Από την Αγγελική Κώττη
«Σας παρακαλώ, επειδή στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πια τέτοια μουσεία, να διατηρήσετε αυτήν την κληρονομιά! Μπροστά σε αυτά που συμβαίνουν, ας κρατήσουμε και κάτι αυθεντικά ελληνικό. Μπράβο!»
Ο άγνωστος που έγραψε τις εντυπώσεις του στις 22 Ιανουαρίου 2013 για το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης στη Δημητσάνα δεν είναι ο μόνος που εντυπωσιάστηκε από κάποιο μουσείο του δικτύου που δημιούργησε το Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ). Πολλοί ακόμη άφησαν τα συγχαρητήρια και τα καλά τους λόγια σε βιβλία εντυπώσεων των συγκεκριμένων μουσείων, τα οποία αποτελούν κοσμήματα για την Ελλάδα και την πολιτιστική ζωή της. Ανάμεσά τους, ο Λέων, ο οποίος μετά την επίσκεψή του στο Μουσείο Περιβάλλοντος της Στυμφαλίας, έγραψε: «Πραγματικά, είμαι 11 χρονών και συνήθως βαριέμαι τα μουσεία, αλλά αυτό το μουσείο ήταν από τα καλύτερα που έχω πάει. Είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον και χαίρομαι που σας επισκέφτηκα. Ευχαριστώ πολύ.»
Τα 9 μουσεία του δικτύου έχουν μια εξαιρετική πορεία και ταυτοχρόνως βοηθούν τις τοπικές κοινωνίες. Σύμφωνα με τις έρευνες του ΠΙΟΠ, περισσότεροι από τους μισούς επισκέπτες δηλώνουν πως έπαιξε ρόλο στην επιλογή του προορισμού τους η ύπαρξη του συγκεκριμένου μουσείου.
Το Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς πιστεύει πως ο κύκλος των μουσείων ολοκληρώθηκε. Πώς ολοκληρώνεται ένας κύκλος; Γιατί δε θα έχουμε ίδρυση άλλου τοπικού θεματικού μουσείου; Με αυτό το ερώτημα ξεκίνησε η συζήτηση με την Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του ΠΙΟΠ, κα. Σοφία Ζ. Στάικου.
«Η ολοκλήρωση του δικτύου δε σημαίνει ότι το ΠΙΟΠ βάζει τελεία και επαναπαύεται στα κεκτημένα του», λέει η κα. Στάικου στα Νέα της Τέχνης. «Το αντίθετο, θα έλεγα: σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας εποχής εξωστρέφειας και δημιουργικών συνεργειών. Το ΠΙΟΠ δημιουργήθηκε γιατί πιστεύουμε ακράδαντα ότι ένας μεγάλος όμιλος, όπως είναι ο Όμιλος της Τράπεζας Πειραιώς, οφείλει να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο και μέσω του πολιτισμού. Για εμάς, η καταγραφή και η ανάδειξη στοιχείων της πολιτιστικής ταυτότητας, καθώς και η διάσωση της παραδοσιακής τεχνολογίας αποτελούν κύριους άξονες της στρατηγικής μας. Η προσπάθεια αυτή δε σταματά.»
Μουσείο Μαστίχας Χίου © Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
Η απόφαση αυτή θα πρέπει να θεωρείται οριστική; Αποκλείεται δηλαδή στο απώτερο ή και απώτατο μέλλον να υπάρξουν σχέδια για νέα μουσεία;
Κοιτάξτε, το ΠΙΟΠ είναι ένας ζωντανός πολιτιστικός οργανισμός. Με αυτήν την έννοια, δεν μπορούμε και δεν πρέπει να αποκλείουμε τίποτα.
Η συστηματική δουλειά προηγείται
Η κα. Στάικου, η οποία έχει εργαστεί άοκνα για να στηθούν τα μουσεία, έχει εξαιρετική αντίληψη για την αποστολή τους, όπως και για τη σύζευξή τους με τις τοπικές κοινωνίες. Η σύλληψη αυτή αποτελούσε άλλωστε μία από τις κεντρικές παραμέτρους για την ίδια και τους συνεργάτες της. Η επόμενη ερώτησή μας περιστράφηκε γύρω από την εμπειρία, όπως και τα οράματά της σχετικά με τα μουσεία.
