© Sofia Borges & Float.
Από την Αννίτα Αποστολάκη
Μπαίνοντας στην γκαλερί Float., αρχικά έχεις την αίσθηση ότι μπαίνεις στα παρασκήνια ενός θεάτρου. Βαριές κουρτίνες περικλείουν σε τετράγωνο μεγάλο μέρος του ισογείου. Στην ησυχία μίας γκαλερί, δεν μπορείς να αντισταθείς στον πειρασμό να ανοίξεις τις κουρτίνες και να ρίξεις μια κλεφτή ματιά μέσα. Και εκεί αντικρίζεις ένα μοναδικό θέαμα: μία τεράστια φωτογραφία κρέμεται πάνω στις κουρτίνες σε κάθε μεριά του τετραγώνου. Δεν είναι, όμως, μόνο το πρωτότυπο στήσιμο και η κλίμακα των φωτογραφικών έργων της Βραζιλιάνας Sofia Borges που εντυπωσιάζει στην έκθεση No Mold For White But No Mold For Fire. Τα ίδια τα αντικείμενα που απεικονίζονται εξάπτουν την περιέργεια για την ιστορία που κρύβουν από πίσω τους.
Και όμως, η Sofia Borges υποστηρίζει ότι αυτό που κυρίως την ενδιαφέρει όταν φωτογραφίζει τα υποκείμενά της, είναι να αποτυπώσει το νόημα που έχουν εκείνη τη δεδομένη στιγμή: «Στα έργα μου πάντοτε προσπαθώ να αποφύγω την αφήγηση. Λέω συχνά ότι, ως φωτογράφος, προσπαθώ να δημιουργήσω αφαιρετικά έργα: όχι με μορφολογικούς όρους, αλλά με όρους περιεχομένου. Με ενδιαφέρει το πώς μπορώ να παρουσιάσω μια φωτογραφική εικόνα που έχει ένα αφηρημένο περιεχόμενο.» Όπως είπε στα Νέα της Τέχνης η καλλιτέχνιδα, αυτό το στήσιμο με τις κουρτίνες, όπου τα έργα ουσιαστικά κρέμονται το ένα από το βάρος του άλλου, δημιουργώντας μια ισορροπία, είναι η πρώτη απόπειρά της να δημιουργήσει ένα είδος αφήγησης.
Γιατί επέλεξε να ασχοληθεί με τη φωτογραφία; «Πέρασα πολλά χρόνια προσπαθώντας να καταλάβω τι ήταν αυτό που με τραβούσε, ήδη από τη σχολή καλών τεχνών, τόσο πολύ στη φωτογραφία. Κατέληξα ότι ήταν η άμεση σχέση που έχει με την πραγματικότητα. Αυτό που προσπαθούσα πάντοτε να κατανοήσω ήταν το πώς αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα γύρω μας και πώς τους αποδίδουμε νόημα. Πέρασα πολλά χρόνια προσπαθώντας να καταλάβω πώς αποκτούν νόημα τα πράγματα. Γι'' αυτό, ξεκίνησα να περνάω πολύ χρόνο κοιτώντας απολιθώματα.» Τρανό παράδειγμα αποτελούν οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται με τα παράξενα αντικείμενα με τα ακανόνιστα σχήματα, τα οποία αποδεικνύεται πως είναι προϊστορικά ομοιώματα εγκεφάλων..!
Τι είναι αυτό που την συναρπάζει στα απολιθώματα; «Το γεγονός ότι φέρουν μία μεταφυσική έννοια του χρόνου. Τι εννοώ; Για παράδειγμα, ένα βάζο είναι ένα βάζο. Ένα βάζο, όμως, εκπροσωπεί όλα τα βάζα της περιόδου κατά την οποία δημιουργήθηκε ή την ίδια την περίοδο ή εκείνο το συγκεκριμένο πολιτισμό.»
