Του Marian L. Tupy
Είναι ο υπερπληθυσμός πρόβλημα; Ξεμένουμε άραγε από φυσικούς πόρους; Από που προέρχεται η ανησυχία για την αύξηση του πληθυσμού και την εξάντληση των πόρων; Πόσο ακριβείς ήταν οι ζοφερές προβλέψεις του παρελθόντος από ανθρώπους που ανησυχούσαν γι' αυτά τα δύο ζητήματα; Θα καταφέρουμε άραγε να συνδυάσουμε την αύξηση του πληθυσμού και τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης με την καλύτερη διαχείριση του πλανήτη μας στο μέλλον;
Αυτά είναι κάποια μόνο από τα ζητήματα που απαντά το εκτεταμένα τεκμηριωμένο, καλογραμμένο και συμπαγές νέο βιβλίο που δημοσίευσε το Global Warming Policy Foundation με τίτλο Population Bombed: Exploding the Link Between Overpopulation and Climate Change.
Το βιβλίο αυτό κυκλοφορεί ακριβώς 50 χρόνια μετά την έκδοση του διάσημου βιβλίου The Population Bomb του καθηγητή βιολογίας του Στάνφορντ Paul R. Ehrlich, στο οποίο υποστήριξε ότι η πληθυσμιακή αύξηση θα οδηγήσει στην εξάντληση των πόρων και τη λιμοκτονία εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Οι συγγραφείς του Population Bombed, Pierre Desrochers, αναπληρωτής καθηγητής γεωγραφίας στο πανεπιστήμιο του Τορόντο και Joanna Szurmak, υποψήφια διδάκτωρ στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών φυσικής επιστήμης και τεχνολογίας του πανεπιστημίου York στο Τορόντο εξετάζουν τις προηγούμενες επιστημονικές μελέτες περί της “εξάντλησης των πόρων” και δίνουν μια αισιόδοξη απάντηση στους καταστροφολόγους.
Τι ισχυρίζεται η κάθε πλευρά
Οι Desrochers και Szurmak παρουσιάζουν αρχικά το επιχείρημα των απαισιόδοξων: Αυτοί υποστηρίζουν ότι σε έναν πεπερασμένο πλανήτη, ο πληθυσμός και η κατανάλωση δεν μπορούν να συνεχίσουν να επεκτείνονται για πάντα. Για να διατηρήσουμε ένα υψηλό επίπεδο διαβίωσης, ο αριθμός των ανθρώπων θα πρέπει να μειωθεί. Ότι η αναζήτηση και εξαγωγή φυσικών πόρων υπόκειται στον νόμο της φθίνουσας απόδοσης και συνεπώς γίνονται ολοένα και πιο δαπανηρές. Ότι οι ανακαλύψεις, οι εφευρέσεις και οι επινοήσεις δεν ακυρώνουν την ανάγκη για περισσότερους πόρους. Και τέλος, ότι η επιτυχία των ανθρώπων να υπερβαίνουμε τους περιορισμούς των φυσικών πόρων στο παρελθόν, είναι άσχετες με την αντιμετώπιση των σημερινών περιβαλλοντικών προκλήσεων.
Από την άλλη πλευρά οι “αισιόδοξοι” ισχυρίζονται ότι η αύξηση του πληθυσμού κάνει την ανθρωπότητα πλουσιότερη μέσω του καταμερισμού της εργασίας και των οικονομιών κλίμακος. Ότι η ανθρώπινη επινοητικότητα ενισχύει την αποτελεσματικότητα της παραγωγής και “αποδίδει ολοένα και μεγαλύτερες αποδόσεις με ολοένα και λιγότερο βλαπτικούς τρόπους να κάνουμε πράγματα”. Ότι, σε αντίθεση με άλλα ζώα, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το εμπόριο και την καινοτομία για να ξεπερνούν τους περιορισμούς των πόρων. Και τέλος, ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος οι επιτυχίες μας του παρελθόντος να μην επαναληφθούν στο μέλλον.
