Η αυριανή (27/1) Διεθνής Ημέρα Μνήμης Θυμάτων Ολοκαυτώματος έχει ως «υπότιτλο» τον αριθμό των έξι εκατομμυρίων Εβραίων που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα, όπως και πολλών άλλων θυμάτων μιας άνευ προηγουμένου φρίκης. Φέρνει στη θύμησή μας διηγήσεις και σκηνές από ταινίες για το Ολοκαύτωμα με θαλάμους αερίων να γεμίζουν με Εβραίους.
Θα χαρακτηρίζαμε αυτούς τους θαλάμους δωμάτια θανάτου· εκεί όπου η ζωή αποκόπτεται και στερείται ακόμη και η αξιοπρέπεια που πρέπει σε έναν θάνατο.
Θάνατοι που οριστικοποιούνται αφ’ ης στιγμής τα άτομα της εβραϊκής κοινότητας στοιβάζονται σε τρένα δίχως επιστροφή. Μια τελεσίδικη διαδρομή κατά την οποία οι αιχμάλωτοι πληρώνουν τον δήμιο με την ψυχή τους, ενδεχομένως να νιώθουν ήδη νεκροί καθότι η επιθυμία τους για ζωή έχει βιαστεί από την πραγματικότητα των γεγονότων ότι θα θανατωθούν.
Θα μπορούσαν να αποδοθούν με λέξεις όσα πιθανώς ένιωθαν εκείνοι που στοιβάζονταν σε ένα βαγόνι με προορισμό τον αφανισμό τους, και ποιες εικόνες έχουν όσοι κατάφεραν και επέζησαν; Μπορούν τα κείμενα και οι μαρτυρίες να ξορκίσουν το έγκλημα που διαπράχθηκε και που είναι η δικαιοσύνη σε όλο αυτό; Όχι μόνο για τη φύση του εγκλήματος, αλλά και για τα υπολείμματα σωμάτων που δεν θρηνήθηκαν από αγαπημένα πρόσωπα, σαν να μην υπήρξαν ποτέ, καθότι κι εκείνοι αφανίστηκαν.
Η κεντρική πύλη του στρατοπέδου συγκέντρωσης στο Άουσβιτς. Πηγή: Shutterstock
Οι ελάχιστοι επιζώντες τους κρατούν ζωντανούς μνημονεύοντάς τους, ρόλο που έχουν τα μνημεία, ρόλο που έχει η Ιστορία και η τέχνη. Εφέτος, το 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (2-12/3) τιμά τη μνήμη της εβραϊκής κοινότητας της πόλης, που ξεκληρίστηκε στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μέσα από το αφιέρωμα «Adio querida: Από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς - 80 χρόνια».
Το αφιέρωμα διοργανώνεται 80 χρόνια από τότε που οι συρμοί των τρένων αναχώρησαν (ο πρώτος στις 15 Μαρτίου 1943) από τη Θεσσαλονίκη, με προορισμό το Άουσβιτς. Στα συνολικά δρομολόγια περιλήφθηκαν και αφανίστηκαν περί τους 45.000 Θεσσαλονικείς Εβραίους, με μόλις λιγότερο του 5% του εβραϊκού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης να γλιτώνει την εκτόπιση.
Αξίζει, κάθε φορά, να τονίζουμε ότι οι αριθμοί αυτοί αφορούν ανθρώπινες ψυχές και δεν είναι υποχείρια του εξουθενωτικού ναζιστικού καθεστώτος που προχώρησε με αποφάσεις νοσούντων «εγκεφάλων». Με τις οποίες αποφάσεις αναιρείται η υπόσταση του ανθρώπου και παίρνει το ρόλο ενός –τρόπον τινά– εξιλαστήριου θύματος.