Γι'' αυτόν το λόγο, πέρασε μεγάλα διαστήματα φωτογραφίζοντας αντικείμενα μόνο σε μουσεία. «Τότε κατάλαβα ότι προσπαθούσα να κατανοήσω τι είναι αυτό που κάνει τα αντικείμενα που βρίσκονται στο συγκεκριμένο χώρο να αποκτούν τόσο μεγάλη σημασία. Ένα βάζο σε ένα μουσείο είναι διαφορετικό από ένα βάζο οπουδήποτε αλλού, διότι αποκτά ένα επιπλέον επίπεδο νοήματος.» Προσπαθούσε, λοιπόν, όπως λέει, να τα φωτογραφίσει με τέτοιον τρόπο ώστε να αφαιρέσει αυτά τα επιπρόσθετα επίπεδα νοήματος και να παρουσιάσει, χωρίς αυτά, την υλική υπόσταση των αντικειμένων. «Μία φωτογραφική εικόνα που παρουσιάζει ένα αντικείμενο κενό νοήματος είναι όσο πιο κοντά γίνεται στην πραγματική εμπειρία της ύπαρξης.»
Όπως λέει η Borges, η φωτογραφία είναι το ιδανικό μέσο για να επιτύχει ένας καλλιτέχνης έναν τέτοιο σκοπό, ακριβώς επειδή είναι τόσο συνδεδεμένη με την αποτύπωση της στιγμής την ώρα που συμβαίνει. «Όταν κοιτάς μια φωτογραφική εικόνα, δε σκέφτεσαι ότι κοιτάς την επιφάνεια μιας φωτογραφίας: νομίζεις ότι κοιτάζεις απευθείας αυτό που εικονίζεται, πιστεύεις ότι αυτό που αντικρίζεις είναι κάτι αληθινό. Για παράδειγμα, κοιτώντας την εικόνα ενός κουνελιού, σκέφτεσαι ότι κοιτάζεις το κουνέλι. Ξεχνάς ότι πρόκειται για φωτογραφία και αποτυπώνεται στον εγκέφαλό σου ότι κοιτούσες ένα κουνέλι.» Γι'' αυτό, χρησιμοποιώντας έντονη αντίθεση (contrast) και άλλες τεχνικές, προσπαθεί να δώσει μια υλικότητα στις εικόνες της, για να υπενθυμίσει στο θεατή ότι κοιτά μια κατασκευασμένη εικόνα.
Παρατηρώντας το προϊστορικό ομοίωμα εγκεφάλου, τοποθετημένο ανάμεσα σε μια φωτογραφία ενός αρχαίου ελληνικού αγάλματος και τη φωτογραφία ενός παιδιού σε ένα λόφο, αλλά και απέναντι από μια φωτογραφία όπου διακρίνεται ένα κρανίο, γεννώνται αναπόφευκτα συνειρμοί για τη θεωρία της εξέλιξης. Η Borges το αρνείται: «Δε νομίζω ότι ουσιαστικά έχει αλλάξει κάτι. Όταν επισκέφθηκα μια προϊστορική σπηλιά, συνειδητοποίησα ότι το πρόβλημά μου ήταν και δικό τους πρόβλημα. Και οι προϊστορικοί άνθρωποι προσπαθούσαν να επιλύσουν το πρόβλημα της ύπαρξης. Συνειδητοποίησα ότι μέσω της επιστήμης, της θρησκείας, της τέχνης και του πολιτισμού, εμείς, τα ανθρώπινα όντα, προσπαθούμε να βρούμε λύση σε ένα πρόβλημα που δεν έχει λύση. Αλλά η εμπειρία του να προσπαθείς να αποδόσεις νόημα στην ύπαρξη, μας εμπλουτίζει σε τόσα πολλά επίπεδα.
Λένε ότι ο χρόνος είναι επινόηση του ανθρώπου. Η ανάγκη μας για αφήγηση προκύπτει εν πολλοίς από τη χρονική συνέχεια παρελθόντος-παρόντος-μέλλοντος στην οποία είμαστε βαθιά χωμένοι. Στα έργα μου προσπαθούσα πάντοτε να το αποφύγω αυτό. Είναι λογικό, κοιτώντας ένα σύνολο φωτογραφιών, να προσπαθούμε να δημιουργήσουμε μια ιστορία γύρω από αυτό. Όμως, εμένα με ενδιαφέρουν όλες οι σουρεαλιστικές πιθανές αφηγήσεις που μπορούν να δημιουργηθούν ανάμεσα σε εικόνες που έχουν τόσες ομοιότητες, αλλά και τόσο πολλές διαφορές. Με αυτόν τον τρόπο, αυτό που προσπαθούν να σας πουν αλλάζει συνεχώς. Υπό αυτήν την έννοια, θα έλεγα ότι αυτό που προσπαθώ να καταλάβω με το στήσιμο των έργων είναι πώς ορίζεται μια σουρεαλιστική φωτογραφία ή έκθεση -από άποψη περιεχομένου, όχι όπως το εννοούσε ο Μαλλαρμέ.»