Όπως επεσήμανε ο Βρετανός ιστορικός Thomas Babington Macaulay “Στη βάση ποιας αρχής θα πρέπει, έχοντας πίσω μας μόνο την πρόοδο, να μην περιμένουμε τίποτε άλλο παρά την παρακμή;”
Μια λάθος αλλά επίμονη ιδέα
Η ιδέα της εξάντλησης των πόρων φτάνει μέχρι το έπος Ατραχάσις του 18ου αιώνα π.Χ στο οποίο οι θεοί των Βαβυλωνίων έκριναν ότι ο κόσμος έχει υπερβολικά μεγάλο πληθυσμό κι έτσι εξαπέλυσαν έναν λιμό για να διορθώσουν το “πρόβλημα”. Ο Κομφούκιος, ο Πλάτων, ο Τερτυλιανός, ο Άγιος Ιερώνυμος και ο Τζιοβάνι Μπότερο επανέλαβαν αυτό το μοτίβο στους επόμενους αιώνες.
Οι απαρχές της σημερινής ανησυχίας για τον υπερπληθυσμό συνήθως εντοπίζονται στον Βρετανό κληρικό Τόμας Μάλθους ο οποίος υποστήριξε ότι ο ανθρώπινος πληθυσμός αναπτύσσεται με εκθετικό ρυθμό, ενώ η παραγωγή τροφίμων αναπτύσσεται γραμμικά. Έτσι, ο πληθυσμός εντέλει θα ξεπεράσει κατά πολύ τα διαθέσιμα τρόφιμα με αποτέλεσμα τη μαζική λιμοκτονία.
Η θεωρία της εξάντλησης των πόρων έφτασε το απόγειό της στις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, όταν ο Garrett Hardin μίλησε για την “τραγωδία των κοινών πόρων” (δηλαδή την κατάχρηση των μη ιδιωτικών πόρων, η Λέσχη της Ρώμης προέβλεψε στρατοσφαιρικές τιμές για τους πόρους και ο Πωλ Έρλικ που προειδοποιούσε έναντι της μαζικής λιμοκτονίας. Ο Έρλικ μάλιστα έβαλε όχι και τόσο σοφά ένα στοίχημα με τον Julian Simon από το πανεπιστήμιο του Maryland για την μελλοντική διαθεσιμότητα των πόρων - και το έχασε.
Το στοίχημα
Το στοίχημα προέβλεπε ότι ο Έρλικ θα επέλεγε ένα “καλάθι” πρώτων υλών που κατά τη γνώμη του θα γίνονταν σπανιότεροι τα επόμενα χρόνια και θα όριζε μια χρονική περίοδο άνω του ενός έτους κατά την οποία αυτοί οι πόροι θα γίνονταν ακριβότεροι. Στο τέλος αυτής της περιόδου, η προσαρμοσμένη στον πληθωρισμό τιμή αυτών των πρώτων υλών θα υπολογιζόταν. Αν η “πραγματική” τιμή του καλαθιού ήταν υψηλότερη στο τέλος της περιόδου απ' ό,τι στην αρχή, αυτό θα μας έδειχνε ότι τα υλικά αυτά είχαν γίνει πιο πολύτιμα και ο Έρλικ θα κέρδιζε το στοίχημα. Αν η τιμή ήταν χαμηλότερη, θα κέρδιζε ο Σάιμον. Το τίμημα ήταν η τελική διαφορά της τιμής στην αρχή και το τέλος της χρονικής περιόδου.
Ο Έλρικ διάλεξε τον χαλκό, το χρώμιο, το νικέλιο, τον κασσίτερο και το βολφράμιο. Το στοίχημα μπήκε στις 29 Σεπτεμβρίου 1980 και η ημέρα πληρωμής ορίστηκε η 29η Σεπτεμβρίου 1990. Παρά την αύξηση του πληθυσμού κατά 873 εκατομμύρια ανθρώπους μέσα σ' αυτή τη δεκαετία, ο Έλρικ έχασε το στοίχημα. Και τα πέντε αγαθά που επέλεξε υπέστησαν μείωση της τιμής τους που έφτασε κατά μέσο όρο το 57,6%. Ο Έλρικ ταχυδρόμησε στον Σάιμον μια επιταγή αξίας 576,07 δολαρίων. Σήμερα οι πρώτες ύλες, συμπεριλαμβανομένων των σπάνιων γαιών, είναι άφθονες και η ιδέα ότι θα εξαντληθούν, όπως αρχικώς γινόταν κατανοητή, έχει πάψει να αποτελεί το κεντρικό σύνθημα των απαισιόδοξων.
