Ο λόγος μεστός, η έκφραση και η στάση του εκείνες του ανθρώπου που επιθυμεί να μοιραστεί όσα γνωρίζει. Μιλά ταυτόχρονα με τα χέρια του, η ματιά μας τα ακολουθεί παράλληλα με το λόγο του. Διότι με τα χέρια ανασκάπτει ο αρχαιολόγος, είναι τα χέρια που ανακαλύπτουν τις αρχαιότητες, τρίβουν την επιγραφή να τη διαβάσουν.
Η χροιά της φωνής του Πέτρου Θέμελη (γενν. 1936), του αρχαιολόγου και διευθυντή (από το 1987, από την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία) του Προγράμματος Ανασκαφής και Αναστήλωσης της Aρχαίας Μεσσήνης, είναι ελαφρώς πιο τρυφερή όταν εξιστορεί πόσο σημαντική είναι η ανακάλυψη και η ανάγνωση μιας επιγραφής· «η επιγραφή είναι πιο σημαντική και από ένα άγαλμα ακόμη γιατί εσύ είσαι ο πρώτος που θα τη διαβάσεις μετά από πολλά χρόνια.
Για να τη διαβάσεις πρέπει να ρίξεις νερό με καρβουνόσκονη και να τρίψεις με τα δάχτυλά σου επάνω στην πέτρα. Η πέτρα είναι αδρή, μπορεί και να ματώσουν τα δάχτυλά σου και εσύ να επιμένεις για να διαβάσεις αυτή την επιγραφή», σημείωσε, μεταξύ άλλων, ο Πέτρος Θέμελης στο πλαίσιο του κύκλου «Καταθέσεις Πολιτισμού», του Κέντρου Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδος.
Η κατάθεση πολιτισμού του Π. Θέμελη έγινε (30/3) στο πλαίσιο συζήτησης με τη δημοσιογράφο Μαίρη Αδαμοπούλου, με θέμα «Αρχαία Μεσσήνη: Η ψυχοσύνθεση μιας χαμένης πολιτείας». Μιας πολιτείας που, όπως ο κ. Θέμελης είπε, είχε όνομα πατρός και διαστάσεις, εφηβεία, δυσκολίες, προκλήσεις. Και η μεγαλύτερη πρόκληση «είναι να μπορέσεις να ξεκινήσεις από το μηδέν (και να φτάσεις) στο είναι».
Το τοπίο που είχε αντικρίσει το 1986 σχεδόν θύμιζε βάλτο και οι ορατές αρχαιότητες ήταν ελάχιστες. Έπειτα από περίπου 36 χρόνια ανασκαφικών ερευνών και παράλληλων εργασιών στερέωσης και αναστήλωσης των μνημείων, που συνεχίζονται μέχρι σήμερα, έφερε στο φώς τα δημόσια και ιερά οικοδομήματα της Αρχαίας Μεσσήνης που είχε δει και περιγράψει ο Παυσανίας στην πόλη.
Στιγμιότυπο από τις «Καταθέσεις Πολιτισμού» - «Αρχαία Μεσσήνη: Η ψυχοσύνθεση μιας χαμένης πολιτείας». Πηγή: Facebook / Mary Adamopoulou
Έργο ζωής του Θέμελη η Αρχαία Μεσσήνη και όραμά του να τη δει «ύστερα από λίγα χρόνια ολοκληρωμένη. Μένει ένα μικρό κομμάτι της ακόμη […] χρειάζονται οικονομικοί πόροι για να συνεχίσουμε, κυρίως την αναστήλωση». Είπε, και αναφέρθηκε στην πόλη και τους κατοίκους της, στις αρχαιότητες που βρίσκονται φυλαγμένες στις αποθήκες, σε μια αρκούδα στη Μεσσήνη. Μίλησε επίσης για «τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό που μεταπήδησε στη Δύση όπου υφίσταται μέχρι σήμερα», και για «την αρχαία ελληνική κουλτούρα που εξελίσσεται στο χρόνο» και την κάνει να διαφέρει από τους υπόλοιπους πολιτισμούς.
Μας ταξίδεψε στην Αρχαία Μεσσήνη από την ίδρυσή της στο σήμερα, όπου είναι –μεταξύ άλλων– (σ.σ η Αρχαία Μεσσήνη) ένας χώρος στον οποίο κατά καιρούς συνυπάρχουν η σύγχρονη δημιουργία και η αρχαία, όπως με την υπαίθρια έκθεση γλυπτικής των Ζογγολόπουλου και Χουλιαρά, το 2018, στον αρχαιολογικό χώρο. Διότι «η σύγχρονη γλυπτική ταιριάζει σε έναν τέτοιο χώρο μεγάλου μεγέθους» και «εκείνο που σήμερα επιδιώκουμε είναι η δημιουργικότητα»· «χωρίς την τέχνη η ύπαρξή μας είναι ήσσονος», υπογράμμισε.
Δημιουργός –τρόπον τινά– και ο αρχαιολόγος, θα προσθέταμε εμείς. Καθότι προσπαθεί και καταφέρνει να αναδείξει, να «ξεγεννήσει» από τη γη δημιουργήματα που κάλυψε ο πανδαμάτωρας χρόνος. Σύμμαχός του στην κοπιαστική δουλειά η έρευνα και η γνώση.
