Του Γιάννη Παλιούρη
H Σελήνη είναι και πάλι ένας πλανήτης χωρίς ζωή το τελευταίο 24ωρο. Τα πρώτα πράσινα φυλλαράκια που είχαν βλαστήσει από σπόρους βαμβακιού, στο πλαίσιο της κινεζικής αποστολής Chang''e-4, δεν άντεξαν στους -170 βαθμούς Κελσίου που φέρνει μαζί του το σκοτάδι της σεληνιακής νύχτας στη σκοτεινή πλευρά του δορυφόρου μας και μαράθηκαν. Κλεισμένα μέσα σε ένα αεροστεγές κάνιστρο, θα αποσυντεθούν εντός του δοχείου τις επόμενες ημέρες, αφήνοντας έτσι αμόλυντη τη σεληνιακή επιφάνεια.
Άδοξο τέλος, λοιπόν, για ένα φιλόδοξο πείραμα; Όχι ακριβώς.
Παρά τον σύντομο βίο των σπόρων βαμβακιού, αυτό που συνέβη στην αφιλόξενη επιφάνεια του πλανήτη μας δεν παύει να είναι μια ελεγχόμενη ανάπτυξη φυτικού οργανισμού σε άλλο ουράνιο σώμα. Για την ακρίβεια, η πρώτη ελεγχόμενη ανάπτυξη φυτικού οργανισμού σε άλλο ουράνιο σώμα, αφού στο παρελθόν σπόροι στο Διάστημα είχαν βλαστήσει μόνο σε τρεις διαστημικούς σταθμούς, τον ρωσικό ΜIR, τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό και τον κινεζικό Τιανγκόνγκ-2. Δηλαδή σε συνθήκες που μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη ζωή, άρα και άλλες μορφές της.
Η σημασία του βιολογικού πειράματος της κινεζικής αποστολής έδειξε ότι εντός συνθηκών βιόσφαιρας είμαστε σε θέση να καλλιεργήσουμε φυτά σε άλλα πλανητικά σώματα. Και αυτό είναι σημαντικό, γιατί η φυτική παραγωγή θα αποτελέσει τη μοναδική πηγή τροφής, πιθανόν και καυσίμων, στις πρώτες ανθρώπινες αποικίες σε άλλους πλανήτες.
Τα πράγματα είναι εξαιρετικά απλά: τα φυτά δεν μπορούν να «πάνε» στη Σελήνη ή τον Αρη χωρίς εμάς, αλλά και εμείς δεν θα μπορούμε να μείνουμε επί μακρόν σε άλλους πλανήτες χωρίς φυτά.
Δημιουργώντας βιόσφαιρες…
Το στοίχημα, λοιπόν, είναι η δημιουργία μιας αυτοσυντηρούμενης βιόσφαιρας. Σε απλά ελληνικά, ένα συνολικό οικολογικό σύστημα, αποτελούμενο από ατμόσφαιρα, έδαφος, νερό, ζωντανούς οργανισμούς και κυρίως τις μεταξύ τους διαδικασίες και σχέσεις.
Το κλειδί στη δημιουργία βιόσφαιρας σε άλλους πλανήτες είναι τα φυτά. Τυχόν εποικισμός του Αρη ή της Σελήνης θα περιλαμβάνει, εκτός των ανθρώπων, κάποια αρχικά φορτία προμηθειών, ώστε να στηθεί ένα περιβάλλον που μπορεί να συντηρήσει τη ζωή για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Στη συνέχεια, όμως, το περιβάλλον αυτό πρέπει να καταστεί αυτοσυντηρούμενο: να παράγει οξυγόνο, υγρασία, θρεπτικά συστατικά μέσω αποσύνθεσης οργανικών υλικών και βέβαια τρόφιμα. Θα μπορούσε να το φανταστεί κανείς ως ένα «θωρακισμένο» από τις ακραίες θερμοκρασίες και την κοσμική ακτινοβολία θερμοκήπιο.
Η δημιουργία αυτοσυντηρούμενης βιόσφαιρας είναι προϋπόθεση για τη δημιουργία βάσεων σε άλλους πλανήτες, καθώς ο συνεχής ανεφοδιασμός τους θεωρείται εξαιρετικά δαπανηρός, στην καλύτερη περίπτωση, έως αδύνατος, δεδομένων των ποσοτήτων οξυγόνου και τροφής που απαιτεί μια τέτοια εγκατάσταση.