© Sofia Borges & Float.
Η περφόρμανς
Σουρεαλιστική είναι σίγουρα η λέξη που χαρακτηρίζει την περφόρμανς The work for snake (but better) που παρουσίασε η Sofia Borges στη Float. το Σάββατο 2 Δεκεμβρίου, με τη συμμετοχή του κοινού. Οι συμμετέχοντες φορούσαν και/ή έβαψαν το πρόσωπό τους με ένα συγκεκριμένο χρώμα και στάθηκαν σε χορό γύρω από την καλλιτέχνιδα, η οποία, ντυμένη και βαμμένη στα πράσινα, τους ζητούσε να της πουν μια καλύτερη λέξη για το φίδι, κρατώντας ένα δίσκο με κουραμπιέδες. Η ανταλλαγή απόψεων δεν είχε καμία συνοχή -αλλά αυτό δεν ήταν το νόημα. Η Borges ήθελε να δοθεί έμφαση στην προσπάθεια και τη δυσκολία της επικοινωνίας σε διαφορετικές γλώσσες: ο καθένας μιλούσε τη γλώσσα του και ακούσαμε, εκτός από ελληνικά, ισπανικά, γαλλικά, αγγλικά και πορτογαλικά.
Τη συγκεκριμένη περφόρμανς ακολούθησε η περφόρμανς Father Tongue, Act I του Thomas Dupal, ο οποίος πέταξε από τις Βρυξέλλες ειδικά για να συμμετάσχει. Με δυνατή εκφορά λόγου και παρουσία στο χώρο, η ενασχόληση του Dupal με το θέατρο, εκτός από τα εικαστικά, είναι εμφανής. Όμως, ο βαθμός δυσκολίας στην εκτέλεση της περφόρμανς έδωσε αυτόματα μία επιπλέον βαρύτητα στις λέξεις και στον αντίκτυπό τους σε εμάς τους θεατές. «Σε μια εποχή που κατακλυζόμαστε από εικόνες, ένιωσα ότι ήθελα με αυτόν τον τρόπο να τους δώσω νόημα», είπε στα Νέα της Τέχνης ο καλλιτέχνης, μεγάλο μέρος του έργου του οποίου έχει να κάνει με την απόδοση διαφορετικών νοημάτων στις λέξεις.
Τόσο το στήσιμο της έκθεσης όσο και οι επιτελέσεις (περφόρμανς) που παρουσιάστηκαν αποτελούν πρελούδιο για τα επόμενα σχέδια της Sofia Borges. Η καλλιτέχνιδα έχει επιλεγεί από τον επικεφαλής επιμελητή της επόμενης έκδοσης της Μπιενάλε του Σάο Πάολο να είναι μία από τους επτά καλλιτέχνες που θα συνεπιμεληθούν την μπιενάλε. Κάθε καλλιτέχνης-επιμελητής θα παρουσιάσει στο δικό του κομμάτι ένα έργο δικό του και άλλων εννέα καλλιτεχνών. Όπως αποκάλυψε στα Νέα της Τέχνης, η Sofia Borges αυτό που θέλει να παρουσιάσει είναι μια τραγωδία, αλλά με πολύ εννοιολογικό τρόπο.
Μέχρι τότε, έχετε την ευκαιρία για μερικές μέρες ακόμη να δείτε το έργο της στην γκαλερί Float., όπου θα παρουσιάζεται η έκθεση No Mold For White But No Mold For Fire έως τις 24 Δεκεμβρίου.
© Sofia Borges & Float.
