Όταν έμαθα για την αναδρομική έκθεση της ζωγράφου και χαράκτριας Ίριδας Ξυλά Ξαναλάτου, με τίτλο Άλλοτε και τώρα που εγκαινιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς την επόμενη εβδομάδα, πήρα ιδιαίτερη χαρά. Είχαμε βρεθεί πριν από ένα χρόνο και κάτι στο σπίτι της με αφορμή μια έκθεση έργων της, σε επιμέλεια της ιστορικού τέχνης Μαρίζας Δαλεζίου, στο Μουσείο Μεγάρου Γκύζη στα Φηρά της Σαντορίνης, όπου είχαμε συζητήσει για όλα τα θέματα που την απασχόλησαν στη μακρόχρονη πορεία της. Ήταν πολλά, παρόλο που όσοι γνωρίζουν το όνομά της την έχουν συσχετίσει με ιστιοφόρα σε γεωμετρική μορφή, λόγω της μεγάλης εμπορικής επιτυχίας που γνώρισε η συγκεκριμένη σειρά.
Συνέντευξη στην Αννίτα Αποστολάκη
Η Ίρις Ξυλά Ξαναλάτου αποτελεί μια σταθερή, αλλά διακριτική παρουσία στην εγχώρια εικαστική σκηνή. Μπορεί το όνομά της να μην είναι ιδιαίτερα γνωστό πέρα από ένα στενό κύκλο καλλιτεχνών και συλλεκτών, αλλά τα έργα της έχουν εκτεθεί σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και έχουν κερδίσει διακρίσεις τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Άπω Ανατολή. Άλλωστε, αυτό ήταν που επιθυμούσε ανέκαθεν και η ίδια. «Προτιμώ να μιλούν τα έργα μου για μένα», μου λέει.
Στην Αγγλία, -όπου είχαν μετακομίσει οικογενειακώς όταν η καλλιτέχνης ήταν μόλις 10 ετών-, ξεκίνησε ως φοιτήτρια με μια ιδιαίτερη αγάπη στον ιμπρεσιονισμό. Στράφηκε, όμως, τελικά στον αφηρημένο εξπρεσιονισμό, γιατί ήρθε σε επαφή με μοναδικές εκθέσεις Ισπανών και Ιταλών καλλιτεχνών και ήθελε να εκφραστεί με «τον τρόπο της εποχής» της: «Τα αφηρημένα έργα σε άλλους αρέσουν και σε άλλους δεν αρέσουν. Είναι έργα που μπορούν να πουν στο θεατή ό,τι εκείνος θέλει. Και για μένα, ένας βασικός τρόπος για να δει κάποιος τη δουλειά ενός ζωγράφου ή χαράκτη είναι να την δει και να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.»
© Ίρις Ξυλά Ξαναλάτου
Παρατηρώντας τα έργα αυτής της πρώτης περιόδου, διακρίνει κανείς την αγάπη της για το χρώμα, αλλά ταυτόχρονα και μια τάση για πειραματισμό: «Αγαπώ το χρώμα. Έχοντας μεγαλώσει στην Αγγλία, αισθάνομαι ότι έχω μέσα μου κάτι από τα μουντά χρώματα της χώρας εκείνης, οπότε προσπαθώ στα έργα μου να ανοίξω λίγο τα χρώματα. Κάθε θέμα έχει το δικό του χρώμα και κάθε χρώμα έχει την έκφρασή του.» Παρόλα αυτά, ξεχωρίζει ιδιαίτερα μια σειρά έργων της σε ασπρόμαυρους και μπλε τόνους, για τους οποίους λέει ότι οφείλει πολλά στον αγαπημένο της φίλο και φωτογράφο Μάκη Σκιαδαρέση, ο οποίος την παρότρυνε να πειραματιστεί, καθώς και μια σειρά που έκανε με θέμα τον πόλεμο. Η σειρά αυτή ήταν εμπνευσμένη από τον πόλεμο της Κύπρου, αλλά τελικά έγινε λίγο πριν από τον πόλεμο στο Ιράκ, αποκτώντας μια διαχρονική σημασία για τους πολέμους ανεξαρτήτως χρονικής περιόδου και γεωγραφικής τοποθεσίας. σε αντίστοχη παλέτα.
Όσο προχωράμε στο έργο της, τα χρώματα γίνονται σταδιακά πιο καθαρά και τα έργα τα διακρίνει μια αρμονία, την οποία φαίνεται να αναζητά σε θέματα από τη φύση: «Ως άνθρωπος, έχω ανάγκη από ήρεμες εικόνες, γιατί παρακολουθώντας τα νέα δεν τις βρίσκω. Αν και θα έλεγα ότι πάντοτε μου άρεσε να ακουμπώ στο ωραίο της ζωής. Επειδή ως άνθρωπος έχω μεγάλη ανησυχία και σύγχυση μέσα μου, δε θέλω να μεταδώσω αυτό στο θεατή. Θέλω να δώσω την καλή μεριά που υπάρχει στη ζωή μας.» Ακόμη και τον πόλεμο τον έχει ακουμπήσει απαλά στα έργα της. «Τα βλέπουμε παντού στην τηλεόραση και νομίζω ότι είναι αρκετό. Ζούμε σε μία φρικτή εποχή», μου λέει.
