Καθώς βαδίζουμε προς τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, οι όποιες συζητήσεις για τις αναδυόμενες τεχνολογικές προκλήσεις παραμένουν σε επιφανειακό επίπεδο. Σε ένα κόσμο που μετασχηματίζεται από τις τεχνολογίες με απρόβλεπτο τρόπο θα πρέπει να απαιτήσουμε από τις κυβερνήσεις να επενδύσουν σημαντικούς πόρους στην κατανόηση και διακυβέρνηση των τεχνολογιών.
Η διεθνής Σύμβαση για τα Βιολογικά Όπλα (Biological Weapons Convention) υλοποιείται με ένα ετήσιο προϋπολογισμό μόλις 2,1 εκατ. δολάρια και τέσσερα άτομα προσωπικό, λιγότερα δηλαδή από όσα έχει ένα συνηθισμένο καφέ στην Ελλάδα. Θυμίζω ότι στην Ελλάδα μόνο η κατανάλωση παγωτών είναι της τάξης των 250 εκατ. ευρώ ετησίως, αλλά προφανώς όλα είναι θέμα προτεραιοτήτων.
Ανεξαρτήτως αν θα αλλάξουμε τη σχέση μας με το μέλλον και αν θα επενδύσουμε ορθολογικότερα τον κρατικό προϋπολογισμό, η ραγδαία πρόοδος των τεχνολογιών γενικού σκοπού (ΤΓΣ), όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ), η συνθετική βιολογία και η κβαντική πληροφορική, αναμένεται να προσφέρει πρωτοφανείς ευκαιρίες για πρόοδο σε όλους τους τομείς της ζωής, ενώ ταυτόχρονα έχει ξεκινήσει να εισάγει σημαντικούς κινδύνους.
Οι ΤΓΣ χαρακτηρίζονται από την ευρεία εφαρμογή τους και τη δυνατότητά τους να προκαλέσουν σημαντικές αλλαγές στις οικονομικές και κοινωνικές δομές. Ορισμένα παραδείγματα τεχνολογιών γενικού σκοπού από το παρελθόν είναι η ατμομηχανή, η ηλεκτρική ενέργεια, η τυπογραφική μηχανή και το διαδίκτυο.
Βασικό χαρακτηριστικό των τεχνολογιών αυτών είναι η μετασχηματιστική τους δύναμη, όχι μόνο για έναν τομέα, αλλά για ολόκληρη την οικονομία, σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ τείνουν να βελτιώνουν την παραγωγικότητα και την αποδοτικότητα και να δημιουργούν νέες αγορές και κλάδους που προηγουμένως δεν υπήρχαν.
Σε αυτό το πλαίσιο κάθε προσπάθεια διακυβέρνησης των νέων τεχνολογιών γενικού σκοπού, όπως της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) και της συνθετική βιολογία συνοδεύεται από σημαντικές προκλήσεις. Για παράδειγμα, η ικανότητα της Τεχνητής Νοημοσύνης να εκτελεί εργασίες που προηγουμένως θεωρούνταν ότι απαιτούσαν ανθρώπινη νοημοσύνη, δημιουργεί ευκαιρίες και κινδύνους, από την αύξηση της παραγωγικότητας έως την εκτόπιση θέσεων εργασίας.
Επιπλέον, ο ρυθμός με τον οποίο εξελίσσονται οι συγκεκριμένες τεχνολογίες ξεπερνάει την ικανότητα προσαρμογής των ρυθμιστικών πλαισίων. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη της τεχνολογίας CRISPR έχει φέρει επανάσταση στη γενετική μηχανική, επιτρέποντας ακριβείς επεξεργασίες στο DNA με σημαντικά χαμηλότερο κόστος και υψηλότερες ταχύτητες από τις προηγούμενες μεθόδους, εγείροντας ηθικές ανησυχίες και ανησυχίες για την ασφάλεια που είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν σε πραγματικό χρόνο.
Τέλος, οι ΤΓΣ δεν περιορίζονται σε εθνικά σύνορα, καθιστώντας τη διεθνή συνεργασία απαραίτητη αλλά και δύσκολη. Για παράδειγμα, η εξάπλωση της τεχνολογίας deepfake, η οποία μπορεί να δημιουργήσει αληθοφανή βίντεο, αποτελεί κλασικό περίπτωση τεχνολογίας που αξιοποιείται από μια χώρα και μπορεί να έχει παγκόσμιες επιπτώσεις, περιπλέκοντας τις προσπάθειες διακυβέρνησης.