Η Αρχαία Μεσσήνη
Όνομα: Messana (Αρχαία Μεσσήνη). Ημερομηνία γέννησης: 369 π.Χ. Όνομα πατρός (οικιστής της πόλης): Επαμεινώνδας. Μέγεθος Αρχαίας Μεσσήνης: 270 οκτάρια εντός των τειχών. Πρόκειται για τα βασικά στοιχεία ταυτοποίησης της Αρχαίας Μεσσήνης, μίας από τις μεγαλύτερες πόλεις της αρχαιότητας, που ιδρύθηκε με πρόγραμμα «ήταν δηλαδή προγραμματική […]. Οικοδομήθηκε πάνω στις πιο σύγχρονες αρχές του αρχαίου κόσμου […] οι οχυρώσεις της συγκρίνονταν με τις καλύτερες της εποχής […]. Ήταν μια πόλη που είχε απαλλαγεί από τις παλιές δομές των παλιών πόλεων και είχε το βλέμμα στραμμένο προς τη Δύση».
«Για να τη συγκρίνουμε με μια σύγχρονη πόλη θα πρέπει να προχωρήσουμε στους χρόνους ακμής της. Την περίοδο της Ρωμαιοκρατίας, λίγο αργότερα που ακμάζει η πόλη απαλλαγμένη από τις διαμάχες με άλλες πόλεις θα μπορούσε να συγκριθεί με τη Βαρκελώνη γιατί είχε πλήθος καλλιτεχνών από όλη την Ελλάδα, την Αλεξάνδρεια και την Ιταλία. Είχε πλήθος αγάλματα –ορειχάλκινα και μαρμάρινα. Είχε μια εφηβεία πολύ ζωντανή, κόσμο που πηγαινοερχόταν».
Οι κάτοικοί της απολάμβαναν τη μεσογειακή διατροφή, η ελίτ της πόλης «εισήγε εμφιαλωμένο κρασί από τα μεγάλα κέντρα παραγωγής (Κως, Θάσος, Ρόδος)».
Λήψη της Αρχαίας Μεσσήνης. Πηγή: Facebook / Πέτρος Θέμελης
Μία ανασκαφική έκπληξη ήταν τα οστά μιας αρκούδας σε χώρο πλησίον του σταδίου, διηγείται ο Π. Θέμελης και διευκρινίζει: «τα οστά χρονολογούνταν στην εποχή της Ρωμαιοκρατίας οπότε και γίνονταν θηριομαχίες στο στάδιο».
Οι δυσκολίες κατά την ανασκαφή; Συνεχής ήταν η «πάλη» με το νερό, λόγω μιας πηγής που υπερχείλιζε σε συνδυασμό με το ότι η Αρχαία Μεσσήνη βρίσκεται στη δυτική Πελοπόννησο, όπου η βροχόπτωση είναι ισχυρή.
Ενώ, τα κτίρια που βρήκαν κατά τις ανασκαφές ήταν διαλυμένα και όχι από τον σεισμό του 365 μ.Χ. «Μετά την κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι εναπομείναντες κάτοικοι άρχισαν να γκρεμίζουν τα κτίρια από τη στέγη προς τα κάτω για να συγκεντρώσουν τα μέταλλα». Συνεπώς, η «χαριστική βολή δόθηκε από τον άνθρωπο», επεξήγησε ο κ. Θέμελης, κλείνοντας την αφήγηση για το παρελθόν της πόλης.
Τα ευρήματα που ανακάλυψε με την αρχαιολογική του ομάδα αριθμούνται στα 28.000 (900 επιγραφές, χιλιάδες γλυπτά, κ.ά.) και βρίσκονται στις αποθήκες, καθότι στο υπάρχον Αρχαιολογικό Μουσείο δεν διατίθεται χώρος να εκτεθούν. Ο κ. Θέμελης έχει εγκαταλείψει την ιδέα δημιουργίας «ενός μπετονένιου, κολοσσιαίου μουσείου που θα καρφωνόταν στο περιβάλλον το οποίο είναι τρομερά ευαίσθητο» για να στεγαστούν αυτά τα ευρήματα. Δηλώνει «υπέρ ενός ανοικτού μουσείου».
Η δημιουργία ενός νέου Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αρχαία Μεσσήνη έχει ανακοινωθεί (16/07/2022) από το ΥΠΠΟΑ, ενός μουσείου ισάξιου των ευρημάτων της Αρχαίας Μεσσήνης, ώστε να στεγαστούν οι αρχαιότητες που με φροντίδα ανασύρθηκαν από τη γη, από την αρχαιολογική ομάδα.
Ενός μουσείου που θα λειτουργεί παράλληλα με τον αρχαιολογικό χώρο, προσφέροντας σφαιρική γνώση στους επισκέπτες, ενός μουσείου που θα θεμελιωθεί με όσα ο Π. Θέμελης έφερε στο φώς, στην Αρχαία Μεσσήνη, «ζωντανεύοντας» την ιστορία της.