…ουτοπία ή εφικτή προοπτική;
O Χρήστος Γεωργίου, καθηγητής στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών και συνεργάτης του Ερευνητικού Κέντρου AMES της NASA, υποστηρίζει ότι το εγχείρημα των Κινέζων ενέχει στοιχεία εντυπωσιασμού, ωστόσο είναι μια αξιόλογη εξέλιξη, καθώς όλα έγιναν αυτοματοποιημένα, χωρίς την παρέμβαση ανθρώπινου παράγοντα. Ωστόσο, επισημαίνει ότι ακόμα πρέπει να γίνουν πολλά, ώστε να φτάσουμε στο σημείο δημιουργίας μιας αυτοσυντηρούμενης βιόσφαιρας σε άλλο πλανήτη. Ο ίδιος συμμετέχει σε ερευνητικό πρόγραμμα, σκοπός του οποίου είναι η δημιουργία ενός οργάνου που θα μας επιτρέψει να ερευνήσουμε την ύπαρξη οξειδωτών στο έδαφος του Αρη, μιας και ο Κόκκινος Πλανήτης είναι πιο πιθανός υποψήφιος για εποικισμό. «Η ύπαρξη οξειδωτών καθιστά την καλλιέργεια απαγορευτική, καθώς η ανάμιξή τους με νερό καθιστά το έδαφος τοξικό. Από την άλλη, η ίδια αντίδραση μπορεί να μας δώσει οξυγόνο, στοιχείο επίσης απαραίτητο για τη δημιουργία βιόσφαιρας», εξηγεί ο κ. Γεωργίου, δίνοντας μια εικόνα της πολυπλοκότητας ενός τέτοιου εγχειρήματος.
Από τη μεριά του, ο καθηγητής του ΕΜΠ, Ηλίας Χατζηθεοδωρίδης, εντεταλμένο μέλος για την Ελλάδα του European Astrobiology Network Association, τονίζει ότι δεν θεωρεί ουτοπία τη δημιουργία μιας βιόσφαιρας σε άλλους πλανήτες τις επόμενες δεκαετίες. Χαρακτηρίζει, δε, σημαντικό το κινεζικό πείραμα στη Σελήνη, καθώς ο σπόρος βαμβακιού δεν είναι ένας μύκητας, αλλά ένας πολύπλοκος οργανισμός, ο οποίος όχι μόνο βλάστησε, αλλά και άντεξε μέχρι τελικά να μαραθεί εξαιτίας του δριμύτατου ψύχους.
Για τον κ. Χατζηθεοδωρίδη, η μεγάλη πρόκληση για την εγκατάσταση μιας τεχνητής βιόσφαιρας είναι η δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας, δηλαδή η σταθερή παραγωγή οξυγόνου.
Η παρακαταθήκη του «Δράκου»
Ο «θάνατος» του σπόρου βαμβακιού της αποστολής Chang''e-4 μπορεί να δείχνει αποθαρρυντικός, όμως, η σύντομη ζωή του αποτελεί σημαντική παρακαταθήκη για το μέλλον. Αλλωστε ήταν αναμενόμενος «θάνατος», καθώς το δοχείο στο οποίο βλάστησε δεν διέθετε καμία πηγή θερμότητας. Το γεγονός, όμως, ότι βλάστησε σε συνθήκες βαρύτητας Σελήνης, δεχόμενος ριπές κοσμικής ακτινοβολίας, από τις οποίες στη Γη μάς προστατεύει το μαγνητικό πεδίο και η ατμόσφαιρα του πλανήτη μας, αποτελεί απόδειξη ότι το μέλλον της ανθρωπότητας μπορεί να συνεχιστεί κάποτε και εκτός Γης. Ακόμα και αν η δημιουργία μιας βιόσφαιρας στα ανθρώπινα μέτρα αποδειχθεί πιο δύσκολη απ'' ό,τι πιστεύουν οι μηχανικοί.
Το Πεκίνο δείχνει τα «δόντια» του... και στο Διάστημα
Η αποστολή Chang''e-4 πέραν όλων των άλλων έδειξε ότι η Κίνα έχει πλέον αρκετή αυτοπεποίθηση στις δυνάμεις της ώστε οι φιλοδοξίες της να μην περιορίζονται στη… Νότια Σινική Θάλασσα. Αργότερα μέσα στο 2019 θα ακολουθήσει η αποστολή Chang'e–5, η οποία θα συλλέξει δείγματα σεληνιακού εδάφους και θα επιστρέψει στη Γη.
Ο κύκλος των αποστολών Chang'e θα κλείσει με το Chang'e 8, το οποίο σύμφωνα με τον υφιστάμενο προγραμματισμό θα σηματοδοτήσει την έναρξη εργασιών για την εγκατάσταση μιας μόνιμης βάσης στη Σελήνη. Μάλιστα, όπως αποκάλυψε την Πέμπτη 17 Ιανουαρίου ο αναπληρωτής επικεφαλής του διαστημικού προγράμματος της Κίνας, Wu Yanhua, εξετάζεται η δυνατότητα τα δομικά υλικά της βάσης να κατασκευαστούν επί σεληνιακού εδάφους, με τη χρήση εκτυπωτών 3D οι οποίοι θα τροφοδοτούνται με ενέργεια από τον Ηλιο.
Η Κίνα μπορεί να είναι νέος «παίκτης» στον αγώνα για την κατάκτηση του Διαστήματος, αφού τα τελευταία 15 χρόνια έχει κάνει πραγματικά άλματα. Ο προγραμματισμός του Πεκίνου για τα επόμενα χρόνια περιλαμβάνει επίσης την κατασκευή ενός νέου διαστημικού σταθμού, καθώς και αποστολές στον Άρη.
* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» στις 18.1.2019.
