Μετά από μία εβδομάδα συνεχούς ασχολίας με τις αμερικανικές εκλογές, σήμερα θα κλείσουμε αυτόν τον κύκλο, επιστρέφοντας τη συζήτηση, μέσω της νίκης του Τραμπ, στα “δικά μας”. Η εκλογική αναμέτρηση στις Ηνωμένες Πολιτείες και η διθυραμβική νίκη Τραμπ, προσφέρει πολλά διδάγματα για τους Έλληνες πολιτικούς και την κοινωνία μας γενικότερα. Ορισμένα από τα θέματα που προέκυψαν στον αμερικανικό διάλογο παρουσιάζουν ανησυχητικές ομοιότητες με την ελληνική πολιτική σκηνή και θα ήταν σοφό να τα εξετάσουμε, ώστε να αποφύγουμε τις ίδιες παγίδες.
1. Πολιτική αλαζονεία και ηθικισμός: Μια παγίδα για την κυβέρνηση
Μία από τις κύριες προκλήσεις που αντιμετώπισαν οι Δημοκρατικοί στις ΗΠΑ ήταν η εικόνα πολιτικής αλαζονείας και της ηθικής τους αυτοαναφορικότητας, που οδήγησε σε αποξένωση ψηφοφόρων και αύξηση της αμφιθυμίας στους αναποφάσιστους. Οι Δημοκρατικοί παρουσιάζονταν πολλές φορές ως φορείς της «ηθικά ορθής» πολιτικής, καταδικάζοντας κάθε διαφωνία με περιφρόνηση και υψώνοντας το τείχος της πολιτικής ανωτερότητας. Αυτό, όμως, όχι μόνο δεν έπεισε τους αμφιταλαντευόμενους, αλλά αντίθετα, τους απομάκρυνε.
Το ίδιο λάθος κινδυνεύει να κάνει και η τωρινή ελληνική κυβέρνηση, εάν συνεχίσει να αντιμετωπίζει την πολιτική της ατζέντα ως την απόλυτη λύση και να αποφεύγει την κριτική. Η αλαζονεία και η αίσθηση αυτοδικαίωσης μπορεί να πλήξουν τη λαϊκή υποστήριξη, ιδιαίτερα από τους αναποφάσιστους, οι οποίοι απαιτούν να πειστούν και αντιδρούν αρνητικά σε κάθε απόπειρα πολιτικής επιβολής - κυρίως από τα ΜΜΕ. Το μάθημα εδώ είναι ότι τα κόμματα δεν μπορούν να αγνοούν τις θέσεις, αξίες, και παραδόσεις της κοινωνίας και να επιβάλλουν τις απόψεις τους χωρίς διάλογο και ουσιαστική διαβούλευση.
2. Η άσκοπη χρήση χαρακτηρισμών: Ένας επικίνδυνος εκτροχιασμός
Μια δεύτερη σημαντική πρόκληση αφορά την υπερβολική χρήση όρων όπως «ακροδεξιός», «φασίστας» και «εξτρεμιστής» στις πολιτικές αντιπαραθέσεις. Στις ΗΠΑ, οι Δημοκρατικοί και τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης χρησιμοποιούν συχνά αυτούς τους χαρακτηρισμούς για να περιγράψουν υποστηρικτές του Τραμπ και άλλους συντηρητικούς. Όμως, αυτή η συνεχής και άκριτη χρήση έχει καταστήσει τους όρους αναποτελεσματικούς, και οι ψηφοφόροι έχουν απολέσει την ευαισθησία τους απέναντι σε αυτούς. Αντί να αποτρέψουν την υποστήριξη προς τον Τραμπ, οι χαρακτηρισμοί αυτοί δημιούργησαν μεγαλύτερη αποφασιστικότητα στους υποστηρικτές του και προκάλεσαν τη συμπάθεια αρκετών αναποφάσιστων.
Στην Ελλάδα, αυτή η τάση δεν είναι καινούργια. Στη δεκαετία του 2000, η αριστερά χρησιμοποιούσε παρόμοια γλώσσα για να κατηγορήσει το κέντρο-δεξιό χώρο ως φασιστικό ή ακροδεξιό. Όταν όμως αναδύθηκε η πραγματική ακροδεξιά, με τη μορφή της Χρυσής Αυγής, οι χαρακτηρισμοί αυτοί είχαν χάσει τη σημασία τους και δεν μπορούσαν να ενεργοποιήσουν τα απαραίτητα αντανακλαστικά της κοινωνίας. Είναι, λοιπόν, κρίσιμο για τους πολιτικούς και τα ΜΜΕ να αποφεύγουν την υπερβολική χρήση όρων που ενέχουν βαρύτατες ηθικές και ιστορικές αποχρώσεις, ώστε να μη χάνουν τη σημασία τους και να διατηρούν τη σοβαρότητά τους.
3. Το αντισυστημικό κύμα ήρθε για να μείνει
Η τρίτη παρατήρηση αφορά την αδιάκοπη άνοδο των αντισυστημικών κινημάτων. Η νίκη του Τραμπ και η συνεχής δημοτικότητά του, ακόμα και μετά από οκτώ χρόνια, δείχνουν ότι η αντισυστημική ρητορική και ο δεξιός λαϊκισμός αντλούν ισχυρή υποστήριξη και είναι εδώ για να μείνουν. Ενώ ο ριζοσπαστικός αριστερισμός είχε πάντα την τάση να έρχεται και να φεύγει μαζί με τις κρίσεις που τον καθιστούσαν επίκαιρο, η λαϊκιστική δεξιά φαίνεται πλέον ότι έχει αποκτήσει γερές ρίζες στις δυτικές κοινωνίες. Στην Ευρώπη, τα ακροδεξιά και αντισυστημικά κόμματα κερδίζουν όλο και περισσότερη δύναμη, κάτι που είναι αδιαμφισβήτητο σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Ουγγαρία.
Στην Ελλάδα, αν και δεν έχει εμφανιστεί ακόμα ένας χαρισματικός ηγέτης που θα κεφαλαιοποιήσει αυτό το αίσθημα, η κοινωνία μας δεν είναι απρόσβλητη, πράγμα που φάνηκε στις δύο τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις. Αν δεν κατανοήσουμε τα προβλήματα και τις ανησυχίες αυτών των ψηφοφόρων, και αν δεν προσφέρουμε μια εναλλακτική, μέσα στο πλαίσιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας, είναι μόνο θέμα χρόνου να εμφανιστεί κάποιος που θα καλύψει το κενό. Η αλλοτρίωση, η στοχοποίηση και ο συνεχής χλευασμός αυτών των ανθρώπων το μόνο που θα καταφέρουν είναι να ενισχύσουν την αποφασιστικότητά τους για αλλαγή, και αν γίνει αυτό, μετά θα είναι απλά θέμα χρόνου το να βρουν τον τρόπο να πετύχουν πολιτικά.
Η Ελλάδα μπορεί να αποφύγει ένα ρήγμα αντίστοιχο με αυτό που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ. Το δύσκολο της υπόθεσης είναι ότι για να το αποφύγουμε, θα πρέπει περισσότερες από μία πολιτικές δυνάμεις να λειτουργήσουν βραχυπρόθεσμα ενάντια στο πολιτικό τους κέρδος.
