Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αφαίρεσε από την Ουγγαρία βοήθεια ύψους 1,04 δισεκατομμυρίων ευρώ, στην τελευταία φάση της συνεχιζόμενης πολιτικής διαμάχης με το «παραστρατημένο» κράτος - μέλος της.
Το ποσό των χρημάτων που χάθηκαν αποτελεί πλήγμα για την Ουγγαρία, αλλά η απόφαση έχει επίσης ευρύτερες οικονομικές και γεωπολιτικές επιπτώσεις. Ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν έχει σταθερά περιφρονήσει τα πρότυπα και τις δημοκρατικές αρχές της ΕΕ. Το ερώτημα τώρα είναι αν έχει εξαντλήσει τις επιλογές του.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση κινητοποιεί και αναδιανέμει ένα τεράστιο ποσό συλλογικής χρηματοδότησης στις φτωχότερες χώρες και περιφέρειές της. Από τη δεκαετία του 1970, ένα πολύπλοκο σύνολο χρηματοδοτικών μέσων έχει αναδυθεί υπό τη σημαία της «πολιτικής συνοχής».
Για τη δημοσιονομική περίοδο 2021-27, η ΕΕ έχει διαθέσει 392 δισ. ευρώ για την πολιτική συνοχής, τα οποία συμπληρώνονται από 750 δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις και φθηνά δάνεια από το πρόγραμμα «Next Generation EU». Τα κεφάλαια αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη των υποδομών, την προστασία του περιβάλλοντος και τη στήριξη του ιδιωτικού τομέα (ιδίως για την πράσινη οικονομία).
Κανένας άλλος περιφερειακός θεσμός δεν κάνει κάτι τέτοιο. Για τις φτωχότερες χώρες, αυτά τα κονδύλια μπορεί να αντιστοιχούν σε σημαντικό ποσοστό του ΑΕΠ και η διανομή ενός τόσο μεγάλου χρηματικού κονδυλίου δίνει λανθάνουσα εξουσία στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η ΕΕ είναι επίσης αξιοσημείωτη ως θεσμός, καθώς θέτει ως προϋπόθεση για την ένταξη στη λέσχη της την υποστήριξη των δημοκρατικών αξιών και του κράτους δικαίου. Θεωρεί τον εαυτό της προπύργιο των φιλελεύθερων αξιών και του συνταγματισμού: υποτίθεται ότι δεν υπάρχει χώρος στο τραπέζι για αυταρχικούς.
Ωστόσο, η ΕΕ ήταν χαλαρή στην επιβολή αυτού του κανόνα με τον Όρμπαν. Αφού ανέβηκε στην εξουσία το 2010, ο Ούγγρος πρωθυπουργός άρχισε να θεσπίζει διάφορα κατασταλτικά και πελατειακά μέτρα που ενίσχυαν την προσωπική του εξουσία και εκείνη του κυβερνώντος κόμματός του (Fidesz).
Ο Όρμπαν κατηγορήθηκε ακόμη και ότι χρησιμοποίησε απευθείας κονδύλια της ΕΕ για τους σκοπούς αυτούς. Προστατεύτηκε για κάποιο χρονικό διάστημα από τη συμμετοχή του στο ισχυρό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ) στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και ανέπτυξε τη δική του μορφή λαϊκιστικού ευρωσκεπτικισμού, ενώ παράλληλα εισέπραττε χρήματα από τις Βρυξέλλες.
Τελικά, το παράκανε και αποξένωσε τους πρώην συμμάχους του (αποχωρώντας από την ομάδα του ΕΛΚ το 2021), καθώς η Επιτροπή άρχισε να λαμβάνει μέτρα εναντίον του.
Το 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισήγαγε τον μηχανισμό αιρεσιμότητας του Κράτους Δικαίου, ο οποίος έκανε πολύ πιο εύκολη την αναστολή ή την απόσυρση κονδυλίων από κράτη μέλη, εάν υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με τις δεσμεύσεις τους για τη δημοκρατία. Αυτό χρησιμοποιήθηκε κατά της Πολωνίας και της Ουγγαρίας το 2022. Για να δώσουμε μια ιδέα για το διακύβευμα, η πρώτη είχε συνολικά 136 δισεκατομμύρια ευρώ ξεμπλοκαρισμένα όταν η νέα της κυβέρνηση συμφώνησε με τους όρους των Βρυξελλών.
