει τα πλήθη.
Από την παρουσίαση της όπερας «Ναμπούκκο» στο Ηρώδειο, Ιούλιος 2023. Πηγή φωτ.: Facebook / Greek National Opera – Εθνική Λυρική Σκηνή
Στην παρουσίαση της όπερας «Ναμπούκκο» στο Ηρώδειο (26, 27, 29, 30/7) την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής διηύθυνε κατά την πρώτη του συνεργασία με την ΕΛΣ ο παγκοσμίως γνωστός, Ιταλός Πάολο Καρινιάνι, τη Χορωδία της ΕΛΣ διηύθυνε ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος.
Στη διανομή, στον ρόλο του Ναμπούκκο οι Δημήτρης Πλατανιάς και Τάσης Χριστογιαννόπουλος, στον θίασο επίσης οι Γιάννης Χριστόπουλος και Κωνσταντίνος Κληρονόμος (Ισμαέλλε), Βιτάλι Κοβαλιόφ και Πέτρος Μαγουλάς (Ζαχαρίας), Εκατερίνα Σεμεντσούκ και Όλγκα Μάσλοβα (Αμπιγκαΐλλε), Ελένα Μαξίμοβα και Μαρισία Παπαλεξίου (Φενένα), Βαγγέλης Μανιάτης (αρχιερέας), Γιάννης Καλύβας και Εβίτα Χιώτη.
Στα λιτά σκηνικά ο Τιτσιάνο Σάντι, στα σύγχρονα κοστούμια η Σίλβια Αϋμονίνο, στους υποβλητικούς φωτισμούς ο Αλεσσάντρο Βεράτσι και στις βιντεοπροβολές ο Λούκα Αττίλιι.
Η όπερα «Ναμπούκκο»
Ως μία από τις σπουδαιότερες όπερες του Τζουζέππε Βέρντι θεωρείται ο «Ναμπούκκο», αναδεικνύοντας τον Βέρντι ως τον σημαντικότερο Ιταλό συνθέτη του 19ου αιώνα, ενώ σε συλλογικό επίπεδο η όπερα μετατράπηκε σε σύμβολο του αγώνα για την ενοποίηση της Ιταλίας.
Το δε χορωδιακό των Εβραίων σκλάβων, το οποίο επέχει θέση εθνικού ύμνου για τους Ιταλούς, εξέφρασε το συλλογικό αίσθημα ενάντια στον Αυστριακό κατακτητή. Εκτός όμως από το πασίγνωστο χορωδιακό, η όπερα περιλαμβάνει μουσικά και ερμηνευτικά απαιτητικούς ρόλους για τον βαρύτονο, την υψίφωνο και τον βαθύφωνο.
Από την παρουσίαση της όπερας «Ναμπούκκο» στο Ηρώδειο, Ιούλιος 2023. Πηγή φωτ.: Facebook / Greek National Opera – Εθνική Λυρική Σκηνή
Αποτελούμενο από τέσσερα μέρη, το ποιητικό κείμενο του «Ναμπούκκο» είναι του Τεμίστοκλε Σολέρα και βασίζεται στο θεατρικό έργο «Ναβουχοδονόσορ» των Ωγκύστ Ανισέ-Μπουρζουά και Φρανσίς Κορνύ (1836), όπως επίσης στο σενάριο ενός ομώνυμου μπαλέτου σε χορογραφία του Αντόνιο Κορτέζι (1838).
Η όπερα έκανε πρεμιέρα στη Σκάλα του Μιλάνου στις 9 Μαρτίου 1842. Το ελληνικό κοινό άκουσε την όπερα για πρώτη φορά στην Κέρκυρα, στο Θέατρο Σαν Τζάκομο, στις 28 Σεπτεμβρίου 1844. Σε εκείνες τις παραστάσεις η όπερα μετονομάστηκε από «Ναβουχοδονόσορ» σε «Ναμπούκκο». Στην Αθήνα αναφέρεται παράσταση από ιταλικό θίασο στις 21 Νοεμβρίου 1851. Ακολουθούν το θέατρο Απόλλων της Σύρου (1866/67) και το θέατρο Απόλλων της Πάτρας (1877/78).
Στο ρεπερτόριο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, η οποία ιδρύθηκε το 1939, η όπερα περιλήφθηκε στις 25 Ιουνίου 1959. Τον κεντρικό ρόλο υποδύθηκε στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού ο Καταλανός βαρύτονος Μανουέλ Αουσένσι και την Αμπιγκαΐλλε η Μαρία Κερεστετζή. Τις μουσικές δυνάμεις της ΕΛΣ διηύθυνε ο Τότης Καραλίβανος.
Κεντρική φωτ.: Από την παρουσίαση της όπερας «Ναμπούκκο» στο Ηρώδειο, Ιούλιος 2023. Πηγή φωτ.: Facebook / Greek National Opera – Εθνική Λυρική Σκηνή
