Έβαλε την Μεσσήνη στο επίκεντρο του πολιτισμού φέροντας στο φως το αρχαίο της παρελθόν. Ο λόγος για τον αρχαιολόγο Πέτρο Θέμελη (γενν. 1936) ο οποίος άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 87 ετών – πλήρης ημερών θα έλεγε κανείς. Στις ημέρες που διένυσε άφησε πλούσια παρακαταθήκη στην Ελλάδα υπηρετώντας την αρχαιολογία, μεταξύ άλλων ως διευθυντής (από το 1987, από την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία) του Προγράμματος Ανασκαφής και Αναστήλωσης της Aρχαίας Μεσσήνης. «Έφυγε» ευρισκόμενος στη ΜΕΘ του Νοσοκομείου Καλαμάτας.
Η είδηση του θανάτου του σε τοπικό ΜΜΕ ανέσυρε από τη μνήμη μία συζήτηση που είχε παραχωρήσει τον Μάρτιο 2023 στο πλαίσιο του κύκλου «Καταθέσεις Πολιτισμού», του Κέντρου Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδος. Η συζήτηση είχε ως θέμα «Αρχαία Μεσσήνη: Η ψυχοσύνθεση μιας χαμένης πολιτείας». Μιας πολιτείας που, όπως ο κ. Θέμελης είχε πει, είχε όνομα πατρός και διαστάσεις, εφηβεία, δυσκολίες, προκλήσεις. Και η μεγαλύτερη πρόκληση «είναι να μπορέσεις να ξεκινήσεις από το μηδέν (και να φτάσεις) στο είναι».
Σε εκείνη την κατάθεση πολιτισμού, θυμάμαι τον λόγο του μεστό, την έκφραση και τη στάση του να αντικατοπτρίζουν εκείνες ενός ανθρώπου που επιθυμεί να μοιραστεί όσα γνωρίζει. Μιλούσε ταυτόχρονα με τα χέρια του, η ματιά μου τα ακολουθούσε παράλληλα με το λόγο του. Διότι με τα χέρια ανασκάπτει ο αρχαιολόγος, είναι τα χέρια που ανακαλύπτουν τις αρχαιότητες, τρίβουν την επιγραφή να τη διαβάσουν. Δεν ήταν λίγοι οι παρευρισκόμενοι που του απηύθυναν τον λόγο ως «κύριε καθηγητά».
Σε εκείνη τη συζήτηση είχα επίσης μάθει ότι εκτός από την αρχαιολογία, στον ελεύθερό του χρόνο ασχολείτο με τη συγγραφή, τη λογοτεχνική.
Οι ανασκαφές και οι διακρίσεις
Εκτός από τις ανασκαφές στη Μεσσήνη, ο Πέτρος Θέμελης είχε λάβει μέρος και διευθύνει ανασκαφές στη Βεργίνα, στην Πέλλα, στην Ολυμπία, στους Δελφούς, στην Ερέτρια, και στο Κάλλιο. Στο βιογραφικό του, διαβάζω ότι το 1962, προσελήφθη ως επιστημονικός βοηθός στην Αρχαιολογική Υπηρεσία Θεσσαλονίκης. Κατά το διάστημα 1963-1980 ήταν Επιμελητής και Έφορος Αρχαιοτήτων στις Αρχαιολογικές Περιφέρειες Ηλείας-Μεσσηνίας, Αττικής, Εύβοιας, Φωκίδος-Λοκρίδος και Αιτωλοακαρνανίας, ενώ το διάστημα 1977-1980 ήταν Διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου των Δελφών.
Από το 1980 ως το 1984, ήταν Προϊστάμενος της Εφορίας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας, ενώ από το 1984 έως το 2004 διετέλεσε καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Ρέθυμνο.
Ως καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης διηύθυνε την πανεπιστημιακή ανασκαφή του Τομέα Ι στην αρχαία Ελεύθερνα του Μυλοποτάμου Ρεθύμνου για την οποία έγραψε και επιμελήθηκε σημαντικό αριθμό επιστημονικών εκδόσεων. Από το 1987, ήταν διευθυντής του Προγράμματος Ανασκαφής και Αναστήλωσης της αρχαίας Μεσσήνης, για την οποία έχει συγγράψει μονογραφίες και πλήθος επιστημονικών άρθρων. Οι ανασκαφές στην αρχαία πόλη της Μεσσήνης έχουν αποκαλύψει πολλά από τα μνημεία που περιγράφει και τον 2ο αι. μ.Χ. ο περιηγητής Παυσανίας.
Τιμήθηκε με μία από τις πιο σημαντικές διακρίσεις στην Ελλάδα – παρέλαβε (18 Ιανουαρίου 2005) τον Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο.
Η ζωή του
Στη Θεσσαλονίκη γεννήθηκε ο Πέτρος Θέμελης (1936- 2023), γιος του φιλόλογου και υπερρεαλιστή ποιητή Γεωργίου Θέμελη και αδελφός του βιολιστή και διευθυντή του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης, Δημητρίου Θέμελη. Ολοκλήρωσε το Δημοτικό και το Γυμνάσιο του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Αρχικά ξεκίνησε σπουδές Φιλολογίας. Πήρε πτυχίο Ιστορίας και Αρχαιολογίας από τη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης το 1959, καθώς και διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο του Μονάχου το 1972.
Διαβάστε όσα είχε καταθέσει ο Πέτρος Θέμελης για την Αρχαία Μεσσήνη στο σημείωμα: Ο Πέτρος Θέμελης για την Αρχαία Μεσσήνη
