Έγραψα σε ένα άρθρο μου κάποτε ότι βρίσκω το επιχείρημα του John Rawls πως είναι άδικο να επωφελείται κανείς από τις φυσικές του ικανότητες κατώτερο από ιδέες που βρίσκονται στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών του J. R. R. Tolkin:
«Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, αυτού του είδους η στάση μου θυμίζει αυτό που λέει ο Μπόρομιρ στον Φρόντο όταν προσπαθούσε να πάρει το Δαχτυλίδι της Δύναμης για τον εαυτό του:
Δεν είναι δικό σου, παρά μόνο λόγω κακής τύχης! Θα μπορούσε να ήταν δικό μου! Θα έπρεπε να είναι δικό μου! Δώσε μου το!
Για τον Τόλκιν, αυτά είναι τα λόγια κάποιου του οποίου το μυαλό έχει αλλοιωθεί υπό την επίδραση μιας δαιμονικής δύναμης. Αλλά για τον Ρωλς, αυτό είναι απλώς κάτι που υπαγορεύει η δικαιοσύνη καθώς είναι άδικο να επωφελείται κανείς από τα δικά του χαρακτηριστικά. Σε ό,τι με αφορά, ο Τόλκιν έχει περισσότερη γνήσια σοφία να μοιραστεί με τον κόσμο απ’ ό,τι ο Ρωλς».
Σήμερα, θα προχωρήσει αυτό το θέμα ένα βήμα παραπέρα και θα υποστηρίξω ότι τα μυθιστορήματα του Τόλκιν αποδείχθηκαν σοφότερα ως προς την πρόβλεψη του μέλλοντος απ’ ό,τι τα γραπτά του μεγάλου επιστημονικού συγγραφέα Ισαάκ Ασίμοφ. Πριν απ’ όλα, ο Tyler Cowen μοιράστηκε πρόσφατα μια λίστα με προβλέψεις που έκανε ο Asimov το 1981 σχετικά με το τι θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε τις επόμενες δεκαετίες. Σε αυτή τη λίστα βρίσκουμε τα εξής:
1985 — Η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου θα πέσει κάτω από τις παγκόσμιες ανάγκες.
1990 — Η Βόρεια Αμερική δεν θα είναι πλέον αξιόπιστη πηγή για εξαγωγές τροφίμων.
1995 — Τα έθνη του κόσμου θα συσκεφθούν (παρά τη θέλησή τους) σε ένα Παγκόσμιο Συνέδριο για να αντιμετωπίσουν σοβαρά τα προβλήματα του υπερπληθυσμού, της τροφής και της ενέργειας.
2000 — Με παγκόσμια χρηματοδότηση, θα έχει ξεκινήσει η κατασκευή σταθμών ηλιακής ενέργειας σε τροχιά γύρω από τη γη.
2005 — Ένας σταθμός εξόρυξης θα λειτουργεί στη σελήνη.
2010 — Ο παγκόσμιος πληθυσμός θα έχει κορυφωθεί στα περίπου 7 δισεκατομμύρια.
2015 — Η διάλυση των στρατιωτικών εξοπλισμών παγκοσμίως θα έχει κάνει τον διεθνή πόλεμο ανέφικτο.
2020 – Θα έχει ξεκινήσει η ροή ενέργειας από διαστημικούς σταθμούς ηλιακής ενέργειας. Σταθμοί πυρηνικής σύντηξης θα είναι υπό κατασκευή.
2025 — Το Παγκόσμιο Συνέδριο θα αναγνωριστεί ως μόνιμος θεσμός. Η βελτίωση των επικοινωνιών θα έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια «lingua franca», η οποία θα διδάσκεται στα σχολεία.
2030 — Η χρήση μικροϋπολογιστών και ηλεκτρονικών υπολογιστών θα έχει φέρει επανάσταση στην εκπαίδευση, θα έχει δημιουργήσει ένα παγκόσμιο χωριό και θα προετοιμάσει την ανθρωπότητα για την ενδελεχή εξερεύνηση του ηλιακού συστήματος και τον σχεδιασμό των μελλοντικών ταξιδιών προς τα αστέρια.
Όπως είμαι βέβαιος ότι θα έχετε προσέξει, αγαπητέ αναγνώστη, τα περισσότερα από αυτά που προέβλεψε ο Ασίμοφ δεν ήταν καν σχεδόν ακριβή (αν και ο Cowen του αποδίδει τα εύσημα ότι έπεσε κοντά σε δύο από αυτά τα σημεία). Τώρα, δεν το γράφω αυτό για να επικρίνω στον Ασίμοφ επειδή οι προβλέψεις του αποδείχθηκαν ως επί το πλείστον λάθος. Είμαι βέβαιος ότι εκείνη την εποχή, ο Ασίμοφ θα μπορούσε να παρουσιάσει επιχειρήματα που θα φαινόταν πολύ συναρπαστικά υπέρ του ότι τα πράγματα θα πήγαιναν όπως τα προέβλεψε, επιχειρήματα που αμφιβάλλω ότι θα μπορούσα τότε να αντικρούσω πειστικά. Αλλά όπως είπε κάποτε ο μεγάλος φιλόσοφος-ποιητής Γιόγκι Μπέρα, οι προβλέψεις είναι κάτι το δύσκολο, ιδίως όταν αφορούν το μέλλον. Δεν λέω ότι θα μπορούσα να είχα κάνει καλύτερες προβλέψεις αν ήμουν θέση του. Κανείς δεν μπορεί να διατυπώσει τόσο μεγαλεπίβολες προβλέψεις για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα και να το κάνει καλά. Ο κόσμος μας είναι πολύ απλά υπερβολικά περίπλοκος και οι απροσδόκητες εξελίξεις πάντα θα εκτροχιάζουν τις προβλέψεις μας.
