Alexander Martinz, 4 women, 2014 © Alexander Martinz
Από τη Φωτεινή Καπίρη
Εμφανίστηκε διακριτικά στις αρχές της δεκαετίας του 1970· τη δεκαετία του 1980 εισήγαγε μια νέα πολιτιστική βιομηχανία· έπειτα, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, επηρεάστηκε από την εγκαθίδρυση του παγκόσμιου ιστού (world wide web). Το ανοιχτό και δημόσιο δίκτυο διασύνδεσης και επικοινωνίας έφερε νέες μορφές επικοινωνίας, έκφρασης, σκέψης και ταυτότητας μέσα στον κόσμο της τέχνης, αλλά και της επικοινωνίας. Σχεδόν τρεις δεκαετίες αργότερα, η ραγδαία ανάπτυξη σε δικτυακά και εικονικά περιβάλλοντα, όπως η εικονική και επαυξημένη πραγματικότητα, καθώς και η εξέλιξη της ψηφιακής εμπειρίας του χρήστη, έχουν επιδράσει στην αλλαγή της εικαστικής αντίληψης και στη διεύρυνση του έργου τέχνης. Η δημιουργικότητα περνά μέσα από διαδραστικά περιβάλλοντα, αλληλεπιδραστικά γραφικά πραγματικού χρόνου (real time), τρισδιάστατα μοντέλα, προσομοιώσεις. Ωστόσο, κατά πόσο η νέα ψηφιακή κουλτούρα έχει αποδοχή στην παγκόσμια κοινότητα της τέχνης; Ποιο είναι το προφίλ του καλλιτέχνη των νέων μέσων (new media artist) και ποιοι οι προβληματισμοί του;
Ο Μάνθος Σαντοριναίος, καλλιτέχνης νέων μέσων και καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, λέει στα Νέα της Τέχνης: «Κατά την άποψη μου, υπάρχουν οι εξής τάσεις στους χώρους της τέχνης που επηρεάζονται από τον ψηφιακό πολιτισμό: Υπάρχει μια νέα "πολιτιστική βιομηχανία", βασισμένη στην ψηφιακή τεχνολογία, η οποία αναπτύσσεται και δημιουργεί νέες μορφές καλλιτεχνικών έργων και διασκέδασης. Κύριος άξονας είναι τα ψηφιακά παιχνίδια και οι υβριδικές μορφές που εμφανίζονται στις έξυπνες συσκευές, στα κράνη εικονικής πραγματικότητας και στα e-books. Παράλληλα, αναπτύσσεται μια σύγχρονη ψηφιακή λαϊκή τέχνη, όπως την ονομάζω. Το κίνημα DIY και make εξαπλώνεται παντού και στην προκειμένη περίπτωση ο καλλιτέχνης μετατρέπεται σε δάσκαλο. Προς την ίδια κατεύθυνση αναπτύσσεται ένας ισχυρός ψηφιακός ακτιβισμός.
Από την άλλη πλευρά, η οπτικοακουστική καλλιτεχνική έκφραση περνά σε άλλα στάδια, όχι τόσο σε σχέση με την οπτικοακουστική γλώσσα, όσο σε σχέση με τα τεχνολογικά ή θεσμικά μέρη· αλλάζει, δηλαδή, εντελώς η παραγωγή, η προβολή και η διανομή των οπτικοακουστικών έργων. Στους εκθεσιακούς χώρους αναπτύσσονται οι διαδραστικές εγκαταστάσεις, στο δημόσιο χώρο τα άυλα ψηφιακά γκράφιτι (projection mapping), στις παραστατικές τέχνες τα άυλα σκηνικά, ενώ το διαδίκτυο κυριαρχεί ως χώρος συνεργασίας, εκπαίδευσης, δράσης και πώλησης έργων. Σε σχέση με τοθεωρητικό χώρο, επανεξετάζονται έννοιες όπως το αντικείμενο της τέχνης, η γλώσσα, η αυτοματοποίηση, αλλά και δομές όπως το σύστημα τέχνης, το μουσείο, η εκπαίδευση και άλλες. Η σύνθεση των ανομοιόμορφων αυτών στοιχείων βρίσκεται σε μια μη-σταθεροποιημένη εξέλιξη, άρα μια κατάσταση πολύ ενδιαφέρουσα με πολλές εκπλήξεις και προκλήσεις για δράσεις στον οποιοδήποτε από τους παραπάνω χώρους. Είμαστε μέσα στην εξέλιξη, εφοδιασμένοι με μια πολύ μικρή δυνατότητα διάδρασης. Αλλά και αυτό είναι σημαντικό, αρκεί να χρησιμοποιηθεί σωστά.»