Υπάρχουν κάποιες μελέτες και κάποια διεθνή στάνταρντ που σας υπαγόρευσαν τη δημιουργία των συγκεκριμένων μουσείων; Πώς είναι η κατάσταση στην πράξη; Πετύχατε ό,τι είχατε σχεδιάσει -θα μπορούσα να πω και ονειρευτεί- εκ των προτέρων, παρά την τεχνολογική φύση των μουσείων;
Σίγουρα γίνονται μελέτες και προηγείται συστηματική δουλειά. Διαπιστώνουμε αν υπάρχει κάτι αντίστοιχο, εν συνεχεία εξετάζουμε τα επιστημονικά κενά που επιθυμούμε να καλυφθούν, ερευνούμε τις ανάγκες κάθε τόπου, αλλά και τις δυνατότητες ανάπτυξης του εκθεσιακού προγράμματος. Τα μουσεία μας, κατά κοινή ομολογία, είναι χώροι υψηλής αισθητικής που ακολουθούν το βηματισμό της σύγχρονης μουσειολογίας. Είναι φιλόξενα, ανοιχτά, προσιτά στον επισκέπτη. Η απονομή του βραβείου Europa Nostra το 2012 ήταν μια ιδιαίτερη στιγμή για εμάς και μια αναγνώριση της δουλειάς μας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Θεωρώ ότι πήγαμε πολύ καλά και ελπίζω ότι θα πάμε ακόμη καλύτερα.
Πώς βοήθησε η λειτουργία του την ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών; Το είχατε εξαρχής συλλάβει και με αυτήν την προοπτική; Ποια πιστεύετε πως είναι η μεγαλύτερη προσφορά τους στις τοπικές κοινωνίες;
Εκτός από τη διαφύλαξη της παραγωγικής ιστορίας της χώρας, πρωταρχικός στόχος μας ήταν -και παραμένει- να συνεισφέρουμε στην τοπική ανάπτυξη μέσω και της ενίσχυσης του πολιτιστικού τουριμού. Τα μουσεία μας αποτελούν κομμάτι των τοπικών κοινωνιών. Δεν είναι λίγες οι φορές που κάποιος επισκέπτεται μια περιοχή εξ αφορμής κάποιου μουσείου μας, όπως προκύπτει από σχετική έρευνα. Ενδεικτικά, να σας αναφέρω ότι, για το 2016, περισσότεροι από το 60% των επισκεπτών μας δήλωσαν ότι η ύπαρξη των μουσείων επηρέασε σημαντικά την απόφασή τους να επισκεφθούν τη συγκεκριμένη περιοχή.
Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης στη Δημητσάνα © Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
Η μαγική λέξη είναι «συνεργασία»
Έχετε αλληλεπίδραση με τους ντόπιους; Κάποιου είδους ανταλλαγές σε επίπεδο ιδεών και σχεδίων;
Φυσικά, και αυτό το επιδιώξαμε από την πρώτη στιγμή. Ο κόσμος αναγνωρίζει τα μουσεία μας ως τοπόσημα και χώρους συνάντησης, τα οποία επισκέπτεται συχνά, συμμετέχοντας στις δράσεις που οργανώνουμε. Επιπλέον, μέσω αυτών, κινητοποιούνται τοπικές δυνάμεις. Να υπνεθυμίσω εδώ την πρόσφατη συνδιοργάνωση της περιοδικής έκθεσης Όταν η τέχνη γίνεται ιερή στο Μουσείο Αργυροτεχνίας, η οποία δε θα μπορούσε να έχει υλοποιηθεί δίχως τη σύμπραξη του ΠΙΟΠ με τη Μητρόπολη Ιωαννίνων και το Δήμο Ιωαννιτών.
Για εμάς, λοιπόν, η συνεργασία είναι η μαγική λέξη. Μάλιστα, με δεδομένο ότι τα μουσεία μιλούν για ένα κομμάτι της ιστορίας κάθε περιοχής, είναι λογικό ο κόσμος να νιώθει οικεία καθώς συνδιαλέγεται μαζί τους. Επίσης, μαθητές από τα σχολεία των γύρω περιοχών τα επισκέπτονται καθημερινά, στο πλαίσιο εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι και οι άνθρωποι που εργάζονται στα μουσεία προέρχονται από την τοπική κοινωνία. Ακόμη, ένα μεγάλο μέρος των ειδών που πωλούνται στα πωλητήριά μας, προέρχεται από την τοπική αγορά.
Καταλήγοντας, θα έλεγα ότι η σχέση με την τοπική κοινωνία είναι συνειδητή επιλογή και απαραίτητη συνθήκη, για να λειτουργούν σωστά τα μουσεία μας. Άλλωστε, όπως ήδη ανακοινώσαμε, μπαίνουμε σε νέο κύκλο και συνεργασίας με τους δήμους των πόλεων και των περιοχών όπου βρίσκονται τα μουσεία-μέλη του δικτύου. Από κοινού θα συντονίσουμε νέες δράσεις και πρωτοβουλίες που θα συμβάλουν περαιτέρω στην ανάπτυξη της ελληνικής περιφέρειας με όχημα τον πολιτισμό.