Και αυτό νομίζω ότι αυτό το παραβλέπουν οι εξαιρετικά ευφυείς άνθρωποι όπως ο Ασίμοφ. Ο Ασίμοφ δεν ήταν κουτός – από την άποψη της καθαρής εγκεφαλικής δύναμης, αμφιβάλλω ότι θα του έφτανα στο μικρό του δαχτυλάκι. Και υποψιάζομαι ότι ο Ασίμοφ θα ξεπερνούσε επίσης τον Τόλκιν ως προς αυτό το μέτρο σύγκρισης. Αν αναστούσαμε τον Ασίμοφ σήμερα και τον βάζαμε να ξαναδεί τις προβλέψεις του, είμαι σίγουρος ότι θα μπορούσε να βρει κάθε είδους εκ των υστέρων εξηγήσεις ως προς το γιατί τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν όπως εκείνος περίμενε. Αλλά η αποτυχία να συνειδητοποιήσουμε εκ των προτέρων ότι αυτό θα συμβεί είναι η βασική αιτία της αποτυχίας εδώ. Όπως έχω γράψει αλλού, το γεγονός ότι δεν πιθανότατα δεν μπορείτε να ξέρετε το αποτέλεσμα που θα μπορούσαν να επιφέρουν οι ενέργειές σας είναι συχνά κάτι που μπορείτε και πρέπει να γνωρίζετε. Και όταν διατυπώνετε μεγαλεπίβολες προβλέψεις, το γεγονός ότι θα υπάρξουν απροσδόκητες εξελίξεις που είναι αδύνατον να προβλέψετε οι οποίες θα επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσονται τα πράγματα είναι επίσης κάτι που θα μπορούσατε (και θα έπρεπε) να γνωρίζετε.
Πού εμφανίζεται λοιπόν ο Τόλκιν σε όλα αυτά; Λοιπόν, νομίζω ότι ο Τόλκιν μοιράστηκε μαζί μας μια πιο σοφή οπτική μέσω του χαρακτήρα του Έλροντ στο πρώτο βιβλίο της τριλογίας του, Η Συντροφιά του Δαχτυλιδιού. Στη συζήτηση για το πώς πρέπει να χειριστούν την απειλή του Σάουρον και του Ενός Δαχτυλιδιού στο Ρίβεντελ, τα μέλη του συμβουλίου συνειδητοποιούν σιγά σιγά προς έκπληξή τους ότι ο καλύτερος τρόπος να προχωρήσουν δεν θα εξαρτηθεί από τα μεγάλα κατορθώματα σπουδαίων πολεμιστών όπως ο Γκλορφίντελ ή ισχυρών μάγων όπως ο Γκάνταλφ, αλλά από το απλό θάρρος των ταπεινών Χόμπιτ. Ο Έλροντ λέει στον Φρόντο (και σε όλους στο συμβούλιο):
«‘Αν καταλαβαίνω καλά όλα αυτά που άκουσα’, είπε, ‘νομίζω ότι αυτό το καθήκον ανατέθηκε σε σένα, Φρόντο, και ότι αν εσύ δεν βρεις τον τρόπο, κανείς δεν θα τον βρει. Αυτή είναι η ώρα των ανθρώπων του Σάιρ, να σηκωθούν από τα ήσυχα χωράφια τους για να ταρακουνήσουν τους πύργους και τα συμβούλια των Μεγάλων. Ποιος από όλους τους Σοφούς θα μπορούσε να το είχε προβλέψει αυτό; Ή, αν είναι σοφοί, γιατί να περιμένουν ότι το μάθουν, πριν να φτάσει αυτή η ώρα;».
Αυτή η τελευταία πρόταση είναι εκείνη που βρίσκεται στην καρδιά αυτού για το οποίο μιλάω εδώ. Ο Έλροντ αναγνωρίζει όχι μόνο ότι τα πράγματα εκτυλίχθηκαν με τρόπους που ακόμη και οι πιο σοφοί δεν μπορούσαν να προβλέψουν, αλλά το πιο σημαντικό είναι πως λέει επίσης ότι το γεγονός ότι τα πράγματα θα εξελίσσονταν απρόβλεπτα είναι από μόνο του κάτι που οι πραγματικά σοφοί θα έπρεπε να είχαν ήδη καταλάβει. Και αυτό δείχνει τη διαφορά μεταξύ της ακατέργαστης διάνοιας και της αληθινής σοφίας. Όσον αφορά την καθαρή εγκεφαλική δύναμη, είμαι σίγουρος ότι ο Ασίμοφ θα υπερέβαινε τον Τόλκιν. Αλλά η σοφία είναι κάτι περισσότερο από την απλή ευφυΐα – και πολύ συχνά η ύβρις που συνοδεύει τη μεγάλη νοημοσύνη υπονομεύει την ταπεινοφροσύνη που απαιτείται για την αληθινή σοφία. Και όπως ακριβώς ο William Buckley είπε κάποτε ότι θα προτιμούσε να κυβερνάται από άτομα που επιλέγονται από έναν τηλεφωνικό κατάλογο παρά από καθηγητές του Χάρβαρντ, έτσι κι εγώ θα προτιμούσα να ζω σε μια κοινωνία που καθοδηγείται από τη σοφία του Τόλκιν παρά από την ευφυΐα του Ασίμοφ.
--
Ο Kevin Corcoran είναι βετεράνος πεζοναύτης και σύμβουλος οικονομικών και ανάλυσης υγείας.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 26 Μαΐου 2024 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