Παρακάτω, ο Σαντοριναίος ανταλλάσσει email σε ένα διάλογο με τους new media artists Martina Menegon, Alexander Martinz και Stefano D' Alessio, με αφορμή τη συμμετοχή τους στην έκθεση Social Distortion και την πρόσφατη επίσκεψή τους στην Αθήνα.
Η Martina Menegon (http://martinamenegon.tumblr.com) είναι new media artist, προγραμματίστρια, εκπαιδευτικός. Είναι βοηθός καθηγητή στο IUAV University όπου, μαζί με τον Klaus Obermaier, διδάσκει εργαλεία ανάπτυξης πολυμέσων για διαδραστικές τέχνες. Πραγματοποιεί διαλέξεις στο τμήμα Transmedial Art (University of Applied Arts Vienna – Angewndte) και στο τμήμα Time-based and Interactive Art (University of Art Linz). Ζει και εργάζεται στη Βιέννη.
Ο Alexander Martinz (http://admartinz.tumblr.com) σπούδασε ηλεκτροακουστική σύνθεση και transmedia art. Διδάσκει στο University of Applied Arts Vienna – Angewandte. Ζει και εργάζεται ως συνθέτης και media artist στη Βιέννη.
Ο Stefano D'Alessio (http://cargocollective.com/stefanodalessio) είναι media artist, προγραμματιστής και συνθέτης. Είναι βοηθός καθηγητή στο μεταπτυχιακό τμήμα του IUAV University, όπου με τον Klaus Obermaier διδάσκει εργαλεία ανάπτυξης πολυμέσων για διαδραστικές τέχνες. Ζει και εργάζεται στη Βιέννη.
Martina Menegon, I''ll Keep You Warm and Safe in My People Zoo © Martina Menegon
Μάνθος Σαντοριναίος: Είστε η νεότερη γενιά καλλιτεχνών των νέων μέσων, ζείτε σε κεντρικό σημείο της Ευρώπης, έχετε εμπειρίες τόσο σε σχέση με την ψηφιακή τέχνη όσο και με την εκπαίδευση. Είστε μέσα στο χώρο που περιγράφω (βλ. παραπάνω). Πού τοποθετείτε τις δράσεις σας μέσα σε αυτόν;
Menegon/Martinz/D'Alessio: Η εικαστική σκηνή για τις ψηφιακές τέχνες, πιστεύουμε ότι έχει αντικατασταθεί από μια νέα και αναπτυσσόμενη κοινότητα. Ο ψηφιακός κόσμος της τέχνης έχει εγκαθιδρυθεί και είμαστε πολύ ευτυχείς που είμαστε μέρος αυτού του δικτύου και της εξέλιξης του. Πιστεύουμε ότι η κοινότητα βρίσκεται σε πλήρη άνθιση μέσα από σημαντικές συνεργασίες και έργα, αντίστοιχων αυτών που αναπτύχθηκαν το πρώτο διάστημα της ύπαρξής του.
Ακόμα κι αν η τέχνη που βασίζεται στην τεχνολογία δυσκολεύτηκε μέσα στο χρόνο να γίνει αποδεκτή από την καλλιτεχνική κοινότητα, πιστεύουμε ότι η ψηφιακή τέχνη –ή τα νέα μέσα, όπως συνηθίζεται να αναφέρονται– γίνεται όλο και περισσότερο μέρος της κουλτούρας της σύγχρονης τέχνης. Παρόλο που κυρίως βασίζεται στο διαδίκτυο, ένα ανοιχτό και ελεύθερο μοντέλο όπου η δημοσίευση του έργου είναι και ο φυσικός προορισμός του, τώρα πλέον τοποθετείται και σε χώρους τέχνης και γκαλερί κερδίζοντας, κατά συνέπεια, και την παραδοσιακή αγορά της τέχνης.
