Πώς ο Πούτιν καταφέρνει και συνεχίζει να κυριαρχεί στο εσωτερικό της Ρωσίας, σε αυτόν τον τόσο σκληρό και άδικο, για εμάς τους Δυτικούς, πόλεμο; Για να κατανοήσουμε το εσωτερικό αφήγημα και την πολιτική του Πούτιν, μιλήσαμε με την Ρωσίδα καθηγήτρια και ερευνήτρια Ιρίνα Μπουσιγκίνα*, η οποία είναι visiting scholar στο Davis Center για ρωσικές και ευρασιατικές σπουδές του Harvard.
Τη συναντήσαμε στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων στην Αθήνα** και μας εξήγησε το πόσο διαφορετικό είναι το αφήγημα και η αντιμετώπιση του πολέμου μέσα στη Ρωσία, για τις πολιτικές του Πούτιν, για το δίδυμο Πριγκόζιν-Καντίροφ, καθώς και για τη σημασία της Κίνας.
Συνέντευξη στη Μαριλίζα Αναστασοπούλου.
Γιατί σε καμία περιοχή της Ρωσίας δεν βλέπουμε αντιδράσεις;
«Ο Πούτιν φρόντισε να εξασφαλίσει πρώτα σταθερότητα στο εσωτερικό της Ρωσίας, πριν ξεκινήσει τον πόλεμο, για να είναι σίγουρος ότι δεν θα υπάρχουν αντιδράσεις. Η Ρωσία είναι η μεγαλύτερη χώρα σε έκταση και ο Πρόεδρος ήταν προετοιμασμένος σε ολόκληρη την επικράτειά της. Η επιστράτευση σε κάποιες απομακρυσμένες περιοχές ήταν δυσανάλογα μεγάλη, αλλά δεν υπήρχαν αντιδράσεις γιατί απλά αυτές οι περιοχές δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν, δεν έχουν καμία ανάλογη ιστορική εμπειρία, καμία δύναμη.»
Ποιες αλλαγές έκανε ο Πούτιν στο εσωτερικό της χώρας;
«Ο πόλεμος έφερε σημαντικές θεσμικές αλλαγές καθώς και αλλαγές ως προς τον πολιτικό του λόγο. Ποτέ άλλοτε στην μετα-σοβιετική Ρωσία δεν έχουν γίνει τόσες πολλές θεσμικές αλλαγές με προεδρικά διατάγματα και ομοσπονδιακούς νόμους. Πολλοί από αυτούς τους νόμους κατευθύνθηκαν απέναντι στην κοινωνία των πολιτών και την ανεξάρτητη δημοσιογραφία με σκοπό να διατηρήσουν τη στήριξη των πολιτών απέναντι στην «ειδική επιχείρηση», όπως την αποκαλούν. Γι’ αυτό και υπάρχει νόμος που απαγορεύει τη δυσφήμιση του στρατού, την ελευθερία του λόγου και του να διαφοροποιείται κανείς από την επίσημη γραμμή. Υπάρχουν οργανισμοί που είναι ανεπιθύμητοι, λίστα ανθρώπων που τιμωρούνται βάσει του νόμου των «ξένων πρακτόρων». Όταν τα δει κανείς συνολικά είναι οι αλλαγές είναι τεράστιες.
Υπάρχει μαζική προπαγάνδα η οποία ξεκινάει από το νηπιαγωγείο, η οποία απευθύνεται στα παιδιά και όχι στους ενήλικες. Επανιδρύεται η οργάνωση σοβιετικού τύπου.
Αυτός είναι ο κρυφός πόλεμος, ο υπαρξιακός πόλεμος, που διεξάγεται αυτή τη στιγμή απέναντι στη Δύση. Το αφήγημα είναι ότι η Ρωσία είναι μία ειρηνική, καλή, αλλά και δυνατή χώρα που αναγκάστηκε να επιτεθεί στην Ουκρανία.»
Πώς δικαιολογεί ο Πούτιν τις εκατοντάδες χιλιάδες εξόριστους και τις κυρώσεις;
«Είναι δύσκολο να το υπολογίσουμε, αλλά η εκτίμηση είναι ότι 500.000 με 1.000.000 Ρώσοι πολίτες έφυγαν από τη χώρα αυτόν τον ένα χρόνο και κάτι. Ο Πούτιν για να αιτιολογήσει τη μαζική φυγή τους χαρακτήρισε προδότες. Παρόμοιο είναι το αφήγημα για τις κυρώσεις, οι οποίες παρουσιάζονται ως παράνομες, μονομερείς και σχεδόν ακίνδυνες, γιατί βλάπτουν περισσότερο τις ίδιες τις χώρες που τις υιοθετούν απ’ ότι τη Ρωσία.