Για τη βοήθεια προς την τοπική οικονομία, υπάρχουν στοιχεία, μιας και οι αριθμοί είναι πάντοτε πιο εύγλωττοι; Σκέφτεστε συνέργειες με το τοπικό δυναμικό και τις τοπικές επιχειρήσεις;
Από την αρχή της λειτουργίας του δικτύου μέχρι και σήμερα, σχεδόν 1,5 εκατομμύριο επισκέπτες έχουν βρεθεί σε κάποιο από τα μουσεία μας. Όπως προκύπτει από πρόσφατη έρευνα που έγινε για λογαριασμό του ΠΙΟΠ, τα μουσεία προσελκύουν επισκέπτες που μένουν στην περιοχή, δαπανούν, αγοράζουν προϊόντα και υπηρεσίες, συμβάλλοντας έτσι στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας. ΧΑρακτηριστικά, να σας αναφέρω ότι πέρυσι το δίκτυό μας είχε 220.000 επισκέπτες, αριθμός που μεταφράζεται σε 4,5 εκατ. ευρώ για την οικονομία των περιοχών όπου δραστηριοποιούμαστε. Πρόκειται για χρήματα που δε θα πήγαιναν στις περιοχές αυτές αν δε λειτουργούσαν εκεί τα μουσεία.
Μουσείο Ελιάς και ελληνικού λαδιού στη Σπάρτη © Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
Κάλεσμα στους πολιτικούς να εντάξουν τα μουσεία στην καθημερινότητά τους
Πολύτιμες οι απόψεις της κας Στάικου και για τα μουσεία γενικότερα -οι οποίες γίνονται ρηξικέλευθες όταν αφορούν τους πολιτικούς που μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στο να μετατραπούν τέτοια ιδρύματα σε αναπτυξιακά εργαλεία.
Είναι τα μουσεία ένα αναπτυξιακό εργαλείο; Αν ναι, καθώς μετέχετε και στο Συμβούλιο Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού, αυτό ισχύει για όλα τα μουσεία; Και τα κρατικά; Πώς μπορούν να παίξουν αυτόν το ρόλο;
Σίγουρα τα μουσεία είναι αναπτυξιακό εργαλείο στα χέρια της πολιτείας. Και οι πολιτικοί, όμως, δεν πρέπει να τα επισκέπτονται μόνο όταν πρόκειται να κόψουν κορδέλες εγκαινίων. Καλό θα ήταν κι εκείνοι, με κάποιον τρόπο, να τα εντάξουν στην καθημερινότητά τους: να τα επισκέπτονται με τις οικογένειές τους όποτε μπορούν, να ψωνίζουν τα δώρα τους από τα πωλητήρια των μουσείων, να πίνουν εκεί τον καφέ τους.
Τι εννοώ δηλαδή; Να τα βλέπουν όπως οι απλοί επισκέπτες, μακριά από τους προβολείς τις δημοσιότητας, οι οποίοι συχνά κρύβουν τα μικρά ή μεγαλύτερα προβλήματα των μουσείων. Πάντως, νομίζω ότι ένα στρατηγικό πλάνο, το οποίο θα δίνει συγκεκριμένες κατευθύνσεις ώστε να διασφαλιστεί το παρόν και το μέλλον των μουσείων, είναι απαραίτητο. Γενικότερα, τα μουσεία οφείλουν να αναδειχθούν σε παράγοντες κοινωνικής συνοζής και ενσωμάτωσης και να αποτελέσουν μοχλό ανάπτυξης και προόδου.
Και πάλι με την ιδιότητά σας ως μέλους του Συμβουλίου Μουσείων, πώς είναι για εσάς το παρόν των ελληνικών μουσείων; Αισιοδοξείτε για το μέλλον τους; Και τι θεωρείτε πως πρέπει να γίνει ώστε να έχουν μέλλον;
Αποτελεί κοινό τόπο ότι η χώρα μας έχει μακρά και λαμπρή ιστορία, την οποία οφείλει και πρέπει να αναδεικνύει. Για εμάς στο ΠΙΟΠ, η επένδυση στον πολιτισμό είναι ανάγκη, όχι πολυτέλεια. Γι'' αυτό και, εν μέσω κρίσης, συνεχίσαμε δημιουργώντας και εντάσσοντας στο δίκτυό μας δύο νέα μουσεία. Και επειδή είμαι εκ φύσεως αισιόδοξη, ναι, θεωρώ ότι τα ελληνικά μουσεία διαθέτουν άξιους και έμπειρους ανθρώπους, οι οποίοι, παρά τις αντιξοότητες που αντιμετωπίζουν καθημερινά, έχουν αστείρευτη διάθεση να προσφέρουν νέα πράγματα στον κόσμο. Και εν πολλοίς το κατορθώνουν. Αν και συχνά, όχι μόνο δεν έχουν τη στήριξη της πολιτείας, αλλά αναγκάζονται ακόμα και να υποκύψουν σε συντεχνιακές πιέσεις.
Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο τεύχος Μαρτίου-Απριλίου 2017 των Νέων της Τέχνης.