Η Ουγγαρία είχε επίσης δεσμεύσει πάνω από 30 δισ. ευρώ κατά την ίδια περίοδο. Το παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι συνεχίστηκε, με τον Όρμπαν να απειλεί και περιστασιακά να χρησιμοποιεί το εθνικό του βέτο για να ματαιώσει τη δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη στήριξη της Ουκρανίας. Τον Δεκέμβριο του 2023, 10,2 δισεκατομμύρια ευρώ από τα ταμεία συνοχής αποδεσμεύτηκαν, με μια μάλλον βασανιστικά διατυπωμένη απόφαση, λίγο πριν από μια κρίσιμη ψηφοφορία για τη βοήθεια και την ένταξη της Ουκρανίας. Ωστόσο, άλλα 20 δισεκατομμύρια ευρώ και πλέον εξακολουθούσαν να παρακρατούνται.
Μια έκθεση της Κομισιόν για το Κράτος Δικαίου στην Ουγγαρία τον Ιούλιο του 2024 σημείωσε ότι η κυβέρνηση Όρμπαν είχε προβεί σε ορισμένες μεταρρυθμίσεις (υπό πίεση), αλλά εξακολουθούσε να διαπιστώνει συστημικά προβλήματα σε θέματα όπως η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και των μέσων ενημέρωσης.
Εκείνη την περίοδο, η Ουγγαρία κατείχε επίσης την προεδρία της ΕΕ (η οποία εναλλάσσεται κάθε έξι μήνες). Ο Όρμπαν χρησιμοποιούσε αυτή τη θέση για να προωθήσει τον εαυτό του στην παγκόσμια σκηνή, επισκεπτόμενος τη Μόσχα και το Πεκίνο για να πουλήσει μια διαφορετική «ευρωπαϊκή» άποψη και να ενοχλήσει περαιτέρω την ηγεσία της ΕΕ.
Οι επόμενες κινήσεις
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η απόφαση να αφαιρεθεί από την Ουγγαρία το 1,04 δισ. ευρώ είναι κατά μία έννοια τεχνικό ζήτημα. Τα κονδύλια αποσύρονται αυτόματα δύο χρόνια μετά την έναρξη της αναστολής. Είναι όμως παρ' όλα αυτά εξαιρετικά σημαντική, καθώς υποδηλώνει ότι το status quo δε θα συνεχιστεί. Χωρίς αλλαγή, η Ουγγαρία θα μπορούσε να χάσει μόνιμα τα υπόλοιπα κεφάλαια.
Οι επιπτώσεις αυτού του γεγονότος είναι πολλαπλές. Η ΕΕ είχε κατηγορηθεί ότι ανέχεται τους αυταρχικούς ανάμεσά της, αλλά αυτό σαφώς αλλάζει. Ωστόσο, αλλάζει σε μια εποχή που όλο και περισσότεροι νατιβιστές λαϊκιστές έρχονται στην εξουσία στην ΕΕ.
Μπορεί η Επιτροπή να διατηρήσει την αυστηρή προσέγγισή της ή η πίεση των κυβερνήσεων θα τη μαλακώσει; Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι θερμός σύμμαχος του Όρμπαν, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι θα ήταν πρόθυμος ή ικανός να βοηθήσει την Ουγγαρία σε αυτή τη μορφή διαμάχης. Αν προσπαθήσει, αυτό θα ήταν ένα σημάδι ότι υπάρχει κάποια ουσία στην ιδέα μιας παγκόσμιας συμμαχίας των ιθαγενών λαϊκιστών.
Ο ίδιος ο Όρμπαν αντέδρασε οργισμένα σε αυτή την απώλεια κονδυλίων και απείλησε να χρησιμοποιήσει πιο επιθετικά το εθνικό του βέτο - κάτι που έχει απειλήσει να κάνει και στο παρελθόν. Η Ουγγαρία βρίσκεται σε οικονομικά εύθραυστη θέση, οπότε δεν είναι σαφές πόσο μεγάλη αντιπαράθεση μπορεί να αντέξει.
Εν τω μεταξύ, η αντίθεση στον Όρμπαν αυξάνεται στο εσωτερικό της Ουγγαρίας και ο ανερχόμενος ηγέτης της αντιπολίτευσης, Πέτερ Μαγιάρ, δήλωσε ότι μπορεί να «ξεκλειδώσει» τα δισεκατομμύρια των κονδυλίων της ΕΕ που εξακολουθούν να οφείλονται. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ισχυρό προεκλογικό σύνθημα (οι επόμενες εκλογές είναι προγραμματισμένες για το 2026). Θα ισοδυναμούσε επίσης με την είσοδο της ΕΕ στην εγχώρια πολιτική σφαίρα της Ουγγαρίας με πολύ απτό τρόπο.
* Ο Patrick Holden είναι επικεφαλής του διαδικτυακού μεταπτυχιακού προγράμματος στις Διεθνείς Σχέσεις: Ασφάλεια και Ανάπτυξη στο Πανεπιστήμιο του Πλίμουθ της Βρετανίας. Το άρθρο του αναδημοσιεύεται αυτούσιο στο Liberal μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο TheConversation.com.