© Ίρις Ξυλά Ξαναλάτου
Τα έργα για τα οποία είναι γνωστή η Ίρις Ξυλά Ξαναλάτου είναι οι θαλασσογραφίες της -αυτές οι απόλυτα αρμονικές εικόνες με ιστιοφόρα λουσμένα στο φως. «Έκανα πολλά έργα με τη θάλασσα και ιδιαίτερα με τα πανιά επειδή, όταν ερχόμουν στην Ελλάδα, έκανα πολλά ταξίδια με σκάφος και μου έκαναν τόσο έντονη εντύπωση τα ιστιοφόρα. Αλλά όταν αυτή η σειρά έργων βραβεύθηκε στην Κίνα, αποφάσισα πως ήταν πια καιρός να αφήσω αυτήν τη θεματική και να ασχοληθώ με κάτι άλλο.» Όπως μου λέει, ο καημός της ήταν ότι νόμιζαν Δεν της αρέσει να επαναπαύεται στην εμπορική επιτυχία των έργων της, αλλά αναζητά κάθε φορά και μια καινούρια πρόκληση, ένα καινούριο θέμα που θα ικανοποιήσει την ανάγκη της για δημιουργία και «έκφραση της ψυχής» της, όπως λέει.
Από αυτήν την ανάγκη για κάτι διαφορετικό προέκυψε και η σειρά με εργοστάσια και τη μόλυνση του περιβάλλοντος, την οποία υποδέχθηκαν εκείνη την περίοδο στους εικαστικούς κύκλους με σκεπτικισμό: «Δεν μπορούσαν να καταλάβουν εκείνη την εποχή στην Ελλάδα γιατί με απασχολούσαν αυτά τα θέματα.» Είχε, όμως, μεγάλη στήριξη από φίλες και συναδέλφους, όπως η Λίντα Βακιρτζή, η Θάλεια Κλεόπα και η Ζωή Σκιαδαρέση, και άλλες πολλές αξιόλογες καλλιτέχνιδες, με τις οποίες ήταν μαζί στην ομάδα γυναικών καλλιτεχνών Διεθνής Γυναικεία Μορφωτική Ομοσπονδία.
Παρόλο που δουλεύει με κύριο μέσο της τη μεταξοτυπία, ο αυτοματισμός που έχει φέρει η ψηφιοποιημένη εποχή δε φαίνεται να την απασχολεί: «Εμένα είναι το μεράκι μου. Γνωρίζω ότι η μεταξοτυπία, ειδικά, ήταν μια τεχνική που ξεκίνησε με την προοπτική να πωλείται σε πολύ χαμηλές τιμές και σε ακόμη περισσότερο κόσμο, αλλά δε μ' ενδιαφέρει ένα έργο μου να υπάρχει σε πολλές αναπαραγωγές. Είναι κάτι που με ενοχλεί να βλέπω.» Όλα της τα έργα είναι χειροποίητα, μοναδικά ή σε λίγα αντίτυπα, ενώ χρησιμοποιεί χαρτιά με διαφορετικές υφές, καθώς και μουσαμά και ξύλο.
© Ίρις Ξυλά Ξαναλάτου
Τα έργα που είχε παρουσιάσει στην έκθεσή της στη Σαντορίνη παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα, παρόλο που έχουν ταξιδέψει και εκτεθεί σε πολλές χώρες παγκοσμίως, όπως η Γερμανία, η Ισπανία, η Σερβία, η Αίγυπτος, αλλά και η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα. «Τελευταία ήθελα να κάνω μια σειρά έργων εμπνευσμένη από την ελληνική τραγωδία, αλλά τελικά επέλεξα να κάνω το αντίθετο, δημιουργώντας μια σειρά εμπνευσμένη από τη φύση του Κάμπου της Σύρου. Το μέρος αυτό είναι ειδυλλιακά τοποθετημένο πολύ κοντά στη θάλασσα και ήρεμο. Αν και άνυδρο, ευωδιάζει από αμέτρητα βότανα. Έτσι, σε αυτά τα έργα προσπάθησα να αποτυπώσω και να μοιραστώ πώς αυτός ο ελληνικός μικρόκοσμος μπορεί να προσφέρει γλυκές και συνάμα δυνατές στιγμές.»
Στην αναδρομική έκθεσή της στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε χαρακτηριστικά δείγματα από όλες τις περιόδους του έργου της Ίριδας Ξυλά Ξαναλάτου που αναφέρθηκαν. Από τη μία, τα αφηρημένα έργα από την αρχή της καριέρας της, τη δεκαετία του ''70, τα οποία έχουν εκτεθεί ελάχιστα, μαζί με έργα με περιστέρια και άλλα από τη σειρά του πολέμου, αστικά τοπία, εργοστάσια, και από την άλλη, τα καράβια, μαζί με τοπία και άλλα θέματα από τη φύση που την εμπνέουν τα τελευταία χρόνια. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα πολύ μικρά έργα που θα εκτεθούν προέκυψαν σε μια περίοδο που για λόγους υγείας η καλλιτέχνιδα ήταν κλινήρης και δεν μπορούσε να κάνει μεγάλα ή έστω μεσαίου μεγέθους έργα: αποτελούν απόδειξη ότι τίποτα δε στάθηκε ικανό να την σταματήσει από το να δημιουργεί.
Ανεξαρτήτως μεγέθους, όλα φέρουν τις χάρες της τέχνης μίας καλλιτέχνιδας που εδώ και πενήντα χρόνια προσπαθεί να βρει και να αποτυπώσει την αρμονία στις εντάσεις τόσο έξω όσο και μέσα της.
Ίρις Ξυλά Ξαναλάτου, Άλλοτε και Τώρα, Μουσείο Μπενάκη (οδού Πειραιώς), 8 Φεβρουαρίου – 11 Μαρτίου 2018
© Ίρις Ξυλά Ξαναλάτου