Adio querida: Από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς - 80 χρόνια
Adio querida (ή adio kerida) είναι ένα παραδοσιακό τραγούδι αγάπης, σεφαραδίτικο, γραμμένο στα ladino, μιλά για τον αποχωρισμό, τον έρωτα, τον θάνατο. Στον χώρο του αστικού θρύλου της εβραϊκής κοινότητας λέγεται πως το «Αντίο αγαπημένη» τραγουδούσαν οι Εβραίοι λίγο πριν μπουν στα τρένα που θα τους οδηγούσαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Αυτό πληροφορούμαστε από το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης κατά την ανακοίνωση του αφιερώματος «Adio querida: Από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς - 80 χρόνια», το οποίο περιλαμβάνει ταινίες που θα ρίχνουν φώς σε μία από τις πιο σκοτεινές σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας. Με το ανεπούλωτο οικουμενικό τραύμα να λειτουργεί ως υπενθύμιση αλλά και προειδοποίηση για το μέλλον.
Εν αναμονή του συνολικού προγράμματος του αφιερώματος έχουν γίνει γνωστές ορισμένες από τις ταινίες του οι οποίες φέρνουν στο προσκήνιο επώδυνες μαρτυρίες και σοκαριστικά ντοκουμέντα.
Το «Shoah» (1985) του Κλοντ Λανζμάν είναι ένα οδοιπορικό που διήρκησε 11 ολόκληρα χρόνια κατά τα οποία πάρθηκαν συνεντεύξεις από δεσμοφύλακες, μάρτυρες και ναζιστές και εξερευνήθηκε σε βάθος το ιστορικό, ανθρωπολογικό και πολιτισμικό αντίκτυπο του Ολοκαυτώματος. Με τη σημείωση ότι το Ολοκαύτωμα δεν θα περιπέσει ποτέ στην ιστορική λήθη ή στη δικαιολογία της άγνοιας.
Από το «Soah». Πηγή: 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Το «The Golem» (1920) των Πολ Βέγκενερ και Καρλ Μπέζε είναι μια αλληγορία για την κατάληξη των Εβραίων και από τις πρώτες ταινίες που έθιξαν ζητήματα αντισημιτισμού.
Οι «Ήρωες της Θεσσαλονίκης / Heroes of Salonika» (2021) του Τομ Μπαρκάι εξιστορούν την φρίκη της καθημερινής ζωής μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Λεπτομέρειες από τα βασανιστήριά τους, τις μεθόδους εξόντωσης, τις αρρώστιες, την πείνα και τα πειράματα που υπέστησαν εξιστορούν έξι Θεσσαλονικείς Εβραίοι, επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος, οι περισσότεροι από τους οποίους ζουν στο Ισραήλ.
Στη «Θεσσαλονίκη, πόλη της σιωπής / Salonique, ville du silence» (2006) ο Μορίς Αμαραζί συνδυάζει εικόνες από τη σύγχρονη πόλη με μαρτυρίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος.
Από τη «Θεσσαλονίκη, πόλη της σιωπής». Πηγή: 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Και στο σπαρακτικό «Φιλιά εις τα παιδιά» (2011) του Βασίλη Λουλέ, πέντε ηλικιωμένοι Έλληνες Εβραίοι αφηγούνται τις τρομακτικές εμπειρίες που βίωσαν στην κατεχόμενη Ελλάδα, στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, κάνοντάς μας συμμέτοχους σε μια τραγωδία που δεν θα πάψει να αφορά την ανθρωπότητα.
Όσο για το ντοκιμαντέρ «Εκτός ιστορίας» (2012) της Φωφώς Τερζίδου, περιλαμβάνει μαρτυρίες, τεκμήρια και αναλύσεις ιστορικών που εξερευνούν τα στερεότυπα εκείνα τα οποία εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να γεννούν προκαταλήψεις και να συντηρούν την αποσιώπηση των πιο απάνθρωπων εγκλημάτων.
Κεντρική φωτογραφία: Από το ντοκιμαντέρ «Φιλιά εις τα παιδιά». Πηγή: 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Διαβάστε ακόμη: Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος - ΚΙΣΕ: Θυμόμαστε το παρελθόν για να διασφαλίσουμε το μέλλον