Η ψηφιακή τέχνη έχει εξελιχθεί με την πάροδο των ετών, όπως και ο καλλιτέχνης του ψηφιακού μέσου. Αντιλαμβανόμαστε τον new media artist ως σχολιαστή, αλλά και ως επιδέξιο τεχνίτη, με εργαλείο του τα ψηφιακά μέσα. Ως καλλιτέχνη που με ευκολία μπορεί να διαχειριστεί τα παλαιότερα και τα νεότερα μέσα, που εστιάζει στο πως η μουσική, το sound design, τα οπτικά εφέ, τα φωτιστικά περιβάλλοντα, η σκηνοθεσία και η δραματουργία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
Σήμερα, η συλλογή γνώσης και η ανταλλαγή καλλιτεχνικών ιδεών σε μεγάλο βαθμό λαμβάνει χώρα στο διαδίκτυο. Χάρη στα πλεονεκτήματα του διαδικτύου ως την ταχύτερη πλατφόρμα «κοινής χρήσης περιεχομένου» (content sharing platform) στον κόσμο, οι καλλιτέχνες μπορούν να μάθουν να χειρίζονται διαφορετικά εργαλεία. Μπορούμε να γίνουμε 3D σχεδιαστές, προγραμματιστές, συνθέτες, ακόμα και να μάθουμε πως να φτιάχνουμε ρομπότ, και γενικά πως να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία.
Όλο και περισσότερο, διαφαίνεται η ανάγκη των καλλιτεχνών να εντάξουν τα ψηφιακά και site-specific (σ.σ. στην τέχνη τους). Πιστεύουμε ότι δεν έχουμε να κάνουμε με μια συνολική άυλη υπόσταση της ψηφιακής τέχνης. Διακρίνεται μια αλλαγή. Μετά από μια άυλη φάση της ψηφιακής τέχνης και μια αξιολόγηση αυτής της κατάστασης, οι καλλιτέχνες ερευνούν και συνεργάζονται με φυσικούς χώρους. Πλέον, η αϋλότητα δεν είναι επιλογή, αλλά μια επέκταση του φυσικού χώρου, όπως συμβαίνει εξάλλου στις περισσότερες πρακτικές της ψηφιακής τέχνης και στα παραστατικά έργα. Βλέπουμε την άνθιση μιας ανανεωμένης γλώσσας στην τέχνη που ενσωματώνει την ταχύτητα, τη μηχανική των νέων μέσων, καθώς και την ανάγκη για γρήγορη και αποτελεσματική επικοινωνία σε μια γλώσσα που γεννήθηκε για να επιβιώσει στην υπερχείλιση της πληροφορίας, για να υπερβεί το Web 2.0.
Stefano D'' Alessio, Recomposing Memory, 2017 © Stefano D'' Alessio
Ποιοι είναι οι στόχοι σας ως προς την τέχνη, το (οικονομικό) σύστημα της τέχνης, την εκπαίδευση;
Το να θέτουμε συγκεκριμένους στόχους στην τέχνη, κατά την άποψη μας, φαίνεται αντιπαραγωγικό· αντιπαρατίθεται στην πολυδιάστατη φύση της ίδιας της τέχνης, της έρευνας και της ανακάλυψης. Υπάρχουν, βέβαια, βραχυπρόθεσμοι ή ενδιάμεσοι στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν. Σχετικά με τη διανομή της ψηφιακής τέχνης, την αγορά και την πώληση, δεν υπάρχει κάποια προκαθορισμένη λύση. Ο καλλιτέχνης μπορεί να επιλέξει να διαθέσει το έργο του ως μονάδα (αν πρόκειται για απτό αντικείμενο τένχνης), ως εφαρμογή, ή και να κρατήσει στάση άρνησης απέναντι στην όποια πώληση του έργου του, παρουσιάζοντας το μόνο σε πραγματικό χρόνο, σε εκδηλώσεις.