Σε γενικές γραμμές προσπαθούν να δώσουν την εντύπωση ότι όλα είναι υπό έλεγχο. Ο ρόλος του κράτους είναι ιδιαίτερα σημαντικός στη Ρωσία. Δεν θέτει μόνο το πλαίσιο αλλά είναι προστάτης του λαού, φροντίζει τους ανθρώπους, αλλά ταυτόχρονα γνωρίζει τα πάντα γι’ αυτούς.»
Είναι οι Ρώσοι θύματα του Πούτιν;
«Για να είναι κάποιος θύμα πρέπει πρώτα να αντιλαμβάνεται ο ίδιος ότι είναι θύμα. Οι ίδιοι οι Ρώσοι δεν αισθάνονται ότι είναι θύματα και αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα. Αν αυτοί που βρίσκονται στη Ρωσία αισθανθούν ότι είναι θύματα θα βρεθούν σε πολύ δύσκολη θέση γιατί δεν θα μπορούν να κάνουν κάτι, ούτε να διαμαρτυρηθούν, ούτε να βγουν στους δρόμους.
Γι΄ αυτό μετουσιώνουν (act of sublimation) τη θυματοποίηση σε κάτι άλλο. Και εκεί έρχεται το κράτος και τους λέει ότι δεν είναι θύματα, αλλά ήρωες. Λέει «Δεν έχει σημασία πόσες απώλειες και πόσες θυσίες χρειάζονται, χτίζουμε τη νέα Ρωσία η οποία δεν θα ηγεμονεύεται από την Αμερική.» Το μίσος που καλλιεργείται είναι απέναντι στην Αμερική, και όχι στην Ευρώπη, η οποία απεικονίζεται ως ένας πελάτης της Αμερικής.»
Ποιος είναι ο ρόλος του διδύμου Πριγκόζιν της Βάγκνερ και του Τσετσένου Καντίροφ
«Ο Γιεβγκένι Πριγκόζιν με την Ομάδα Βάγκνερ και ο Πρόεδρος της Τσετσενίας Ραμζάν Καντίροφ αποτελούν δημιουργήματα του πολέμου τα οποία εμφανίστηκαν από τη σκιά.
Δεν αποτελούν εναλλακτική ούτε αμφισβητούν τον Πούτιν. Αντίθετα, ο Πούτιν τους εργαλειοποιεί.
Ο Πριγκόζιν και ο Καντίροφ πάνε μαζί και δρουν στο περιθώριο του Πούτιν. Είναι τα μαύρα πλάσματα του πολέμου. Δεν αποτελούν μεν απειλή για τον Πούτιν, αλλά τον σπρώχνουν να γίνεται πιο ριζοσπαστικός, πιο αμείλικτος και να μην λαμβάνει τόσο υπόψη του τις απώλειες. Είναι επικίνδυνοι γιατί είναι ιδιαίτερα σκληροί, χωρίς αρχές, χωρίς όρια.
Στο ερώτημα που τίθεται στη Ρωσία «Γιατί δεν κερδίζουμε αυτόν τον πόλεμο;» ο Πούτιν, μεταξύ άλλων, απαντάει «Γιατί δεν θέλουμε να έχουμε μεγάλες απώλειες- γι΄αυτό προχωράμε αργά». Έρχονται λοιπόν ο Πριγκόζιν και ο Καντίροφ και λένε «Δεν μας νοιάζουν οι απώλειες. Ας χτυπήσουμε κρίσιμες υποδομές. Ας σκοτώσουμε παιδιά». Οι δυο τους κάνουν τον Πούτιν να φαίνεται ανθρωπιστής.
Υπάρχει μία προσωπική ένωση μεταξύ του Πούτιν και του Καντίροφ. Ο Καντίροφ χρηματοδοτείται από τον Πούτιν με αντάλλαγμα να κρατάει την Τσετσενία σταθερή, «σε τάξη» και να μην δημιουργεί μπελάδες στη Ρωσία.
Η σχέση μεταξύ Πούτιν- Πριγκόζιν είναι διαφορετική. Ο Πριγκόζιν έγινε γνωστός με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του εκτός Ρωσίας. Είναι μη συστημικός παίκτης όπου κανείς δεν γνωρίζει σε τι θεσμούς λειτουργεί. Είναι μια ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία που δρα ουσιαστικά παράνομα και στρατολογεί φυλακισμένους. Έχει υποστεί σημαντικές απώλειες και προσπαθεί πλέον να στρατολογήσει και από τη νεολαία.