Τα περιβαλλοντικά επιχειρήματα
Πλέον οι απαισιόδοξοι έχουν αλλάξει κάπως σκοπό. Αντί να δίνουν έμφαση στην εξάντληση των πρώτων υλών, όπως έκανε ο Έλρικ, σήμερα κρούουν τον κώδωνα έναντι της υπερκατανάλωσης των ανθρώπων και της σχετιζόμενης μ' αυτή απώλεια της ακεραιότητας της βιοσφαίρας (την καταστροφή οικοσυστημάτων και βιοποικιλίας), της κλιματικής αλλαγής, της οξείδωσης των θαλασσών, της αλλαγής της χρήσης της γης (από δάση σε καλλιέργειες), της μη βιώσιμης χρήσης του πόσιμου ύδατος, της διατάραξης των βιογεωχημικών ροών (της προσθήκης αζώτου και φωσφόρου στη βιόσφαιρα), της αλλοίωσης των ατμοσφαιρικών αερολυμάτων (συγκέντρωσης σωματιδίων στην ατμόσφαιρα) και την εξάντληση του όζοντος.
Οι Desrochers και Szurmak εξετάζουν πολλές από αυτές τις σχετικά νέες ανησυχίες επισημαίνοντας για παράδειγμα τα εγγενή μεθοδολογικά προβλήματα στα μοντέλα υπερκατανάλωσης, μεταξύ των οποίων και το “πλαίσιο των πλανητικών ορίων” που περιέγραψα στην προηγούμενη παράγραφο.
Σωστά, οι συγγραφείς δεν περιορίζονται στην επιστήμη της θέρμανσης του πλανήτη. Η πλήρης εξέταση αυτού του θέματος θα απαιτούσε φυσικά ένα βιβλίο από μόνη της. Το Population Bombed ήδη είναι 250 σελίδες και περιλαμβάνει 900 υποσημειώσεις και μια εκτεταμένη βιβλιογραφία 33 σελίδων. Αντίθετα, ζητούν διανοητική εντιμότητα. Επισημαίνουν ότι η χρήση των ορυκτών καυσίμων βρίσκεται στο επίκεντρο των σημερινών αιτημάτων για έλεγχο του πληθυσμού και υπογραμμίζουν ότι οι απαισιόδοξοι απλώς θεωρούν ως δεδομένα τα οφέλη της χρήσης ορυκτών καυσίμων, συμπεριλαμβανομένων και των περιβαλλοντικών. Οι Desrochers και Szurmak δεν απορρίπτουν όλες τις ανησυχίες που αφορούν το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, αλλά επισημαίνουν ότι το να εγκαταλείψουμε τα ορυκτά καύσιμα υπό τις παρούσες συνθήκες θα είχε καταστροφικές περιβαλλοντικές συνέπειες - ιδίως για τους φτωχούς του κόσμου.
Για να δώσουμε μόνο λίγα παραδείγματα, η παραγωγή θα πρέπει να γίνει πιο ακριβή για τις επιχειρήσεις, η τιμή της θέρμανσης και του κλιματισμού θα γίνει υψηλότερη για τα νοικοκυριά, και σημερινοί βοσκότοποι θα πρέπει να καλυφθούν από ανεμογεννήτριες.
Κρατήστε όμως κατά νου ότι το ανθρώπινο είδος έχει αντιμετωπίσει πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα στο παρελθόν και πιθανότατα θα επιλύσουμε και αυτά του μέλλοντος. Η αφαλάτωση για παράδειγμα μπορεί να μας βοηθήσει με τις ελλείψεις σε νερό, ενώ οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες μπορούν να εξαλείψουν την ανάγκη για εκτεταμένη χρήση λιπασμάτων και εντομοκτόντων. Αυτές οι ριζοσπαστικές εξελίξεις και η προοπτική πολλών ακόμα, κάνουν το βιβλίο των Desrochers και Szurmak μια υπενθύμιση των ενεργητικών ενστίκτων της ανθρωπότητας και της ικανότητάς της να επιλύει τα προβλήματα.
--
O Marian L. Tupy είναι ο υπεύθυνος έκδοσης του HumanProgress.org και αναλυτής πολιτικής στο Center for Global Liberty and Prosperity.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 17 Νοεμβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