Τι προσέγγιση απαιτείται λοιπόν για μια αποτελεσματική στρατηγική διακυβέρνησης;
1. Ανάπτυξη ολοκληρωμένων ρυθμιστικών πλαισίων: Η αποτελεσματική τεχνολογική διακυβέρνηση απαιτεί ολιστικές προσεγγίσεις που συνδυάζουν νομικές, τεχνικές, πολιτιστικές και πολιτικές στρατηγικές. Ο νόμος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU AI Act) για την Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ένα παράδειγμα προσπάθειας κατηγοριοποίησης των συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης ανάλογα με τα επίπεδα κινδύνου τους και ανάλογης ρύθμισης. Ωστόσο, η δυναμική φύση της ανάπτυξης της ΤΝ απαιτεί οι κανονισμοί αυτοί να επικαιροποιούνται και να βελτιώνονται συνεχώς.
2. Προώθηση της παγκόσμιας συνεργασίας και των προτύπων: Ο διεθνής χαρακτήρας της τεχνολογικής ανάπτυξης καθιστά αναγκαία τη διεθνή συνεργασία σε πρότυπα και κανονισμούς. Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, μια διεθνής συνθήκη σχεδιασμένη για την προστασία της στιβάδας του όζοντος με τη σταδιακή κατάργηση της παραγωγής ουσιών που ευθύνονται για την καταστροφή του όζοντος, αποτελεί επιτυχημένο παράδειγμα παγκόσμιας συνεργασίας σε θέματα που σχετίζονται με την τεχνολογία.
3. Ενίσχυση της συμμετοχής και της εκπαίδευσης του κοινού: Η κατανόηση και η συμμετοχή του κοινού σε θέματα τεχνολογίας είναι ζωτικής σημασίας για τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Δεν αρκούν TED ομιλίες, βιβλία και συνέδρια στο Davos που συμμετέχει ένα πολύ μικρό κομμάτι της κοινωνίας. Πρωτοβουλίες όπως οι δημόσιες διαβουλεύσεις της ΕΕ για τη ρύθμιση της ΤΝ επιτρέπουν στους πολίτες να εκφράσουν τις ανησυχίες τους και να συμβάλουν στη διαμόρφωση της πολιτικής. Η προσέγγιση αυτή συμβάλλει στην ευθυγράμμιση των τεχνολογικών εξελίξεων με τις κοινωνικές αξίες και τα ηθικά πρότυπα.
4. Καινοτομία στους μηχανισμούς διακυβέρνησης: Τα πλαίσια διακυβέρνησης της τεχνολογίας πρέπει να εξελίσσονται παράλληλα με τις τεχνολογίες που στοχεύουν να ρυθμίσουν. Προσαρμοστικές προσεγγίσεις διακυβέρνησης, όπως η ευέλικτη χάραξη πολιτικής και τα ρυθμιστικά sandboxes, επιτρέπουν τη δοκιμή νέων τεχνολογιών και πολιτικών σε ελεγχόμενα περιβάλλοντα. Για παράδειγμα, η προσέγγιση της Σιγκαπούρης για τη ρύθμιση των αυτόνομων οχημάτων μέσω σταδιακών δοκιμών αποτελεί μια καλή πρακτική για άλλες χώρες.
5. Καθορισμός προτύπων δεοντολογίας και ασφάλειας: Τα υψηλά πρότυπα δεοντολογίας και ασφάλειας είναι υψίστης σημασίας για την ανάπτυξη και την εξάπλωση νέων τεχνολογιών. Η διάσκεψη Asilomar για το ανασυνδυασμένο DNA, η οποία καθόρισε κατευθυντήριες γραμμές για την έρευνα στη βιοτεχνολογία, υπογραμμίζει τη σημασία των προληπτικών μέτρων για τον καθορισμό προτύπων ασφαλείας πριν από την ευρεία υιοθέτηση μιας τεχνολογίας.
6. Ανάπτυξη ικανοτήτων για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων: Η ανάπτυξη της τεχνογνωσίας και των εργαλείων για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων που συνδέονται με τις νέες τεχνολογίες είναι ουσιαστικής σημασίας. Η δημιουργία οργανισμών στο παρελθόν όπως ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας, ο οποίος εποπτεύει την πυρηνική τεχνολογία, θα μπορούσε να αντικατοπτριστεί σε άλλους τεχνολογικούς τομείς για την παρακολούθηση των εξελίξεων και την επιβολή πρωτοκόλλων ασφαλείας.
Σήμερα, η ΤΝ, η συνθετική βιολογία, καθώς και άλλες νέες τεχνολογίες γενικού σκοπού συνεχίζουν να αναδιαμορφώνουν τον κόσμο μας, η αναγκαιότητα ισχυρών, προσαρμοστικών πλαισίων διακυβέρνησης είναι δεδομένη. Μαθαίνοντας από τις εμπειρίες του παρελθόντος και μελετώντας τις μελλοντικές προκλήσεις, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, οι επιστήμονες και η κοινωνία μπορούν να συνεργαστούν για να διασφαλίσουν ότι τα οφέλη των νέων τεχνολογιών μεγιστοποιούνται για όλους.
* Ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος είναι Επικεφαλής, Έδρα UNESCO on Futures Research & μέλος της ομάδας εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο της έρευνας και της καινοτομίας (ESIR)