Ο Πριγκόζιν και ο Καντίροφ εργαλειοποιούν το συναίσθημα όσων θέλουν όχι απλά να κερδίσει η Ρωσία, αλλά να κερδίσει γρήγορα, ανεξαρτήτως τι απώλειες αυτό συνεπάγεται.»
Πόσο ακόμη μπορεί να αντέξει η Ρωσία αυτόν τον πόλεμο;
Η Ρωσία μπορεί να αντέξει τον πόλεμο αυτό για πολύ καιρό, λόγω του μεγέθους και τον πόρων της. Η ρωσική οικονομία δεν θα καταρρεύσει. Είναι μία χώρα που μπορεί να συσσωρεύει προβλήματα, αλλά δεν καταρρέει. Ο ίδιος ο Πούτιν δεν αμφισβητείται. Υπάρχει κοινωνική δυσαρέσκεια η οποία θα αυξηθεί μεν, αλλά δεν θα μπορέσει να βρει διέξοδο.
Επίσης, οι διαφορετικές ελίτ είναι καχύποπτες η μία απέναντι στην άλλη και κατά συνέπεια δεν μπορούν να συσπειρωθούν ενάντια στον Πούτιν. Το ίδιο συμβαίνει και σε τοπικό επίπεδο όπου δρουν οι περιφερειακοί κυβερνήτες. Ο Πούτιν έχει εφαρμόσει το διαίρει και βασίλευε, για να μην υπάρχει στρατηγικός συντονισμός από τους πιθανούς ανταγωνιστές του.
Προσέχει πολύ να μην υπάρχει πιθανός αντίπαλος. Είδαμε τι έκανε με τον Χανταρκόφσκι. Μόλις πέρασε μία κόκκινη γραμμή και έγινε πολιτικός πέραν από ολιγάρχης, τον φυλάκισε και διέλυσε τη Yukos σε κομμάτια και την πούλησε. Το ίδιο έκανε και με τον Ναβάλνι - ο οποίος είναι ένας αδιανόητα θαρραλέος άνθρωπος, ο οποίος επέλεξε να επιστρέψει στη Ρωσία και να φυλακιστεί.»
Οι σχέσεις Ρωσίας -Κίνας;
«Πριν τον πόλεμο η σχέση των δύο χωρών λειτουργούσε. Η Κίνα ήταν αδιάφορη στον ακτιβισμό και τη χρηματοδότηση της περιφερειακής ενοποίησης του μετα-σοβιετικού χώρου της Ρωσίας, ενώ ταυτόχρονα η Ρωσία ήταν θερμός αποδέκτης της κινεζικής πρωτοβουλίας των έργων υποδομών του Belt &Road.
Οπότε κατά κάποιο τρόπο ήταν από τη μία η πολιτική και απέναντι τα οικονομικά. Με την προσάρτηση της Κριμαίας, ο ίδιος ο Πούτιν δήλωσε ότι θέλει να κάνει στροφή στην Ανατολή. Ποιος είναι ο πιο σημαντικός στρατηγικός σύμμαχός του στην Ανατολή; Η Κίνα. Πολλοί τότε έγραψαν ότι ήταν γάμος συμφέροντος. Όμως με αυτό τον τρόπο μεγαλώνει η οικονομική ασυμμετρία μεταξύ των δύο χωρών.
Ο Πούτιν έχει διαφορετικό τρόπο ομιλίας ανάλογα με το πού απευθύνεται. Όταν συνομιλεί με τους ευρωπαίους ηγέτες αναφέρεται στη Μεγάλη Ρωσία και στη μη περαιτέρω επέκταση του ΝΑΤΟ. Όταν συνομιλεί με την Κίνα υιοθετεί ένα πολύ διαφορετικό τόνο. Η Ρωσία μπορεί να είναι ο μικρός εταίρος σε αυτή τη σχέση. Η Κίνα αποτελεί τη μόνη ελπίδα της Ρωσίας αυτή τη στιγμή. Αυτός ο πόλεμος είναι κατά μία έννοια παγκόσμιος και το χειρότερο που μπορεί να πάθει ο Πούτιν είναι να απομακρυνθεί από την Κίνα.»
* https://daviscenter.fas.harvard.edu/about/people/irina-busygina
**Η συζήτηση-συνέντευξη με την Ιρίνα Μπουριγκίνα έγινε στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων σε συνεργασία με την εκτελεστική διευθύντρια τους ΙΔΙΣ κα Ινώ Αφεντούλη
Διαβάστε επίσης:
Ένταλμα σύλληψης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τον Πούτιν
