Του Arnaud Sadzot*
Η κρίση του κορονοϊού δεν οδήγησε μόνο σε μια υγειονομική καταστροφή, αλλά επηρέασε βαθιά τις οικονομίες και τον τρόπο ζωής μας. Η ευρωπαϊκή οικονομία γνώρισε τη μεγαλύτερη κάμψη της από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως αποτέλεσμα των συνεχών απαγορευτικών κυκλοφορίας και του κλεισίματος των επιχειρήσεων.
Ενώ η ΕΕ έχει ήδη συμφωνήσει ως προς το μεγαλύτερο ιστορικά πακέτο στήριξης για την ενίσχυση της ανάκαμψης, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν σχεδιάσει επίσης εναλλακτικά εργαλεία για την αναμόρφωση των εθνικών οικονομιών. Το Καθολικό Βασικό Εισόδημα (Universal Basic Income - UBI) έχει επανέλθει στην επιφάνεια ως δημοφιλές μεταξύ πολλών πολιτικών εργαλείο για την ανοικοδόμηση των κοινωνιών. Αυτό το πρόγραμμα μέσω του οποίου μια κυβέρνηση παρέχει από πόρους που συλλέγει μέσω φόρων απροϋπόθετες πληρωμές σε όλους τους πολίτες, συζητήθηκε πρόσφατα από Γάλλους και Γερμανούς βουλευτές, την Σκωτζέσα Πρωθυπουργό, μέχρι και τον Πάπα.
Μέσα σ’ αυτή την ολοένα και πιο έντονη συζήτηση στις επιμέρους ευρωπαϊκές πολιτικές σφαίρες, η Ισπανία έγινε η πρώτη χώρα που έκανε ένα σαφές βήμα στην κατεύθυνση του UBI. στις 29 Μαΐου 2020, η κυβέρνηση συνασπισμού με επικεφαλής το Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSOE) και το αριστερό Unidas Podemos ενέκριναν ένα πρόγραμμα ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος με την ονομασία “Ελάχιστο Ζωτικό Εισόδημα” (Minimum Vital Income - MVI).
Παρ’ όλα αυτά, παρά την ονομασία του και τον τρόπο με τον οποίο καλύπτουν αυτή την εξέλιξη τα μέσα ενημέρωσης, το ισπανικό σύστημα δεν έχει απολύτως καμία ομοιότητα προς την έννοια του UBI. Μόνο φτωχά άτομα που ζουν μόνα τους, ή επικεφαλής ευάλωτων νοικοκυριών (το πολύ δύο ανά νοικοκυριό) που καλύπτουν συγκεκριμένες προϋποθέσεις δικαιούνται να λαμβάνουν το MVI. Έτσι, το σύστημα αναιρεί τον καθολικό χαρακτήρα του UBI. Ο εκάστοτε ωφελούμενος μπορεί να λαμβάνει από 469 έως 1.033 ευρώ τον μήνα ανάλογα με κριτήρια που περιλαμβάνουν τα περιουσιακά στοιχεία ή το εισόδημα της οικογένειάς του. Για παράδειγμα, άτομα ή μέλη νοικοκυριού που εργάζονται σε θέσεις χαμηλής αμοιβής μπορούν να λαμβάνουν τη διαφορά ανάμεσα στο τρέχουν εισόδημά τους και το κατώφλι που ισχύει γι’ αυτά.
Συνεπώς, ενώ το UBI υποτίθεται ότι δεν εφαρμόζει διακρίσεις και προϋποθέσεις, το ισπανικό MVI σκοπίμως αποκλείει πολίτες και εξαρτάται από κριτήρια, όπως και η Καθολική Πίστωση (Universal Credit) του Ηνωμένου Βασιλείου και άλλα παρόμοια εγχειρήματα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Σε αντίθεση επίσης με ένα σταθερό UBI, το ποσό κυμαίνεται ανάλογα με τις συνθήκες του εκάστοτε ωφελούμενου και συνεπάγεται συγκεκριμένες υποχρεώσεις.
Ακόμη, το UBI έχει ως στόχο τη διασφάλιση μιας αξιοπρεπούς διαβίωσης για όλους, εξαλείφοντας ταυτόχρονα κάθε στήριξη από το κράτος, όπως τα επιδόματα ανεργίας ή στέγασης. Επίσης, υποτίθεται ότι καθιστά απλούστερη και λιγότερο δαπανηρή την κρατική γραφειοκρατία. Αυτά τα οφέλη μπορεί να υποστηριχθεί ότι καθιστούν το πρόγραμμα αυτό οικονομικώς βιώσιμο και δίνουν στους πολίτες πλήρη αυτονομία ως προς τις καταναλωτικές τους επιλογές και την επαγγελματική τους ενασχόληση. Οι εργασιακές ρυθμίσεις όπως ο κατώτατος μισθός υποτίθεται ότι παράλληλα εξαφανίζονται.
Το MVI όμως δεν αντικαθιστά τα κοινωνικά επιδόματα της Ισπανίας - απλώς τα συμπληρώνει. Ο υπολογισμός μάλιστα του MVI περιλαμβάνει τις περισσότερες επιδοτήσεις, όπως τα ήδη ισχύοντα 17 περιφερειακά προγράμματα ελάχιστου εισοδήματος. Συνεπώς, η χώρα δεν θα γνωρίσει ποτέ την αλλαγή των κινήτρων και την απελευθέρωση της αγοράς εργασίας που υποτίθεται ότι επιφέρει το UBI.
Ενώ κάποιοι υποστηρικτές του UBI βλέπουν το MVI ως ένα υποσχόμενο βήμα στην κατεύθυνση ενός εθνικού UBI, άλλοι το εκλαμβάνουν ως ένα προσωρινό εργαλείο που απέχει παρασάγγας από το ιδανικό. Δυστυχώς, η εσφαλμένη προβολή του ισπανικού MVI ως καθολικό βασικό εισόδημα θα διαστρεβλώσει ακόμη περισσότερο τη συζήτηση για το UBI. Ανεξάρτητα του αν το πείραμα της Ισπανίας αποδειχθεί επιτυχές ή όχι, θα γίνουν λάθος γενικεύσεις τόσο για την υποστήριξη, όσο και για την αντίκρουση του UBI στο μέλλον.
Παρ’ όλα αυτά, παραμένει να κριθεί το πώς αυτή η επιπλέον δημόσια δαπάνη θα συμβάλλει στην ενίσχυση της οικονομικής ανάκαμψης της κατά τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ 16ης χώρας με το μεγαλύτερο χρέος στον κόσμο. Ακόμη, εγείρει το ερώτημα του πώς αυτό το μέτρο θα επηρεάσει την αγορά εργασίας της χώρας με το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας μεταξύ των νέων στην ΕΕ. Η μόνη βεβαιότητα είναι ότι η στρατηγική μάρκετινγκ που πούλησε το MVI ως οιονεί UBI συνέβαλε στο να αποδεχθούν πολλοί Ισπανοί κάτι που απλώς θα αποτελέσει ακόμη ένα στρώμα του ισπανικού προνοιακού συστήματος.
--
*Ο Arnaud Sadzot είναι ερευνητής που κάνει την πρακτική του στο Epicenter.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 9 Φεβρουαρίου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του δικτύου Epicenter και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