Ως εκπαιδευτικοί, εκφράζουμε και υποστηρίζουμε αυτές τις επιλογές και διερευνούμε μεθόδους για τη χρήση προσιτών τεχνολογιών. Διδάσκουμε τη διαδικασία και τις μεθόδους πρακτικής της ψηφιακής τέχνης, καθώς και την ιστορία της.
Όσον αφορά ένα πρότυπο μοντέλο εργασίας, βλέπουμε καλά εδραιωμένες γκαλερί, όπως και η Bitform, ή φεστιβάλ, όπως το File και η Transmediale, να εστιάζουν όλο και περισσότερο στην προώθηση νέων μέσων ψηφιακής τέχνης. Ένα καλό παράδειγμα είναι η πρόσφατη αγορά από τα μουσεία Stedelijk στο Άμστερνταμ και Moti στην Breda 17 κορυφαίων ψηφιακών έργων σύγχρονων καλλιτεχνών –πρωτοπόρων της ψηφιακής τέχνης από την Ολλανδία και το εξωτερικό, καθώς και η απόφαση του Guggenheim να αποκτήσει το Can't Help Myself των Sun Yuan και Peng Yu ως το πρώτο ρομποτικό έργο τέχνης του μουσείου...
Ποια ήταν η εμπειρία σας από την έκθεση Social Distortion, μια έκθεση με έργα αναλογικά και ψηφιακά, όπου συμμετείχατε ως καλλιτέχνες και διοργανωτές;
Ο φυσικός (πραγματικός) χώρος είναι ζωτικό στοιχείο της δουλειάς μας, αλλά συχνά μπορεί να γίνει περιοριστικός, όταν πρόκειται, για παράδειγμα, για εκθεσιακό περιβάλλον που μπορεί να θέσει χωροταξικές και αισθητικές παραμέτρους. Η έκθεση Social Distortion δε διέφερε υπό αυτή την έννοια. Ο χώρος έπρεπε να χωριστεί σε δύο τμήματα, για να δημιουργήσει τις απαραίτητες φωτιστικές συνθήκες για την παρουσίαση των έργων. Ο χαμηλός φωτισμός δημιούργησε έναν πιο οικείο χώρο και αυτό βοήθησε στο να ενισχύσει το διάλογο ανάμεσα στα έργα.
Η ψηφιακή τέχνη, σε αντίθεση με τις άλλες τέχνες, έχει τη δυνατότητα να φτιάχνει δομές, συστήματα κλπ. Σας γοητεύει η ιδέα να προτείνετε μια νέα δομή (ακόμα και αν είναι ουτοπία); Κατά την άποψη μου, σε εποχές παρακμής η πιο ισχυρή αντίσταση είναι νέες προτάσεις. Εξάλλου, για να διεκδικήσετε μια καλύτερη ζωή δεν θα πρέπει να διατυπώσετε πρώτα τη δομή της;
Παραφράζοντας τον Frank Popper, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η καινοτομία στην ψηφιακή τέχνη έγκειται στη δυνατότητα της να παραμένει ανοιχτή για δημιουργική δράση. Αυτό μας επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα τις πολλαπλές αλλαγές που βιώνει ο άνθρωπος και η κοινωνία προκειμένου να αντέξουν το παρόν.
«Ο Frank Popper υπήρξε καθηγητής μου», μας λέει ο Μάνθος Σαντοριναίος. «Όντως, μέσα από τα κείμενά του δίδαξε μια οριζόντια δράση, σε συνεργασία, όμως, με μια κριτική του συστήματος. Υπήρξε ένας προάγγελος της ψηφιακής εποχής· όλοι οι ψηφιακοί καλλιτέχνες είμαστε παιδιά του. Ωστόσο, η ερώτηση για την αναζήτηση της ουτοπίας έμεινε μετέωρη... Προσδοκώ μια επόμενη συζήτηση...»
Η συνέντευξη αυτή δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο τεύχος 231 των Νέων της Τέχνης (Μάρτιος-Απρίλιος 2017).
